آغاز زود هنگام خریدهای نوروزی
نیمه دوم اسفند که از راه می رسد، شهر حال و هوای دیگری پیدا می کند گویی به تکاپو می افتد. بازارها شلوغ است و در بیشتر فروشگاه های سطح شهر جای سوزن انداختن نیست. همه مشغول خریدند. وارد هر مغازه ای که می شوی باید کمی صبر کنی تا نوبتت شود. مردم و به خصوص کودکان از خرید شب عید خوشحال اند و با دستی پر به خانه هایشان بر می گردند.
اما امسال رنگ و بوی خیابانها، مغازهها و پاساژها از آغاز زود هنگام خریدهای نوروزی حكایت دارد. البته واریز یارانه نقدی این ماه خانوار در هفته گذشته، رونق بازار را در پی داشته است. چند روزی است كه بازار به صورت كامل، رنگ و بوی نوروزی گرفته است، حراجها آغاز شده و مردم هم برای خریدهای امسال خود، زودتر از سالهای گذشته روانه بازار شدهاند. البته مغازهدارها هم به این اشتیاق دامن میزنند و با استخدام افرادی با عنوان «دادزن» تلاش دارند تا مردم را به سمت مغازههای خود بكشانند. همه چیز دست به دست هم داده تا خریدهای نوروزی 91، حدود 10 تا 15 روز زودتر از موعد هر سال برگزار شود، به این معنا كه هر سال به نظر میرسید مردم ترجیح میدادند كه اول كارهای مربوط به خانهتكانی را انجام دهند و بعد برای خریدهای خود روانه بازار شوند، اما امسال گویا خریدهای كیف، كفش، لباس و آجیل و شیرینی گوی سبقت را از خانهتكانی ربوده است و تغییر رفتاری را برای مصرفكنندگان رقم زده است. البته شاید هم به دلیل گرانی آب و برق باشد كه مردم ترجیح میدهند با وسواس كمتری نسبت به انجام خانهتكانی خود اقدام كنند و بنابراین زمان بیشتری هم دارند كه به بازار مراجعه كرده و خرید كنند. البته این تنها یك فرضیه است و به نظر میرسد كه شاید برخی دلنگرانیها از افزایش قیمت، مردم را به خریدهای زودهنگام نوروزی، ترغیب كرده است، موضوعی كه البته مسئولان دولتی بیشتر آن را یك جو روانی میدانند و تاكید میكنند كه كالا به اندازه كافی در بازار وجود دارد و قرار نیست كه شب عید 91، افزایش قیمتی داشته باشیم.
در اکثر جوامع شهری گرایشات فردی در تأمین نیازهای ثانویه کمرنگ شده و افراد بیشتر تمایل به خرید کالاهایی را دارند که مطابق با فرهنگ جامعه و الگوهای موجود باشد. از این رو با ظهور پدیده مد، خریدار با گرایشات جدید جامعه همسو میشود و این مسئله در روزهای پایانی سال شدت پیدا کرده و باعث می شود فرد به سمت خرید کالاهایی برود که نیاز اساسی به آن ندارد
البته به این قضیه از جنبه ای دیگر نیز می توان نگریست. جنبه ای که با نگاهی نه چندان وسیع به بازارها و خیابان ها به دست می آید. در واقع با نگاهی به خیابان ها ،از پاساژها و بوتیک های لباس فروشی اش گرفته، تا مغازه های لوازم خانگی و مبلمان فروشی، و طلا فروشی ها ، می توان جمعیت انبوه مردم را دید. و این امر یک علامت سوال بزرگ در ذهن ایجاد می کند و آن اینکه آیا واقعا خرید این اقلام، جزء نیازهای ضروری همه این جمعیت انبوه است؟ یا اینکه این عده بر طبق رسم و رسوم دیرین ایرانیان مبنی بر خرید شب عید به سوی بازارها شتافته اند؟؟!!
البته کیفیت امر خرید برای همه مردم یکسان نیست. به بیانی دیگر فرهنگ خرید در روزهای پایانی سال، نقل مجلس خانوادههایی است که جیبشان پر از پول است و خرید برای این گروه شیرینی دلچسبی دارد. اما اگر انگشت شما از سوراخ جیبتان بیرون زده باشد، خرید شب عید یعنی مصیبت و دردسر. حال صحبت ما در مورد آن دسته از کسانی است که جیبشان پر از پول است و به قول معروف پولشان از پارو بالا نمی رود.
كارشناسان حوزه علوم اجتماعی، خرید كردن را یكی از ابزار ضروری در تامین نیازهای اولیه مانند خوراك و پوشاك و ارضای نیازهای روانی مانند تنوع طلبی، جلب توجه اطرافیان، افزایش اعتماد به نفس یا كاهش اضطراب معرفی می كنند و توجه به الگوهای صحیح خرید و مصرف را یكی از مهمترین معیارهای برخورداری از بهداشت روانی و زندگی سالم می دانند.
هم چنین شیوه مصرف و پیروی از الگوهای تأمین نیازهای روزانه از دیرباز تاکنون دستخوش تغییرات زیادی شده است به طوریکه هزاران سال قبل خرید کردن به شکل امروزی در میان جوامع مختلف وجود نداشت و تبادلات کالا، تنها به منظور تأمین نیازهای روزانه و اساسی افراد جامعه انجام میگرفت.
دکتر سعید معدنی، جامعهشناس در خصوص تغییرات ایجاد شده در فرهنگ مصرف افراد جامعه و پدیده خرید در میان آنها از گذشته تاکنون میگوید: در زمانهای پیشین، تمایل به خرید و الگوهای مصرف، فقط به تأمین حداقل نیازهای اساسی مانند خوراک و پوشاک محدود میشد، در حالیکه در جوامع امروزی خرید و مصرف پدیدههایی هستند که نیازمند معرفی الگوهای مشخص و تابع فرهنگسازی معین هستند.
درست است که تقریبا همه ما طبق سنتی دیرینه، بر این باوریم که سال نو را باید با نو کردن رخت ولباس و تعویض اسباب و اثاثیهی کهنهی منزل آغاز کنیم. اما این خرید و نو کردن كالاها نباید به جنبه های بیمارگونه مثل خرید برای جبران كمبودها و نقصان ها، افزایش اعتماد به نفس و احساس حقارت در سرپرست خانواده به دلیل ناتوانی در خریداری اجناس و كالاهای مورد نیاز دیگر اعضا تبدیل شود
این جامعهشناس اضافه میکند: الگوهای خرید کردن در فرهنگ کشورها و حتی شهرها و روستاهای مختلف در یک کشور متفاوت بوده و وابسته به پدیدههای روانشناختی و جامعهشناختی است.
وی میافزاید: در اکثر جوامع شهری گرایشات فردی در تأمین نیازهای ثانویه کمرنگ شده و افراد بیشتر تمایل به خرید کالاهایی را دارند که مطابق با فرهنگ جامعه و الگوهای موجود باشد. از این رو با ظهور پدیده مد، خریدار با گرایشات جدید جامعه همسو میشود و این مسئله در روزهای پایانی سال شدت پیدا کرده و باعث می شود فرد به سمت خرید کالاهایی برود که نیاز اساسی به آن ندارد و فقط و فقط به علت یکدست و هماهنگ شدن با جماعت مدپوش به خرید بپردازد. و در نهایت با ادامه این روند شیوههای صحیح مصرف دستخوش آسیب می شود.
به هر حال، درست است که تقریبا همه ما طبق سنتی دیرینه، بر این باوریم که سال نو را باید با نو کردن رخت ولباس و تعویض اسباب و اثاثیهی کهنهی منزل آغاز کنیم. اما این خرید و نو کردن كالاها نباید به جنبه های بیمارگونه مثل خرید برای جبران كمبودها و نقصان ها، افزایش اعتماد به نفس و احساس حقارت در سرپرست خانواده به دلیل ناتوانی در خریداری اجناس و كالاهای مورد نیاز دیگر اعضا تبدیل شود.
زیرا که در حال حاضر یكی از مشكلات جامعه امروز تبلیغ و تشویق به خرید كالاهای متنوع و گران قیمت در رسانه های مختلف است. در حالی كه در كنار چنین تبلیغاتی می بایست به ارائه فرهنگ خرید مناسب و الگوهای صحیح مصرف پرداخته شود و باید توجه داشت تسخیر ذهن افراد با تبلیغات متعدد و متقاعد كردن آنها برای خرید های غیرضروری در طولانی مدت تبعات مختلفی را در پی خواهد داشت كه به نفع سلامت روان و اقتصاد جامعه نخواهد بود.
فرآوری:فاطمه برادران بخش اجتماعی تبیان
منابع: ایران/ تابناک/ سلامت ایران