چند بچه كافی است؟
2 بچه تا همین چند سال پیش كافی بود. همه برنامه‌های تنظیم خانواده كشور نیز بر همین محور كه هر خانواده ایرانی باید 2 بچه داشته باشد، قرار گرفته بود تا این‌كه رئیس‌جمهور آخرین روزهای فروردین 89 در یك برنامه تلویزیونی مخالفت خود را با سیاست 2 بچه كافی است، اعلام كرد.
محمود احمدی‌نژاد گفته بود برنامه‌های كنترل جمعیت نتیجه سیاست غلطی است كه غربی‌ها انتخاب كردند و اكنون پشیمان هستند. ازآنجا كه رئیس‌جهمور خبر اهدای یك میلیون تومان به نوزادان متولد شده در سال 89 را نیز اعلام كرد، اغلب رسانه‌ها این موضوع را در راستای تشویق به داشتن فرزند بیشتر قلمداد كردند و سروصداهای زیادی بلند شد.
رئیس‌جمهور سیاست كنترل جمعیت را غلط نامید و حتی ن را فرمول «مرگ یك ملت» دانست، اما این اولین بار نیست كه سیاست‌های كنترل جمعیت در ایران دچار تزلزل می‌شود.
تنظیم خانواده در ایران
سال 1346 در وزارت بهداری (وزارت بهداشت سابق) واحدی به نام بهداشت و تنظیم خانواده استقرار یافت تا بر جمعیت كنترل و محدودیت نظارت كند. در سال‌های بعدی این واحد، با عنوان سازمان تنظیم خانواده با هدف كنترل جمعیت در ایران و به عبارتی كاهش جمعیت، تغییر نام داد.پس از پیروزی انقلاب سیاست تنظیم خانواده در ایران تغییر موضع داد و هر گونه موزش و برنامه‌ریزی برای كاهش جمعیت حذف شد. این روند ادامه یافت تا سال 1367 كه نتایج سرشماری منتشر و میزان رشد جمعیت حدود 2/3 درصد در سال‌های 55 تا 65 اعلام شد.در واقع بر این اساس خطر افزایش انفجاری جمعیت، دولت و وزارت بهداشت وقت را به فكر اتخاذ سیاستی رسمی مبنی بر كاهش موالید انداخت.
بر این اساس سال 1368 سیاست رسمی كشور مبنی بر كاهش موالید با عنوان تنظیم خانواده اتخاذ و اجرای ن به وزارتخانه‌های بهداشت و موزش و پرورش و سازمان‌های مربوط واگذار شد.
در سال 1369 نیز شورایی به نام شورای كاهش موالید با تصویب دولت و به ریاست وزیر بهداشت درمان و موزش پزشكی تشكیل و سال1370 با ایجاد اداره كل جمعیت و تنظیم خانواده، برنامه‌های جمعیتی گسترش یافت.
در ادامه همین روند اردیبهشت ماه سال 1372 قانون تنظیم خانواده مشتمل بر 4 ماده و 2 تبصره در مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ دوم خرداد ماه 1372 به تأیید شورای نگهبان رسید.
نكته قابل توجه در ماده یك قانون تنظیم خانواده و جمعیت این بود كه تمامی امتیازاتی كه در قوانین بر اساس تعداد فرزندان یا عائله پیش‌بینی و وضع شده‌اند در مورد فرزندان چهارم و بعد قابل محاسبه و اعمال نیست. بر این اساس، قانون حمایت از 3 فرزند را برای ارائه برخی خدمات به عهده می‌گرفت.
نرخ رشد جمعیت، یك عدد و هزار تفسیر
بر اساس اعلام دفتر آمار اطلاعات جمعیتی و مهاجرت سازمان ثبت احوال كشور، نرخ رشد طبیعی جمعیت هم اكنون 25/1 درصد است، در حالی كه بر اساس آمارهای سال 75 تا 85 نرخ رشد طبیعی جمعیت 62/1 درصد بوده است.
كسانی كه نگران منفی شدن رشد جمعیت در ایران هستند، معتقدند اگر نرخ باروری به كمتر از 2/1 درصد برسد، زنگ خطری برای رشد جمعیت خواهد بود.در حال حاضر هر مادر به طور متوسط كمتر از 2 فرزند به دنیا می‌آورد. چنانچه با این سرعت نرخ باروری كاهش یابد، ممكن است رشد جمعیت‌مان در سال‌های بعد به صفر نزدیك شود و كاهش پیدا كند.
به اعتقاد كارشناسان، رشد صفر یا منفی جمعیت سبب می‌شود جوامع برای تامین نیروی كار خود ناچار به مهاجر‌پذیری شوند؛ اتفاقی كه در بسیاری از كشورهای اروپایی صورت گرفته و هشدار از دست رفتن نسل‌ها مطرح است. بر این اساس رشد منفی جمعیت می‌تواند عواقب سوء زیادی داشته باشد و بحران‌هایی را برای جوامع رقم بزند.
با وجود آمارهای گفته شده و نگرانی‌هایی كه عنوان می‌شود برخی معتقدند نرخ رشد جمعیت در ایران هرگز منفی نمی‌شود.
حسینعلی شهریاری، رئیس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس در این خصوص به «جام‌جم» می‌گوید: نرخ رشد جمعیت در ایران از 2/1 تا 5/1 درصد عنوان می‌شود، اما با وجود این، رشد جمعیت در ایران هرگز منفی نخواهد شد.
او ادامه می‌دهد: هر چند نرخ رشد جمعیت تا 5/1درصد نیز اعلام می‌شود، اما در بسیاری از مناطق روستایی و دور افتاده كشور، نرخ رشد جمعیت تا 7 درصد هم اعلام شده است؛ بنابراین نمی‌توان انتظار داشت رشد جمعیت در كشور منفی شود.
رئیس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تاكید بر عواقب سوء، رشد منفی جمعیت در كشور هشدار می‌دهد: مبحث كنترل جمعیت و عوارض سوء كاهش یا افزایش نرخ رشد جمعیت در كشور باید از سوی كارشناسان حرفه‌ای و جمعیت شناسان مورد كارشناسی قرار گیرد.او معتقد است در صورت توقف برنامه كنترل جمعیت در كشور باید بحران‌هایی نظیر كمبود اعتبارات و امكانات را مدنظر قرار داد.
هر 10 زوج ایرانی، 8/1 فرزند
بررسی تحولات جمعیتی ایران نشان می‌دهد رقم 6 فرزند در اوایل انقلاب بتدریج كم شده تا این‌كه در سال‌های اخیر به 8/1 فرزند رسیده است.
شهلا كاظمی‌پور، معاون پژوهشی مركز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در این خصوص می‌گوید: طبق بررسی‌هایی كه ما داشته‌ایم و نیز بر اساس آماری كه ثبت احوال به ما اعلام كرده شاخص تعداد كل فرزندان كاهش یافته است.
تنظیم خانواده بر نداشتن بچه تاكید نمی‌كند و هركس با توجه به وضعیت اجتماعی اقتصادی و امكاناتی كه دارد، برنامه زندگی و تعداد فرزندانش را تنظیم می‌كند
به گفته او، در جمعیت‌شناسی شاخصی داریم به نام تعداد كل فرزندان كه با محاسبه تعداد كل فرزندان در طول دوره باروری محاسبه می‌شود. در اوایل انقلاب این شاخص یعنی میانگین تعداد فرزندان یك خانواده در طول سنوات باروری 5/6 فرزند بوده است. در كشورهایی كه سیاست‌های كنترل موالید ندارند و مردم به طور طبیعی باردار می‌شوند، تعداد فرزندان بالاست و حتی بیشتر از 8 فرزند هم در یك خانواده وجود دارد كه البته چند تا از این فرزندان ممكن است فوت كنند، اما در كشورهایی كه سیاست كنترل موالید اعمال می‌شود این رقم كم می‌شود.
كاظمی‌پور با اعلام این‌كه بررسی تحولات جمعیتی در ایران نشان می‌دهد رقم 5/6 فرزند در اوایل انقلاب بتدریج كم شده تا این‌كه در سال‌های اخیر به 8/1 فرزند رسیده، به مهر می‌گوید: طبق آمار، اگر زوج‌ها به طور متوسط 1/2 فرزند داشته باشند و فرزندان جایگزین آنها شوند، جمعیت ثابت می‌ماند و این 1/0 نیز به دلیل احتمال فوت فرزندان لحاظ شده است.
به گفته او اگر تعداد فرزندان والدین كمتر از این مقدار باشد، جمعیت جایگزین نمی‌شود و هر چه این رقم كم شود، تعداد كل فرزندان زوجین كم می‌شود.
در واقع عدد 8/1 فرزند یعنی به طور متوسط هر 10 زوج 18 فرزند دارند. به این معنی كه یا یك بچه دارند یا 2 بچه. در مورد خانواده‌هایی كه یك فرزند دبستانی دارند، احتمال این‌كه خانواده در آینده یك بچه دیگر هم بیاورد هست، اما تعداد فرزندان از 2 نفر تجاوز نمی‌كند.
آمار موالید در استان‌های كشور
بر اساس اعلام اداره جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداشت، میزان بیشترین باروری با استفاده از اطلاعات ثبتی در سال 1388 مربوط به استان‌های سیستان و بلوچستان با 3 فرزند برای هر زن و بعد از آن استان‌های هرمزگان، كهگیلویه و بویراحمد و خوزستان با 2/2 فرزند برای هر زن محاسبه شده است.
همچنین كمترین میزان باروری در سال 88 مربوط به استان‌های گیلان با 2/1 فرزند برای هر زن و استان‌های تهران، مازندران و مركزی با 4/1 فرزند برای هر زن محاسبه شده است. همچنین با استفاده از داده‌های ثبتی سال 88 بیشترین میزان باروری ویژه سنی در این سال مربوط به گروه سنی 25 تا 29 ساله است و همچنین میانگین سنی مادرانی كه در سال 88 فرزند زنده به دنیا آورده‌اند برابر با 27 سال است.
افزایش جمعیت، خوب یا بد؟
از همه فراز و نشیب‌های سیاست‌های تنظیم خانواده در كشور كه بگذریم به این سوال می‌رسیم كه آیا افزایش جمعیت اتفاق خوبی است یا این‌كه در حال حاضر تغییر سیاست‌های تنظیم خانواده مردم را به داشتن فرزند بیشتر ترغیب می‌كند؟
رئیس كمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در این خصوص معتقد است: نبود اشتغال و مسكن مناسب از مهم‌ترین دلایل بالا رفتن سن ازدواج و به دنبال آن كاهش جمعیت است؛ بنابراین با شعار، نرخ جمعیت كشور افزایش نمی‌یابد.
حسینعلی شهریاری می‌گوید: جلوگیری از تحقق رشد منفی جمعیت فقط با رفع مشكلات ازدواج جوانان امكان‌پذیر است.
به گفته او، افزایش سن ازدواج در میان دانشگاهیان و تحصیلكرده‌ها بیشتر به چشم می‌خورد به نحوی كه سن ازدواج از 25 سال بالاتر رفته و در بعضی موارد تا 35ـ30 سال هم رسیده است، بنابراین مشكل اصلی در كاهش ازدواج جوانان و بالا رفتن سن ازدواج، اشتغال است كه دولت باید به شكل جدی به این موضوع بپردازد تا شغل پایدار در كشور ایجاد شود.
شهریاری ادامه می‌دهد: یكی دیگر از دلایل اصلی بالا رفتن سن ازدواج بعد از اشتغال مسكن است. اگر مشكل اشتغال و مسكن حل شود جوانان می‌توانند ازدواج كنند و بچه‌دار شوند. اگر هر خانواده 2 یا 3 فرزند داشته باشد وضعیت رشد جمعیت متناسب و قابل قبول می‌شود، اما تا وقتی این مشكلات وجود دارد نرخ رشد جمعیت افزایش نخواهد یافت.
به گفته او، در شرایط كنونی افراد تحصیلكرده پس از ازدواج بیشتر از دیگران به این فكر می‌كنند كه توانایی تربیت و نگهداری از چند فرزند را دارند، لذا هرچقدر هم به آنها بگوییم فرزند بیشتری داشته باشید، خودشان حساب و كتاب می‌كنند و با بررسی شرایط تصمیم می‌گیرند، لذا باید شرایط مناسبی ایجاد كنیم.
از طرفی در حال حاضر در مناطق محروم مردم با این اعتقاد كه هر آن كس كه دندان دهد نان دهد تعداد فرزندان زیادی دارند، اما در خیلی از این نقاط محروم كودكان سوءتغذیه دارند یا با رشد نامناسب و كوتاه قدی مواجه هستند.
با این تفاسیر و كنار هم گذاشتن نظرات موافقان و مخالفان حذف برنامه‌های تنظیم خانواده، لازم است تاكید شود تنظیم خانواده بر نداشتن بچه تاكید نمی‌كند و هركس با توجه به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و امكاناتی كه دارد، برنامه زندگی و تعداد فرزندانش را تنظیم می‌كند. بر این اساس سیاست‌های تنظیم خانواده باید بر اساس نیازها و خواسته‌های مردم و جامعه تعریف شود. در ضمن اگر این سیاست بر داشتن 2 فرزند یا بیشتر است، امكانات و شرایط لازم برای این امر در اختیار مردم قرار گیرد.
بخش اجتماعی تبیان
منبع: مستوره برادران نصیری - جام جم
مقالات مرتبط
