انتقاد به نظم آمریکایی

نگاهی به فیلم دیوانه‌ای از قفس پرید

فیلم كه در آن سال چهار جایزه اصلی اسكار (بهترین فیلم، كارگردانی و بازیگر مرد و زن)‌ را گرفت، ازجمله محصولات غیرمتعارفی است كه معمولا برای كشاندن تماشاچی به داخل سالن سینما با مشكل روبه‌رو می‌شوند، اما تماشاگران معمولی، قصه سنگین و روشنفكرانه آن را خیلی خوب هضم كردند و فیلم كه با هزینه‌ای چهار میلیون دلاری تولید شد، در آمریكای شمالی نزدیك 12 میلیون دلار فروش كرد.

میلوش فورمن، كارگردان فیلم كه اصلیتی چك دارد قبل از آن چند فیلم مطرح در سرزمین مادری‌اش ساخته بود و پس از كارگردانی فیلم انگلیسی‌زبان Taking off، دست به كار ساخت دیوانه‌ای از قفس پرید زد.

فیلم كه بر مبنای داستان پرخواننده كن كیسی به نام «پرواز بر فراز آشیانه فاخته» ساخته شد، قبل از تولید نسخه سینمایی به صورت یك نمایش موفق صحنه‌ای هم در تئاتر بـرادوی سر و صدای زیادی به پا كرده بود.

مك مورفی (با بازی جك نیكلسن)‌ بیمار تازه‌وارد یك آسایشگاه روانی است كه با حضور خود محدوده این آسایشگاه را دستخوش تغییر و تحول زیادی می‌كند.

درگیری او با پرستار اصلی بخش، خانم راچد (با بازی لوئیز فلچر)‌ بخش اصلی قصه را تشكیل می‌دهد. او كه برای فرار از كار، خود را دیوانه جا زده، در پایان ماجرا واقعا دیوانه می‌شود و جان خود را از دست می‌دهد.

منتقدان سینمایی از فیلم به عنوان سرودی در ستایش آزادی اسم بردند و مضمون اصلی آن را مقابله فرد با سیستم و تلاش برای كسب آزادی اعلام كردند.

به اعتقاد آنها، با تعمیم محوطه كوچك آسایشگاه به یك جامعه بزرگ، می‌توان به این نتیجه رسید كه میلوش فورمن، كارگردان آن تلاش كرده تا دیدگاه آزادیخواهانه خود در قبال یك جامعه دیكتاتوری (در اینجا جامعه آمریكا)‌ را به تصویر بكشد.

قصه فیلم در حقیقت بهانه‌ای است تا به تبیین لایه‌های زیرین آن پرداخته شود و مناسبات فرد با جامعه در كلیت آن، مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

مایكل داگلاس یكی از تهیه‌كنندگان اصلی فیلم است. پدر او كرك داگلاس از مدت‌ها قبل امتیاز برگردان سینمایی قصه كیسی را خریداری كرده بود، ولی به دلایل مختلف نتوانست خودش آن را تولید كند.

وی بسیار مایل بود نقش مك مورفی را مقابل دوربین بازی كند و منتقدان سینمایی یكصدا می‌گویند خیلی خوب شد وی بازیگر نسخه سینمایی نشد و قرعه به نام جك نیكلسن افتاد.

در زمان تولید نسخه سینمایی، كرك داگلاس برای ایفای نقش مك مورفی پیر بود. قبل از نیكلسن قرار بود جیمز كان این نقش را بازی كند.

لوئیز فلچر درست یك هفته قبل از شروع كار فیلمبرداری، برای بازی در نقش پرستار راچد انتخاب شد. میلوش فورمن مدت شش ماه به دنبال بازیگر این نقش بود و از بازیگران زیادی تست گریم گرفت.

فلچر طی این مدت هر بار به فورمن مراجعه می‌كرد و در تست رد می‌شد و فورمن هر بار به او می‌گفت نقش تمرین خود را درست بازی نكرده است. به همین دلیل، زمانی كه فورمن با این بازیگر قرارداد كار را امضا كرد، تمام عوامل تولید شگفت‌زده شدند.

منتقدان سینمایی بازی نیكلسن و فلچر را بدون عیب و نقص ارزیابی كردند. بازیگران و عوامل اصلی تولید، در دوران فیلمبرداری با سیاهی لشكرهایی كار كردند كه همگی بیماران یك آسایشگاه روانی بودند.

میلوش فورمن قبل از شروع كار فیلمبرداری چند فیلم مستند ویژه را برای بازیگران و دیگر عوامل فیلم نشان داد، تا آنها درك درست‌تر و بهتری از وضعیت یك آسایشگاه روانی و بیماران آن داشته باشند.

كل سكانس‌های فیلم در محدوده داخلی و در داخل آسایشگاه روانی اتفاق می‌افتد و فقط یك سكانس ماهیگیری در فضای متفاوتی گرفته می‌شود.

این سكانس به عنوان آخرین سكانس فیلم جلوی دوربین رفت. جین فوندا، الی برستین، آن مارگرت و جرالدین پیج در مصاحبه‌های متفاوتی گفتند علاقه‌مند بازی در نقش پرستار راچد بودند.

این در حالی است كه مارلون براندو و جین هكمن هم خواهان بازی در نقش مك مورفی بودند. بعد از فیلم «یك شب اتفاق افتاد» فرانك كاپرا، «دیوانه‌ای از قفس پرید» دومین فیلم تاریخ سینما بود كه چهار جایزه اصلی مراسم اسكار را دریافت كرد.

با ‌آن كه در تیتراژ فیلم نام هكل و كسلر به عنوان مدیر فیلمبرداری آمده، ولی وی همان روزهای ابتدای فیلمبرداری به دلیل اختلاف سلیقه با مایكل داگلاس از همكاری با فیلم كناره گرفت و فیلم توسط بیل باتلر فیلمبرداری شد، ولی هیچ وقت از باتلر به عنوان مدیر فیلمبرداری فیلم یاد نشد.

كن كیسی بعد از اكران عمومی فیلم از «قصابی» كردن قصه كتابش اسم برد و گفت از شیوه كار سازندگان آن اصلا راضی نبوده است.

او حتی علیه تهیه‌كنندگان فیلم هم شكایت قانونی كرد. مایكل داگلاس پس از نمایش عمومی فیلم گفت میلوش فورمن به طور خصوصی به وی گفته بود از ته قلب دوست داشته برت رینولدز نقش مك مورفی را در فیلم او بازی كند.

در سال 2007، انستیتوی فیلم آمریكا «دیوانه‌ای از قفس پرید» را به عنوان سی و سومین فیلم بزرگ و برگزیده كل تاریخ سینمای آمریكا انتخاب كرد.

لوئیز فلچر در گفت‌وگویی اعلام كرد سر صحنه فیلمبرداری بشدت عصبی و نگران بود، زیرا همكارانش مدام به او می‌خندیدند و از وی به عنوان یك «هیولای بیرحم و سنگدل» اسم می‌بردند.

او گفت برایش بشدت سخت بود كه در چنین فضایی نقش سخت خود را (در قالب یك پرستار خونسرد و بی‌رحم)‌ بازی كند.

نسخه سینمایی شباهت زیادی به نمایش صحنه‌ای برادوی در سال 1963 (با بازی كرك داگلاس)‌ ندارد. وی امتیاز ساخت نسخه سینمایی را به پسر بازیگر و تهیه‌كننده خود مایكل واگذار كرد.

زمانی كه داگلاس پسر تصمیم به تولید فیلم گرفت، هیچ یك از كمپانی‌های بزرگ فیلمسازی حاضر به سرمایه‌گذاری روی آن نشدند.

كرك و مایكل داگلاس، میلوش فورمن را در پراگ ملاقات كردند و كمی بعد فیلمنامه را برایش فرستادند. آنها عقیده داشتند وی بهترین گزینه برای كارگردانی آن است. در آن دوران، اداره سانسور كشور چك، اجازه انتشار و پخش كتاب كن كیسی را در داخل كشور صادر نكرده بود.

از آنجا كه هیچ كمپانی بزرگ فیلمسازی حاضر به سرمایه‌گذاری روی تولید فیلم نبود ( آنها می‌گفتند قصه فیلم تماشاگران را جذب خود نخواهد كرد و حضور یك كارگردان اهل چك در این پروژه باعث واكنش منفی تماشاگران و منتقدان می‌شود)‌ مایكل داگلاس مجبور شد آن را با یاری دو تهیه‌كننده مستقل دیگر تولید كند.