تمرکز کلید یادگیری

اشاره

برای یادگیری و به خاطر سپردن هر مطلبی، اولین شرط، توجه به آن مطلب است؛ بدیهی است که اگر دانش آموز از هوش بالایی هم برخوردار باشد؛ ولی به مطلب یا موضوعی توجه نکند، نمی تواند آن را فرا گیرد.

علت افت و شکست تحصیلی برخی از دانش آموزان، ناشی از همین عدم توجه به ملعم و مواد تدریس شده و نیز عدم تمرکز حواس هنگام مطالعه و انجام تکالیف درسی است؛ هم چنین برخی از دانش آموزان و نیز بزرگسالان، اغلب از ضعف حافظه ی خود گله می کنند.

مطالعات روی آنان نشان داده است که اغلب این افراد، بر خلاف ادعای خود، از حافظه ی خوبی برخوردارند. اشکال، در آن جاست که در هنگام فراگیری به مطالب مطرح شده و مورد نظر، بر خلاف ادعای خود، از حافظه ی خوبی بر خوردارند.

اشکال، در آن جاست که در هنگام فراگیری به مطالب مطرح شده و مورد نظر، توجه نکرده اند. هر چه بیش تر و دقیق تر به چیزی توجه کنیم، از مجموعه ی حواس بیش تری استفاده شده و درک و فهم و بازیابی آن از حافظه، آسان تر خواهد شد.

بین نگاه کردن و توجه کردن باید تمیز قائل شد. توجه، عملی ارادی است؛ در حالی که نگاه کردن غیر ارادی است. افرادی که از ضعف حافظه ی خود شکوه دارند، به محرک ها و پدیده ها نگاه می کنند نه توجه.

در این مقاله ضمن بر شمردن راه های کسب تمرکز، نقش کلیدی معلم را در این خصوص مورد توجه ویژه قرار داده ایم.

رابطه ی علاقه و تمرکز حواس

به یقین می توان گفت که علاقه، مهم ترین شرط در ایجاد تمرکز حواس است. هر چه علاقه ی شما به یک موضوع بیش تر باشد، تمرکز فکر شما بر آن بیش تر می شود.

متخصصان حافظه و یادگیری، وقتی که شخص می گوید: «نشانی منزلت را بلدی؟ » و چون شخص، پاسخ مثبت می دهد، می گویند پس تو حافظه داری؛ اگر حافظه نداشتی، نباید هیچ نمود و ظاهری را از حافظه نشان می دادی.

وقتی شما به موضوعی علاقه داشته باشید. آن را به حافظه خود می سپارید و بعداً هم خیلی راحت به خاطر می آورید.

وقتی شما به موضوعی علاقه دارید، دوست دارید درباره ی آن بیش تر بدانید و میل به فراگیری بیش تر، باعث می شود که تمرکز بهتری داشته باشید؛ از طرفی هر چه بیش تر فرا بگیرید و بیش تر بدانید، علاقه ی شما به مطلب هم بیش تر می شود و با علاقه ی بیش تر، میل فراگیری بیش تر و ...

شیوه های گوناگونی برای افزایش تمرکز وجود دارد. ما در مقام معلم، می توانیم محرک های تازه ای در مقابل دانش آموزان قرار دهیم. می توانیم مطالب را در قالب بازی ها ارائه دهیم؛ زیرا در بازی ها، بازیکنان برای فریب رقبای خود واکنش هایشان را تغییر می دهند و یا برای آن که برنده شوند، با دقت بیش تری، همه ی جنبه ها را در نظر می گیرند.

خواه یک داستان باشد، یا یک نقشه، یا یک تابلوی نقاشی. این سودمند ترین درسی است که باید به دانش آموزان خود بیاموزیم؛ زیرا به آن ها امکان می دهد که نسبتاً مستقل از دیگران و محیط مادی خود بار آیند.

چنان چه تازگی ( و علاقه) در ذهن توجه کننده باشد، دیگر اهمیتی ندارد که آموزگار همان چیزهای قدیمی را بگوید، یا از ما بخواهد خاموش بنشینیم و به شیوه ای ثابت توجه خود را متمرکز کنیم.

رابطه ی دقت و سودمندی

در اکثر موارد، دقت مستقیماً به نتیجه و سود حاصل از کار ارتباط دارد؛ اعم از این که سودمندی خود به خودی باشد یا اختیاری؛

در واقع، دقت خوب و توانایی مؤثر یک فرد، این امکان را به وجود می آورد که اعمالی را که پس از آن به وی سپرده می شود، به خوبی انجام دهد؛ بنابراین می توان گفت که هر کاری به دقت خاص نیاز دارد؛ مثلاً بازدهی بین انجام دادن فقط یک کار و انجام دادن دو عمل هم زمان، بسیار متفاوت است؛

در عین حال که سرعت آن بیش تر می شود، اما ممکن است در جریان انجام دادن یک کار دقیق دچار نوساناتی شود (مثلاً به دلیل خستگی)؛ علاوه بر این دخالت همه ی عوامل داخلی یا خارجی برای منحرف کردن دقت و علاقه ی شخص، در صورت عدم مقاومت و بی علاقگی نسبت به مسئله ی مورد نظر بازدهی را کاهش می دهند. این عامل به علت اهمیتی که در روان کاوی کاربردی دارد، به دقت مورد مطالعه و توجه قرار گرفته است.

راهکارهایی برای ایجاد تمرکز در دانش آموزان

١-   توجه: اغلب اوقات وقتی به چیزی نگاه می کنیم، تنها به آن نگاهی می اندازیم؛ در واقع به آن توجه نمی کنیم.

برای آن که در مورد هدفی تلاش کنیم، باید همواره روی آن متمرکز باشیم. این کار با توجه کردن شروع  می شود. این ایده به بچه ها کمک می کند تا توجه شان را روی دوره های زمانی هر چه طولانی تری متمرکز کنند؛ هم چنین عوامل زیادی در جلب توجه افراد دخالت دارند که از آن جمله می توان جذابیت، شهرت، شایستگی، مورد احترام بودن و مورد تحسین واقع شدن فرد سر مشق یا الگو را نام برد. کودکان خردسال، معمولاً والدین، برادران و خواهران بزرگ تر و معلمان خود را سر مشق قرار می دهند.

در رابطه با آموزش، نیز عواملی چون متمایز و مشخص بودن مطالب درسی، قابلیت کاربرد جذابیت آن ها بر میزان توجه دانش آموزان تأثیر می گذارد. معلم باید بکوشد تا در آموزش مطالب، توجه دانش آموزان را به جنبه های حساس و مهم درس جلب کند. این کار را می تواند از راه توضیحات روشن و تأکید بر نکات مهم انجام دهد.

در ادامه، برای افزایش و جلب توجه و تمرکز دانش آموزان اولیا و مربیان می توانند از روش های زیر استفاده کنند:

٢-   استفاده از تصاویر: تصاویر، بیش از کلمات جلب توجه می کنند و تصاویر آدمی و حیوانات، بیش از تصاویر اشیاء ( و تصاویر حیوانات آشنا بیش از حیوانات نا آشنا ) مورد توجه قرار می گیرند؛ لذا در درس هایی مانند ریاضی، می توان به جای تصویر اشیای بی جان مانند مواد، چوب کبریت، خوشه گندم و ... از تصویر موجودات جان دار و حتی خود آن ها استفاده کرد.

٣-   استفاده از محرک های شنیداری: گرچه آموزش از طریق داستان و شعر بیش از روش های کلاسیک مؤثر است؛ ولی اگر این آموزش با آهنگ (سرود) و ریتم (ضرب) همراه شود؛ جلب توجه بیش تر می کند. چنان چه فعالیت های فوق با حرکت، پا کوبیدن، دست زدن و حرکات بدنی نیز همراه شود، در جلب و نگه داری توجه تأثیر خواهد داشت؛ زیرا از حافظه ی حرکتی (عملی) استفاده شده است.

٤-   استفاده از رنگ: بعضی از رنگ ها مانند قرمز و آبی، توجه بیش تری را به خود جلب می کنند. هنگامی که تعدادی از کلمات به یک رنگ معین مثلاً؛ سیاه روی کاغذ سفید یا با گچ سفید روی تخته سیاه نوشته شده اند، در آن ها نوعی تشابه و عدم تفاوت وجود دارد که به جلب توجه کمک نمی کند؛ لذا، در صورت امکان از این دو رنگ بیش تر استفاده کرد.

٥-   استفاده از اندازه: اندازه های حروف نیز در حالتی که از کلمات درشت تر در متن کلمات ریزتر، یا از کلمات ریز تر در متن کلمات درشت تر استفاده شود، عامل مؤثری در جلب توجه است.

٦-   استفاده از تازگی: چیزهای تازه معمولاً بیش از چیزهایی که کودک و نوجوان با آن آشنایی قبلی داشته اند. توجه آن ها را جلب می کند؛ بنابراین، می توان یک مطلب را که لزوماً تکرار می شود، هر بار با استفاده از روش جدید، وسایلی جدید یا زمینه ای تازه مطرح ساخت.

٧-   استفاده از تکرار: تکرار یکی از عوامل مؤثر در جلب توجه است؛ اگر در آغاز، کودک یا نوجوانی متوجه محرکی نشده باشد، تکرار آن معمولاً توجه او را جلب می کند. باید توجه داشت که اگر تکرار، بیش از حد ادامه یابد، باعث کم شدن توجه می شود.

تکرار نباید یک نواخت باشد؛ اگر موضوع یا مطلبی را همیشه به یک صورت تکرار کنیم، عادی می شود و جلب توجه نمی کند؛ از این رو، تکرار باید همراه با تغییر و تازگی باشد.

٨-   در هنگام آموزش به همه ی دانش آموزان نگاه کنید و از طریق ارتباط کلامی و غیر کلامی، شرکت دادن آن ها در مباحث کلاس، سؤال و جواب کردن و استفاده از روش های تشویقی، توجه آنان را به مواد درسی جلب نمایید.

٩-   دانش آموزانی را که دامنه ی توجه کم تری داشته و بیش تر حواسشان پرت می شود. در جلوی کلاس بنشانید، تا از طریق ارتباط کلامی و غیر کلامی بیش تر با آن ها، کم تر حواسشان پرت شود.

١٠-  خبرهای ناراحت کننده و هیجان آور را همیشه در پایان ساعات کلاس به اطلاع دانش آموزان برسانید.

١١- برای جلب توجه بیش تر دانش آموزان، می توان از آن ها خواست که در انتهای جلسه درس، موضوع های مهم را بازگو کنند.

١٢- برای شروع کار جدید، اجازه دهیم تا دانش آموزان کار قبلی خود را به پایان برسانند؛ چون ممکن است توجه آنان به کار ناتمام معطوف باشد.

١٣- سعی کنید قبل از بیان مطالب درسی، تا حد امکان، معلومات قبلی دانش آموزان را درباره ی مطالب مورد نظر در ذهن شان روشن سازیم.

١٤- دیکته ای که متضمن چند غلط باشد، به او بدهیم تا صحیح نماند.

١٥-  از دانش آموز بخواهیم پس از خواندن به طرح سؤال بپردازد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تجمیع: شکوفه باصری

تنظیم: نوربخش