نبرد سمیرم
«نبرد سمیرم؛ انگلیسیها، قشقاییها و جنگ دوم جهانی» پژوهشی از کاوه بیات تصویرگر جنگ فاجعهباری است که در اوایل تیر 1322 بین نیروهای قشقایی و بویراحمد از یکسو و یک ستون از قوای لشکر 9 اصفهان روی داد.
تشتت، تفرقه، رقابت و رویارویی یکی از ویژگیهای اصلی نظامهای ایلی است؛ نظامی که بنا به دلایل مختلف در خلال دورههایی طولانی از ادوار تاریخ، نظام حاکم بر ایران بوده و از زمان شروع میل به اصلاح و تجدد در سدههای اخیر، خواست از میان برداشتن این نظام و عوارض نامطلوبش به یکی از مهمترین انگیزههای تحرکات نوجویی و نوخواهی در ایران معاصر بدل شد. ولی در مراحلی چند از این سعی و تلاش نوسازی و تجدد، دقیقا به دلیل شیوههای آمرانهای که اتخاذ شد، کل کار مختل و برای دورهای نتایجی مغایر با انتظارات اولیه حاصل شد.
موضوع اصلی این بررسی یعنی شورش ایلات جنوب بر ضددولت در سالهای بعد از شهریور 1320 نیز در مجموع بر یک چنین زمینهای استوار است. در واکنش به سیاستهای خشونتبار نظام رضاشاهی در اسکان اجباری ایلات جنوب بود که عشایر عمدتا کوچروی قشقایی، کهگیلویه و بویراحمد و... و بختیاری با چیرگی بر تشتت، تفرقه، رقابت و رویارویی معمول خود، به صورتی هماهنگ و منسجم بر ضد تشکیلات برجامانده از نظام رضاشاهی و تلاشهایش برای بازسازی وضعیت پیشین، ایستاده و مجموعه تحولات و رخدادهایی را رقم زدند که در کتاب «نبرد سمیرم» به جوانبی از آن اشاره شده است.
«نبرد سمیرم» جنگ موحش و فاجعهباری که در اوایل تیر 1322 بین نیروهای قشقایی و بویراحمد از یک سو و یک ستون از قوای لشکر 9 اصفهان از سوی دیگر رخ داد، نقطه اوج این کتاب است. ولی پیش از شرح این واقعه و اشاره به تحولات حاصل از آن بخشهایی نیز به توضیح زمینههای شکلگیری این رویارویی اختصاص یافته است. جدا از واکنش به سیاستهای گذشته دولت که برای مدتی در این مجموعه ناهمگون ایلی زمینهای از همراهی را فراهم کرد، عوامل دیگری هم در شکل دادن به تحولات مورد بحث دخیل بودند که بیشتر به رخدادهای جاری مربوط میشدند تا حوادث گذشته. از جمله سیاستهای دولت بریتانیا که در مقام یکی از دو نیروی اشغالگر متفق، نیمه جنوبی کشور را در ید اقتدار خود داشت و سرکوب عشایر شورشی آن حدود را هم از لحاظ حراست از حوزه نفت جنوب و تامین امنیت خطوط مواصلاتی ارسال کمکهای نظامی به اتحاد شوروی ضروری میدانست و هم از نظر از میان برداشتن امکان هرگونه بهرهبرداری احتمالی آلمانیها از این آشوب و اغتشاش به نفع خود.
در دوره سلطنت رضاشاه اکثر قریب به اتفاق ایلات و عشایر سرکوب، خلع سلاح و مجبور به اسکان اجباری (تخته قاپو) شدند. به منظور تضعیف و مهارکردن عشایر، بیشتر سران و خانها را مجبور به اقامت اجباری در شهرها کردند و اداره تامینات شهربانی آنها را زیر نظر گرفت. عدهای از آنها را هم که خطرناک میدانستند اعدام یا زندانی کردند و... . اسماعیلخان صولتالدوله سردار عشایر قشقایی از جمله سرداران و خانهای عشایر بود که در دوره سلطنت رضاشاه زندانی و املاکش مصادره شد و در سال 1311 در زندان درگذشت. چند روز پس از سوم شهریور با انتشار خبر خروج خانواده سلطنتی از تهران، خسروخان موقع را مغتنم شمرد و به فکر افتاد که خود و محمدناصرخان و سایر بستگان سردار عشایر را از تهران نجات دهد. بازگشت محمدناصرخان و خسروخان به فارس تحرکی در خانها و سران طوایف قشقایی پدید آورد، با آن دو همراه شدند و اقداماتی برای «بازسازی پیوندهای گذشته ایلی و جذب نیرو» به عمل آمد. به سرعت پیوندها برقرار شد و خانها متحد شدند، تفنگچیها گرد آمدند و اتحاد قشقایی با عشایر کهگیلویه و بویراحمد و... برقرار شد.
در این کتاب ضمن پرداختن به تحولاتی که در دیگر عرصههای سیاسی کشور جریان داشت و بر حوادث جنوب تاثیر نهاد از نظر دور نماند؛ تحولات جاری در جبهههای شرقی جنگ جهانی دوم، خط مشی کابینههای وقت ایران، آرای منعکسشده در جراید و نشریات مختلف و مباحث مطرحشده در دوره سیزدهم مجلس شورای ملی از آن جملهاند. نبرد سمیرم ،پژوهشی است درباره شورش ایلات جنوب کشور به محوریت ایل قشقایی در سالهای 1322ـ1320 و دلایل، انگیزهها و اقدامات نیروهای درگیر در آن. در این پژوهش، کاوه بیات علاوه بر معدود کتابها و بررسیهای منتشرشده، عمدتا از اسناد و مدارک منتشرنشده آرشیوهای داخلی و همچنین گزارشهای ادواری سفارت انگلستان در تهران و شماری از دیگر اسناد وزارت امور خارجه انگلستان مربوط به این برهه زمانی استفاده کرده و توانسته است یکی از وقایع نه چندان شناختهشده تاریخ معاصر ایران را به طور مشروح و با جزییات تشریح و تحلیل کند. کاوه بیات در حوزه مطالعات تاریخی دارای آثار تالیفی بیشماری است و تاکنون دهها کتاب را ترجمه و ویرایش کرده است. کتاب 384 صفحهای «نبرد سمیرم» جایزه چهارمین دوره جایزه جلال آلاحمد را در حوزه تاریخنگاری از آن خود کرده است.
«نبرد سمیرم؛ انگلیسیها، قشقاییها و جنگ دوم جهانی» پژوهشی از کاوه بیات است که همراه با اسناد ضمیمه، منابع، نمایه، نقشهها و تصاویر، از سوی انتشارت خجسته در قطع رقعی چاپ و پخش شده است. این کتاب 384 صفحهای، با شمارگان 1100 نسخه و به بهای 90000 ریال به فروش میرسد.
فرآوری: رویا فهیم بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
منابع: روزنامه شرق ، خبرگزاری کتاب ایران