فرقه سوزی علیه فرقه سازان

عصر امام حسن عسكری علیه السلام را می توان مانند عصر پس از مأمون و هارون الرشید اوج فرقه گرایی و مذهب سازی دانست. سیاست های حاكمان این دوره همانند همه دوره های اموی و عباسی مبتنی بر حذف مخالفان بود. از این رو نسبت به همگان چه آنانی كه در پی كسب قدرت در داخل خاندان عباسی دست به قیام می زدند و چه گروه های بیرونی از علویان و خوارج و یا فرقه های دیگر مذهبی، قتل و كشتار جمعی و نسل كشی، اصل اساسی در سیاست آنان بود. بر این اساس امام علیه السلام می بایست راهی را در پیش می گرفت كه هم از آسیب دشمن در امان بماند و هم به فعالیت های فكری و فرهنگی خود در راستای اسلام اصیل بپردازد. اسلامی كه مخالف هرگونه تفرقه، بیداد و ستم ورزی از سوی هركس و هر مقامی بود.

در این زمان جریان های مختلف فكری و مذهبی در سطح جامعه بسیار فعال بودند و شبهه های متعددی را در موضوع های مختلف و مهم دینی مطرح می كردند؛ شبهه هایی از قبیل تناقض در قرآن، شبهه ثنویه، شبهه مفوضه، اعتزالی و اشعری از سوی فرقه های مختلف التقاطی و حتی نیروهای فكری غیردینی در میان مردم متداول شده بود. امام عسكری علیه السلام می بایست به این پرسش ها و شبهات درون دینی و بیرون دینی پاسخ های قانع كننده می داد و با جریان های سیاسی فرقه ساز به مبارزه برمی خاست، از این رو فرقه سوزی به معنای درهم شكستن اصول دعوتی آن جریانات از راهكارهای اساسی سیاست های امام بود.

امام با این روش می كوشید تا دست كم اتحاد را در بخش عمده ای از مسلمانان حفظ كند و نگذارد جریان های فرقه ساز با تشكیك در اصول اساسی دین اسلام آن را منحرف كنند. این مشكل زمانی دوچندان می شود كه در درون مذهب نیز برخی از افراد به جهت تمایلات سیاسی و یا قدرت طلبی به برخی از شبهات دامن می زنند تا شیعیان را دچار تشتت و تفرقه كنند و افرادی را دور محور خود گرد آورند. امام حسن عسكری علیه السلام از یك طرف می بایست در اندیشه اتحاد ملی در درون مسلمانان می بود و از سوی دیگر با شبهات بیرون دینی كه از سوی مخالفان اسلام از یهود و مسیحی وارد می شد نیز پاسخ می داد تا با این روش انسجام امت اسلام را حفظ كند.(1)

اصول راهبردی امام

مبارزه با فرقه های باطل و انحرافی چون مفوضه، غلات، واقفی، تصوف و صوفی گری و دیگر فرقه های التقاطی كه اصول دین و مذهب را با خطر مواجه می ساختند از اصول راهبردی در سیاست های امام عسگری علیه السلام بوده است. حضرت با زدودن تردید، ذهن مسلمانان را به سوی حقیقت رهنمون می ساخت و می كوشید با جلوگیری از فرقه سازی و یا گسترش آن، وحدت را در میان مسلمانان حفظ و تقویت كند. امام علیه السلام برای مهار اوضاع سیاسی، روش تقیه را به عنوان اصلی راهبردی درپیش گرفت؛ زیرا چنان كه امام صادق علیه السلام بیان فرموده است: «التقیه دینی و دین آبائی و لادین لمن لاتقیه له؛ تقیه روش من و دین و روش پدران من است و كسی كه تقیه را پیشه خود نكند بر دین و روش پدران من نیست». از این رو آن حضرت با درپیش گرفتن تقیه بر حفظ وحدت اسلامی تأكید ورزید. تقیه در این جا به این معناست كه نمی بایست برای مسائل جزئی و كوچك، اصول دین را درخطر قرار دهیم و با تأكید بر برخی از مسائل خلافی، وحدت جمعی امت اسلام را بشكنیم و زمینه را برای نفوذ و بهره برداری دشمنان فراهم آوریم. تقیه روشی است كه انسان با حفظ اصول وحدت كلمه یعنی اصول اساسی دین (توحید، نبوت، معاد و قرآن و كعبه) مطالب و مسائل اختلافی و جزیی را مطرح نكند و در جامعه با روش و رفتار متضاد با عموم امت، تفرقه و اختلاف را دامن نزند. تقیه از این رو با نفاق كاملا متفاوت است؛ زیرا نفاق همراهی با مردم برای سوءاستفاده و ضربه زدن به مردم و جلب منفعت و دفع مضرت شخصی و یا گروهی است؛ در حالی كه تقیه یعنی عدم اعلام و بروز مطالب وحقایق جزیی برای حفظ امت از افتادن به دام اختلاف است.

این گونه است كه امام امیرمومنان علیه السلام با بهره گیری از تقیه در زمان حكومت خلفای نخستین اسلام، در نمازهای ایشان حاضر می شود و برای حمایت از دین با آنان همراهی می كند و به جنگ دشمنان دین می رود. این روش تقیه در زمان های متأخر نیز كاركرد خوب خود را نشان داد. اكنون امام حسن عسکری علیه السلام نیز با بهره گیری از این روش، می كوشد تا وحدت اسلامی را درمیان امت تقویت كند. بنابراین نیازی نمی بیند تا با هجوم اختلافات و فرقه سازی های جریانات سیاسی مشكوك، همراهی كند و خود به مسائل جزئی دامن بزند.(2)

این گونه است كه امام حسن عسگری علیه السلام با درایت خود توانست امت را به ویژه شیعیان را به صورت جمعی حفظ كند و روز به روز برقدرت و شمار آنان بیفزاید.

پی نوشت:

1) ر ک: احتجاج، طبرسی، ج2 ، ص266.

2) ر ک: بحارالانوار، ج50 صص 309 و 175 و 177.

منبع: روزنامه كیهان، شماره 18785.