شعر انقلاب رو به سمت عقلانیت

سید عباس سجادی نویسنده، شاعر، ترانه سرا و داور بخش ترانه جشنواره فجر، به تازگی مشغول جمع آوری ترانه ها و اشعار چند سال اخیر خود است که امسال در نمایشگاه کتاب رو نمایی خواهد شد. با او درباره شعر انقلابی گفتگوی کوتاهی انجام دادیم که در زیر می‌خوانید.

آقای سجادی به نظر شما شعر انقلابی شعری است که کاربرد تهییجی دارد؟

وقتی صحبت از انقلاب می‌شود خود به خود مفهومی به نام تهییج احساسات را با خود همراه دارد. در وضعیت انقلاب خود شاعر با انقلابات روحی و روانی خاصی رو به روست. پس مطمئنا حرف‌هایی هم که می‌زند و یا شعرهایی که می‌گوید ممکن است عمدتا مبتنی بر عقل و منطق نباشد. این مبتنی نبودن بر عقل و منطق بار منفی ندارد. منظور این است که بار احساسی کلام بیشتر از بار عقلانی آن است و همانطور که می‌دانید بخش عظیمی از شعر بر پایه بار احساسی تکیه دارد.

به نظر شما آیا با گذشت زمان از بار احساسات و کارایی اشعار انقلابی کاسته می‌شود؟

اصولا شعرهای انقلابی به شعار نزدیک تر هستند تا به شعر. بهترین شعرهای انقلابی شعرهایی هستند که علاوه بر شور انقلابی دارای شعور انقلابی هم باشند. قدر مسلم شعر انقلابی بر خاسته از احساس درونی و اجتماعی است که ایجاد می‌شود و هر چقدر هم زمان از روی آن احساسات بگذرد حس انقلابی فروکش می‌کند و به سمت شعر‌های عقلانی تر سوق داده می‌شود. با گذشت زمان شاهد شعرهایی هستیم که عقلانیت بر آنها حاکم می‌شود.

پس با گذشت زمان شعر انقلابی تغییر ماهیت می‌دهد و دیگر آن شور و هیجان خود را ندارد؟

شما به هر شکل وقتی بخواهید تاریخ گذشته خود را بررسی کنید نیاز به شعرهای انقلابی دارید. مورخ وقایع را مو به مو نمی نویسد تا تصویر روشنی از گذشته به آیندگان انتقال دهد. شعر آیینه زمان خودش است. ما الان می توانیم از روی اشعار به جای مانده از شاعران بزرگی چون حافظ تصویر کاملی از عصر ی را که آنها در آن زندگی می‌کرده اند، ببینیم. هر چند که تاریخ مکتوب در مورد حافظ و همنوعان او شفاف نبوده است.

ارزش اشعار انقلابی پس از گذشت دوره انقلاب چه ماهیتی به خود می‌گیرد؟

این اشعار بخشی از یک پازل کلی است. اگر شما شعر های شعاری و اشعار دیگر را درکنار هم قرار دهید تصویر درست تری از زمانه به دست می‌آورید. این دلیل نمی‌شود که که این اشعار دیگر ارزش خودشان را از دست داده باشند. اتفاقا ارزش این‌ها خیلی زیاد است چون حاوی احساسات یک جامعه است. در دوره مشروطه شاعران برای بیان مقاصد خود به ترانه و ادبیات عامیانه تری روی آوردند. و در دوره انقلاب و جنگ با ارزش ترین شعرها در دهه 50 و بعد از پیروزی و دوره 8 سله جنگ سروده شد که به نام اشعار دفاع مقدس معروف است. اما به هر حال شعر هایی که آن دوره سروده شد با شعرهایی که امروز برای جنگ و انقلاب سروده می شود خیلی متفاوت است.

رویکرد شاعر امروزی به جنگ و انقلاب  در زمانه ای که از این دو واقعه فاصله گرفته ایم چگونه باید باشد؟

در حال حاضر شعرهایی که برای دفاع مقدس سروده می شود خیلی با شعرهایی که در زمانه جنگ و بمباران ها سروده می شد متفاوت است. برای مثال اشعار قیصرامین پور را در نظر بگیرید. ایشان سه طرح شعر برای صلح و در دوره صلح دارند که درآنها نگاه شاعر تغییر کرده است. نه این که ارزش‌های انقلاب و جنگ را کنار زده باشند بلکه ضمن حرمت گذاشتن به تمامی آن ارزش‌ها به جامعه‌ای سرشار از صلح فکر می‌کند. مثالی دیگر برایتان بزنم. واقعه بزرگی مثل حماسه عاشورا در فرهنگ دینی و مذهبی ما با گذشت زمان نه تنها از ارزش‌هایش هرگز کاسته نمی‌شود بلکه سرخی حماسه پر رنگ تر هم می‌شود و باور مردم روز به روز بیشتر می‌شود. وقتی واقعه ای مشمول زمان می‌شود ممکن است که رنگ زمانه به خود بگیرد اما جوهره همان است که بوده. جوهره آن هرگز تغییر نمی کند.

رویکرد شاعران جوان را به شعر انقلابی و دفاع مقدس چطور می‌بینید با توجه به این که بسیاری از آنها در زمان انقلاب و حتی جنگ حضور نداشته اند.

شعر جوانان شعر انقلاب اجتماعی شده است. جوان‌های امروز در متن جامعه‌ی پویا به سر می‌برند. بسیاری از فشارهایی چون تحریم و غیره را لمس می‌کنند. این اصلا منفی نیست چون که انقلابی بودن شعرشان با مسائل روز پیوند می‌خورد. وابسته بودن به زمان دلیل بر ضعف نیست چرا که اصالت های انقلابی و فرهنگی را در زیر متن خود به همراه دارد.

ولی شعر جوانان دیگر نمی‌تواند حاوی شور انقلابی باشد.

در حال حاضر من به این احساسات دیگر نمی‌گویم شور و هیجان انقلابی بلکه می‌گویم شعور انقلابی و اجتماعی. شور آن ممکن است از بین رفته باشد اما شعورش همچنان وجود دارد. البته این کش و قوس ها و فراز و فرودها را در عالم ادبیات نمی توان ضعف تلقی کرد. شعر امروز ما قابل بررسی و داوری نیست. به قول نیما یوشیج در حرف های همسایه غربال به دستان از عقب می‌آیند و سره را از ناسره جدا می‌کنند.

چشم انداز شعر امروز انقلاب و دفاع مقدس را چطور می‌بینید؟   

ما چون در متن شعر امروز هستیم خیلی نمی‌توانیم درباره اش صحبت کنیم. شاید حالا بتوانیم درباره شعر انقلاب و یا شعر دفاع مقدس در دروه 8 ساله جنگ حرف‌هایی بزنیم و داروی کنیم اما در مورد شعر امروز نمی توانیم داوری کنیم. اما به نظر من چشم انداز خوبی وجود دارد چرا که جوانان ما از شعور اجتماعی بالایی بر خوردار هستند و این قطعا در شعر آنها تاثیر خودش را خواهد گذاشت.