موسیقی لرستان

دشت ها و دامنه های رشته كوه زاگرس به خاطر حاصل خیزی و دسترسی آسان به منابع آبی، مورد توجه اقوام كوج نشین ایران باستان بوده كه همین مهم سبب بوجود آمدن تمدن های قدرتمندی همچون مادها در دوران باستان شد.

از تمدن ماد می توان به عنوان ستون های امپراتوری ایران یاد كرد كه سبب بوجود آمدن سلسله هخامنشیان شد كه از لحاظ هنری و فرهنگی، ایران باستان را به دوران شكوفایی رساند.

قدمت فرهنگی و هنری سرزمین لرستان به هزاره قبل از میلاد مسیح باز می گردد و همانگونه كه از سنگبشته ها و متون باستانی مشهود است هنر و بویژه موسیقی در مرتبه بالای اجتماعی در بین مردم این سرزمین قرار داشته كه می توان از این بین به كتیبه های كشف شده اشاره كرد كه نقوش سازها و نوازندها در آنها حك شده است.

موسیقی نواحی لرستان همچون انواع دیگر موسیقی نواحی برگرفته از آداب و رسوم، باورها و جهان بینی مردمان آن سرزمین است كه ریشه در تاریخ كهن منطقه لرستان دارد.

موسیقی لرستان از دو بخش عمده موسیقی سازی و آوازی تشكیل شده كه هر كدام با لحن های مختلف در راستای بیان وقایع تاریخی، مضامین مذهبی و باورهای اجتماعی ایفای نقش می كنند.

آواز در موسیقی لرستان جایگاه ویژه ای دارد كه از فواصل خاص موسیقایی پیروی می كند و به چند بخش كلی تقسیم می شود كه می توان از این بین آوازهای مذهبی، ترانه های كار، آوازهای حماسی و آوازهای فصول اشاره كرد كه هركدام به موضوع خاصی می پردازند.

برای مثال ترانه های كار، آواهایی است كه مردم این سرزمین در هنگام كاشت و برداشت محصول زمزمه می كنند و شكر خداوند را بمنظور سلامت محصول به جا می آوردند.

فواصل موسیقایی فرم آوازی از قوانین خاصی كه مختص این موسیقی است، تبعیت می كند كه ریشه های باستانی خود را همچنان با گذر زمان حفظ كرده كه می توان از این بین به دستگاه ماهور مورد استفاده در موسیقی نواحی لرستان اشاره كرد.

تحریر در موسیقی آوازی، یكی دیگر از شاخصه های موسیقی این منطقه است كه به صورت پیوسته اجرا می شود كه با تحریر مرسوم در مكاتب موسیقی دستگاهی متفاوت است.

وقایع مختلف تاریخی از لحاظ مضمون، بیشترین بخش كلامی موسیقی آوازی را تشكیل می دهد كه برای مثال می توان به شاهنامه خوانی و داستان های عاشقانه ایرانی اشاره كرد.

تصنیف ها و آوازهای محلی این منطقه از لحاظ فواصل، بیشتر از خاصیت و فواصل موسیقی در دستگاهای ماهور چهار گاه و آواز دشتی تبعیت می كند.

در اواسط قرن بیستم، كاوش های باستانی در سرزمین لرستان مرحله جدیدی را آغاز كرد كه حاصل آن كشف كتیبه ها و ظروف باستانی بسیاری بود و نقش های ساز و پایكوبی در آنها به چشم می خورد كه نشان می دهد موسیقی و نوازندگی در این سرزمین از قدمتی باستانی برخوردار است.

موسیقی سازی در میان این قوم، ریشه آیینی و اساطیری دارد و همانگونه كه در مكتوبات تاریخی دیده می شود، برگزاری آداب و رسوم و مراسم آیینی با موسیقی به عنوان یك ركن اصلی برگزاری همراه بود.

'طبل' و 'شیپورهای جنگی'، نخستین دسته از سازهای بدوی بودند كه در جنگ ها مورد استفاده قرار می گرفتند و باید به این موضوع اشاره كرد كه سازهای 'سورنا' و 'دهل' كه به عنوان مهمترین سازهای منطقه لرستان از آنها یاد می شود، بر اثر تكامل همین سازهای باستانی به وجود آمده اند.

سورنا به عنوان مهمترین ساز بادی این سرزمین به شمار می رود و در منطقه خاورمیانه نیز سورنا هم خانواده هایی دارد كه با كمی تفاوت در صدادهی و ساختار مورد استفاده قرار می گیرد.

این ساز در دوران باستان از شاخ ساخته می شد اما با گذشت زمان و بالا رفتن انتظار موسیقایی، چوب جای شاخ را گرفت.

'دهل'، دیگر ساز مهم این منطقه است كه در دسته سازهای كوبه ای قرار می گیرد. این ساز متشكل از یك طوقه چوبی است كه از دو طرف با پوست كه اغلب پوست گاو و گاومیش است پوشیده شده و با دو وسیله جانبی عصا و تركه نواخته می شود.

از كمانچه می توان به عنوان اصلی ترین ساز موسیقی نواحی لرستان یاد كرد كه در دسته سازهای زهی قرار می گیرد و بیشترین رپرتوآر موسیقی سازی این منطقه را دارا است.

این ساز در تمام گستره جغرافیای فلات ایران یافت می شود اما در هر قومی از لحاظ ظاهر با یكدیگر تفاوت دارند و این تفاوت به سبب نوع صدادهی و لهجه كمانچه است كه از ذائقه موسیقایی هر منطقه سرچشمه می گیرد.

برای مثال در لرستان كمانچه پشت باز مورد استفاده قرار می گیرد كه مختص این منطقه است.

یادگیری نوارندگی كمانچه در همان دوران كودكی سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر آغاز می شود و در اغلب خانواده ها یك نفر از اعضا كمانچه می نوازند كه این مهم نشانگر جایگاه ویژه موسیقی در بین اقوام لر است زیرا كه بیشتر آداب و رسوم و آیین های كهن این سرزمین با موسیقی همراه است.

مهمترین شاخصه موسیقی سازی منطقه لرستان استفاده از فواصل موسیقایی با پرش های پی در پی و چرخش های ملودیك است و با تكرارهای مكرر سعی بر ایجاد یك دور ریتمیك را دارد كه اغلب پر پایه دورهای 4/2 ، 8/6 و 7 تایی اجرا می شود كه از این بین می توان به فرم های پایكوبی این منطقه اشاره كرد كه با ضرباهنگ هایی با سرعت بالای ریتمیك همراه است.

فواصل موسیقی سازی این منطقه همچون موسیقی آوازی، بیشتر از فواصل دستگاه های ماهور، چهارگاه و آواز دشتی است، با این تفاوت كه نیم پرده های متوالی در موسیقی سازی بیشتر استفاده می شود.

غنای موسیقی نواحی این سرزمین موجب شده كه بسیاری از نغمات موسیقایی لرستان به عنوان گوشه های مختلف در مكاتب ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی مورد استفاده قرار گیرد.

ایرنا