تبیان، دستیار زندگی
نقد و بررسی مجموعه ی تلویزیونی سربداران
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مجتبی شاعری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سربداران


نقد و بررسی مجموعه ی تلویزیونی سربداران


سربداران

سریال سربداران زمانی ساخته شده است که فضای انقلابی در جامعه ی ایران تمام فعالیت های فرهنگی را تحت الشعاع خود قرار داده بود. طبیعی بود که اگر قصد ساخت فیلم تاریخی برای برنامه ریزان فرهنگی (سینما و تلویزیون) کشور در دستور کار قرار می گیرد، استخراج واقعه ای تاریخی باشد که مطابقت های آرمانی با جامعه و انقلاب را هم داشته باشد. قیام سربداران، قیامی ملی و مذهبی مردم خراسان است که با محوریت شخصیت شیخ حسن جوری شکل گرفته است. در دورانی که ایران بزرگ مورد هجوم و تاخت و تاز مغول قرار گرفته و سرداران مغول هر کدام در گوشه ای از ایران حکومتی مستقل ساخته اند. برخی با حکومت خلفای عرب در تاختن به فرهنگ شیعی و ایران هم داستانند و آن هایی که خلفای عرب را هم دشمن می دارند، هر چند به ظاهر از وزیران ایرانی و مسلمان به مشاورت بهره می برند، ولی تاب روحیه ی سلحشوری و مذهبی ایرانیان را  ندارند و این فصل مشترک همه ی متجاوزین به خاک ایران، نه فقط برای سیطره ی جغرافیایی است که نابود کردن آموزه های دینی که مختص فرهنگ شیعی است ، از ویژگی های نوع زمامداریشان شده است. در این بین با شهادت استاد و مراد شیخ حسن جوری (با بازی امین تارخ) به دست مغولان که برای بدنامی مذهب تشیع طوری صحنه سازی شده بود که به خودکشی تعبیر شود زمینه های قیامی مردمی فراهم می گردد.

این قیام مردمی ،ظلم ستیزی است، که از لایه های درونی جامعه به سطح اجتماع کشیده می شود.

در بررسی فیلم ها و مجموعه های ساخته شده در دوران جنگ، ناگزیر از در نظر گرفتن شرایط ویژه آن زمان و لحاظ کردن کمبودهای اقتصادی در مسیر ساخت آثار هستیم.

این شرط لازم (امکانات کافی) برای ساخت فیلم یا سریال تاریخی بیشتر خود را نشان می دهد و انجام این امور در حد استاندارد تا جایی که امروز هم این فیلم ها و مجموعه ها را نه فقط به جهت حس نوستالژیک، دیدنی می کند یک موفقیت بزرگ محسوب می شود.

سربداران

به کمبود امکانات باید جوانی جامعه ی سینمایی را هم باید اضافه کرد. زمانی که سربداران ساخته می شد به مفهوم عملی تجربه ی درخوری برای سازندگان وجود نداشت و ساخت این نوع مجموعه ها، مشق و تجربه ی سازندگان نیز به حساب می آمد.

بازی های ماندگار علی نصیریان (در نقش قاضی القضات باشتین ، قاضی شارح)، امین تارخ (در نقش شیخ حسن جوری)، فیروز بهجت محمدی (در نقش طغای)، سوسن تسلیمی، افسانه بایگان، علیرضا شجاع نوری، جمشید لایق، فتحعلی اویسی و محمدعلی کشاورز و ... به عنوان بازی های معیار سینمای تاریخی مورد نقد و نظرهای فراوانی قرار گرفته است.

البته تمامی اسامی ذکر شده، دانش و تجربه ی خود را مرهون حضور در اجراهای صحنه ای تئاتر و آموختن دانش اصیل دراماتیک هستند.  ساخت سربداران به عنوان اولین تجربه ی تلویزیون پس از انقلاب اسلامی، هر بیننده ای را شگفت زده می کند. محمدعلی نجفی کارگردان سربداران دانش آموخته ی معماری است و البته اشراف و علاقه ی خاصی به تاریخ دارد. این نوع نگاه در طراحی صحنه و طراحی لباس های فیلم به خوبی دیده می شود با وجود امکانات اندکی که پیش از این نقل آن به میان آمد، ساخت آکساسوارها و دکورهای فیلم، پذیرش زمان به تصویر کشیده شده را مورد قبول جلوه می دهد.

سربداران در بستر دراماتیک خود مفاهیم ارزشی مردم ایران و مذهب تشیع را به خوبی به تصویر می کشد .ظلم ستیزی ،شهادت طلبی و مفهوم انتظار.انتظاری که پویایی وامید به همراه دارد

نگارش فیلم نامه ی سربداران و همکاری نجفی و کیهان رهگذر بسیار درست در رعایت اصول دراماتیک شکل گرفته پایبندی به زبانی که برای مخاطب قرن چهاردهم از زمانی نزدیک به هزار سال قبل، قابل فهم باشد و در عین حال شاخصه های گویشثی ادب فارسی در زمان داستان را به خوبی نشان دهد.

سربداران

در سربداران گاف های ادبی کمتری دیده می شود. گاف هایی شبیه آن چه در مجموعه ی ابن سینا وجود داشت. در سریال ابن سینا سکانسی است که بوعلی (با بازی امین تارخ) در حال درس دادن با حضور غیرمترقبه ی سربازان حکومتی مواجه می شود. گروه سربازان قصد دستگیری و فراهم کردن حضور و خدمت اجباری شیخ الرئیس در دربار حکومت را دارند. جمله ای که از لسان سرکرده سربازان حکومتی خارج می شود چنین است: بوعلی کلاس درس را رها کن و همراه ما بیا. آمدن لفظ "کلاس" که اصالتی در زبان فارسی ندارد و قطعاً در زمان بوعلی سینا هنوز به زبان فارسی وارد نشده، مضحک جلوه می کند.

در سربداران شخصیت پردازی به گونه ای است که شمایل ساخته شده از قهرمان ها و ضدقهرمان ها به واقعیت نزدیک باشد. از اسطوره سازی پرهیز شده با وجود این که عمل منطبق بر عقاید برای قهرمان ها، رعایت می شود. دیالوگ های هر شخصیت، حرف های نویسنده نیست که در دهان آدم ها گذاشته شده باشد. سخنی است که از نوع شخصیت پردازی هر کدام انتظار می رود. در این میان شخصیت پردازی قاضی القضات منحصر به فرد است. کسی که به ظاهر متشرع و آگاه به احکام است ولی با سفسطه، ریاکاری و نیرنگ از این اسباب برای رسیدن به اهداف شیطانی بهره مند می شود.

سربداران

یکی از نقاط اوج در داستان سربداران فصلی است که حکومت در جست وجوی شیخ حسن جوری به تهدید متوسل می شود ، تهدید به این که در صورت تسلیم نشدن شیخ حسن تمام مردان دستگیرو اعدام می شوند وهمین باعث می شود که گروهی داوطلبانه خود را به جای شیخ حسن معرفی کنند . عده ی مردان در این شهادت طلبی به دار آویخته می شوند همه باهم و در شبی  بارانی تا وجه تسمیه ی قیام و عنوان فیلم به خوبی نمایش داده شود ، طبیعی بودن این صحنه و انتقال حس تراژیک برای بیان مفهوم قیام های شیعی و ایرانی کاملا گویا و قابل توجه است. صحنه ای که در زمان پخش به جهت واقعی بودن و هم جسارت در شبیه سازی چنین تصویری تا آن زمان بی سابقه بود. کارگردان برای ایجاد حس درست در مخاطب شیوه های جدیدی از جلوه های ویژه را استفاده می کند .تکنیکی که به بار دراماتیک فیلم کمک زیادی کرد.

موسیقی فرهاد فخرالدینی   در ماندگاری سربداران موثر واقع می شود،آوایی که اندوه و سلحشوری توامان را منتقل می کند . فخرالدینی دانش خود را در آثار بعدی که در مجموعه های تاریخی سامان یافته ، نشان داده است . دانش کشف ملودی هایی که دقیقا زمان مورد نظر را برای مخاطب تداعی کند.

سربداران در بستر دراماتیک خود مفاهیم ارزشی مردم ایران و مذهب تشیع را به خوبی به تصویر می کشد. ظلم ستیزی، شهادت طلبی و مفهوم انتظار. انتظاری که پویایی و امید به همراه دارد.

مجتبی شاعری

بخش سینما و تلویزین تبیان