در روح و روان بخیل چه می گذرد؟

ثروتمندی که فقیر است

انسان سیری ناپذیر است به هر جا می رسد و یا هر چه را به دست می آورد به آن راضی نشده و به دنبال بهترین ها و بیشترین هاست . اگر در کسب مقام  و شهرت باشد در پی والاترین مقام است و اگر در پی مال و ثروت باشد کسب پول بیشتر تمام همّ و غمّ او خواهد بود و این از ویژگی های انسان حریص است . انسانی که به دنبال دست یافتن به بیشترین هاست و در این مسیر هیچگونه توقفی را جای ندانسته و از هر گونه فعالیتی کوتاهی نمی کند. یک از خصلت های انسان حریص بخل و خساست است.

انسان هرچه بیشتر بهره مند از پول و مادیات باشد امکان این وجود دارد که از بخشندگی بهره  کمتری داشته باشد . کم هستند افرادی که از وضعیت مالی خوبی برخوردارند و در احسان و بخشش پیش قدم باشند چرا که در بخشش گویی بخشی از جانشان جدا شده و احساس ناخوشایندی به سراغشان می آید. اینگونه افراد را که با وجود توانگری از بخشش و کمک به دیگران امتناع می ورزند خسیس و بخیل می گویند.

بخل

بخل یعنی حبس و زندانی کردن سرمایه ها و امکانات و افتخار به آنها به بیان قرآن ( حدید 23) ویژگی انسان های مختال فخور است که با تخیلشان زندگی می کنند نه با تعقل و از آنجا که نعمت ها را مایه ی فخر و مباهات می دانند به جمع آنها می اندیشند نه به جریان انداختن آنها و  شدت گرفتن این حالت آنها را به منع دیگران نیز در داد و ستد می کشاند و در این راه وظیفه خود را امر به بخل می دانند.

ویژگی های باطنی بخیل

بخل فرد بخیل برخاسته از چند ویژگی است ، یکی خیال پردازی و دیگری فخر فروشی است.

خیال پردازی بخیل باعث می شود که او تصور کند باید تنها به جمع کردن مال بپردازد و با وجود دارایی آن از آن استفاده نکند چرا که می ترسد فقیر شود و از ثروتمند بودنش فاصله بگیرد. حضرت علی(علیه السلام) درباره آنان می فرماید: فقیر زندگی می کنند و ثروتمند می میرند.(نهج البلاغه، حکمت 126) آنچه هم جمع نموده بود می گندد و خودش نیز از آن محروم می شود . امام علی (علیه السلام) از کنار مزبله ای عبور می کرد ؛ غذاهای گندیده زیادی در آنجا جمع شده بود به آنها اشاره کرد و فرمود: این همه مواد گندیده از خبس افراد بخیل است.

فخرفروشی دیگر ویژگی بخیل است چرا که هر چه دارایی و مال افراد بخیل بیشتر باشد بهتر می توانند درمیان هم کیشان (دنیاپرستان و ساده لوحان) خود را بالاتر کشیده و به مقام و منزلتش که از دارایی خویش کسب کرده است فخر بفروشد.

ویژگی دیگر طمع ورزی است، چرا که بخل از ترس فقر ناشی می گردد، الزام به جمع آوری مال را نیز به دنبال دارد و در این حال فرد بخیل به مال بیشتر طمع می ورزد و همچنین در مالی که امکان بخشیدن آن به دیگران نیز وجود دارد ، هر چند به مقدار کم طمع می ورزد.

عاقبت بخیل

بخیل از آنجا که با واقعیت ها زندگی نمی کند خیال پردازی می کند عاقبتش آن می شود که مورد تعجب علی (علیه السلام) است و می فرماید: از فقری که از آن فرار میکند به سرعت گرفتارش می شود و غنی و ثروتی که آن را طلب می کرد از دستش می دهد.(نهج البلاغه، خطبه 378) بخل جامع همه عیب های زشت و قبیح است و در حقیقت ظلمی بزرگ بر مروت و انسانیّت انسان است .

بخیل در دنیا مثل یک انسان فقیر زندگی می کند چون خودش را صرف پول می کند حاضر نیست پول را صرف خودش کند. لباس کهنه می پوشد، غذای ساده می خورد از این آدم باید پرسید چرا چنین کاری می کنی؟ ایثار که نمی خواهد بکند؛ اگر آدمی بود که ثروت را صرف خودش نمی کرد ولی صرف دیگران می کرد او اهل ایثار بود اما صحبت در بخیل است که فقط می خواهد جمع بکند. بخیل در حالی که از فقر فرار می کند در همان فقر گرفتار است و از غنا دور شده است. در این دنیا زندگیش به زندگی بی نوایان می ماند و در آخرت چون توانگران از او حساب می کشد.( نهج البلاغه ، حکمت 121)

پی نوشت ها :

1. نهج البلاغه ترجمه دشتی

2.علی و جاری حکمت، فلسفیان ، نشر لیله القدر

3.نظری دیگر در نهج البلاغه، علیزاده ، ضمیری، نشر معارف

فرآوری : مریم پناهنده

 بخش نهج البلاغه تبیان