عشق و عالیجناب، انتخابی برای همه ی فصول

نمایش عشق و عالیجناب به کارگردانی حسین پاکدل در روزهای پایانی جشنواره ی تئاتر فجر به روی صحنه رفت. پاکدل، نمایش نامه ی عشق و عالیجناب را بر اساس داستان بلند دکتر نون ... اثر شهرام رحیمیان نوشته است. دو شب پایانی جشنواره ی تئاتر، میزبان نمایش هایی بود که ترکیب نویسندگان و کارگردان ها و بازیگرانش شناخته شده تر بودند.

مومیا نوشته ی ایوب آقاخانی و کارگردانی هادی مرزبان، جنوب از شمال غربی نوشته و کارگردانی ایوب آقاخانی و از همه پرسر و صداتر، عشق و  عالیجناب حسین پاکدل.

استقبال خوب تماشاچی، حضور منتقدین تئاتر و اهالی رسانه و هم اهالی تئاتر در این اجراها، نشانه ی خوبی بود. همه منتظر بودند شاهد اجرای نمایشی باشند، که از پیش در موردش حرف و نقل های زیادی بود.

پیش از شروع نمایش از طرف عاطفه ی رضوی مجری طرح و مدیر پروژه اعلام شد که طراح صحنه و کارگردان به دلایل مختلف که جای ذکرش نیست از جمله پر هزینه بودن دکور و مشخص نبودن زمان قطعی اجرای عمومی نمایش در تئاتر شهر فعلاً به حداقلی از طراحی و امکانات صحنه قناعت کرده و از تمامی آنچه لازمه ی تکمیل کار بود چشم پوشیدند تا بتوانند دو اجرای تقریباً قابل تماشا ارائه کنند.

وقتی نمایش شروع شد نگاه های خیره تماشاچی ها، به دنبال همین دکور حداقلی بود. برای طراح صحنه و حتی برای سازندگان دکور، بر اساس نیازهای متن نمایشی، ساخت وسایلی که جنبه های روایی اثر را بهتر نمایش بدهد به روش های کم هزینه کار چندان سختی نیست. هنر طراحان صحنه و سازندگان دکور به خصوص در ایران، اتفاقاً در همین است که با هزینه کم شرایط یک اجرا را فراهم کنند. البته ما از شرایط گروه، کاملاً مطلع نیستیم و طبیعتاً قضاوت درستی نمی توانیم داشته باشیم. شاید اضطرابی که بر گروه حاکم بوده، تردید در اجرای نمایش، توان فکری پیش برنده برای فراهم کردن دکور صحنه را دچار تشویش کرده باشد.

با این وجود اجرای نمایش تا حدودی احساس کسالت مخاطبین از نمایش های اجرا شده را تسکین داد. بازی های قابل قبول و روان که مطمئناً در اجراهای هر شبی به هماهنگی بیشتر هم خواهد رسید، نشانه ی دقت کارگردان در هدایت بازیگرانش است. هماهنگی بازی سازان و تسلط بازیگران، نسبت به بسیاری از نمایش های جشنواره ی امسال بهتر بود. به هر حال ترکیب بازیگران و کارگردان اثر، این توقع به جا را در مخاطب ایجاد می کند که به حداقل های استاندارد نمایشی که شاید اگر از طرف یک گروه دانشجویی اجرا می شد حکم شاهکار را پیدا می کرد، راضی نباشند. و این حداقل ها به سمتی پیش برود که به عنوان یک اثر نمایشی معیار نزدیک شود. گزینش واژه ی حداقلی، گریز به امکانات اندک دکور و صحنه نیست. این حداقلی در پیدایش متن و روند اجرا قابل پذیرش نیست.

محسن عالیجناب از نزدیکان دکتر محمد مصدق است. علاوه بر خویشی و نسب فامیلی، ارادت ویژه ی محسن تا حد رابطه ی مرید و مرادی پیش می رود. محسن که در کابینه ی دکتر مصدق حضور دارد و بعضاً دفاع های آتشین از دکتر دارد، دقیقاً در شب کودتای 28 مرداد سال 32، به بهانه ی تنهایی همسرش خانه دکتر مصدق را ترک می کند و پس از به قدرت رسیدن دولت کودتای زاهدی در بازجویی ها از ترس آسیب رسیدن به همسرش، زمینه ی دستگیری و اعدام دکتر حسین فاطمی را فراهم می کند. بعد از اعدام دکتر فاطمی و تبعید دکتر مصدق دچار ناراحتی شدید روحی می شود. این ناراحتی تا حدی پیش می رود که نشانه های اسکیزوفرنیا را در محسن باعث می شود.

استفاده از اتفاقی تاریخی و اثرگذار به عنوان بستر دراماتیک نمایش انتخاب خوبی است این تردید و ناگزیری قهرمان درام در انتخاب بین عشق (همسر) و عقیده (نهضت ملی شدن نفت) هم دستمایه ی جذابی برای شکل گیری درام است. قهرمانی که تبدیل به ضد قهرمان می شود و از بحران دوم درام مخاطب را در تشخیص طی کردن مسیر دوباره قهرمان شدن یا ضد قهرمان ماندن معلق نگه می دارد. این مفهوم، باالذات، حُسن یا عیب محسوب نمی شود. در اتللو و مکبث شکسپیر هم قهرمان به سمت ضد قهرمان می رود و البته در همان نقطه باقی می ماند اما در شاه لیر قهرمان، ضد قهرمان می شود و دوباره قصد بازگشت دارد.

از این نظر عشق و عالیجانب در ساختار دراماتیک، اثری قابل قبول است اما اگر روان شناسی اشخاص بازی را لازمه ی شخصیت پردازی درست به وسیله دراماتورژ بدانیم، فشار وارد بر قهرمان از خیانتی که باعث تغییر روند اجتماع کشور می شود باید تا به حدی باشد که نشانه های بروز از فرد مبتلا به اسکیزوفرنیا، مشخص شود. نمایش از جایی شروع می شود که همسر محسن مرده است. همان عشقی که به خاطر آن به مرام سیاسی و حسّ وطن دوستی اش خیانت کرده. محسن مرگ همسرش را نمی پذیرد. عده ای را اجیر می کند تا جنازه ی همسرش را از سردخانه بدزدند این مهم ترین واکنش از زمان کودتا تا لحظه ی مرگ همسرش است.

واکنشی که در موارد دیگر نه منفعلانه که راکد بوده است. محسن دچار سکون است این نشانه های اکت شخص بازی محسن است با این که لازمه ی نشان دادن فرد مبتلا به اسکیزوفرنیا، واکنش های دوقطبی منطبق بر شرایط روحی خواهد بود.

فارغ از ویژگی های متن، در اجرای نمایش، بازی های یکدستی شاهد هستیم. بابک حمیدیان برای رسیدن به بازی متفاوت و به یاد ماندنی تلاش خوبی داشت هر چند که در بعضی لحظه ها، اضافات بازی های سینما را با خود همراه می کرد. بازی رحیم نوروزی با وجود این که به اندازه ی نقش محسن و ملک تاج و حتی دکتر (با بازی ایوب آقاخانی) دراصل متن پررنگ نیست، اما بسیار روان و مسلط به اجرادر می اید. سیامک صفری که نقش محسن در میان سالی را ایفا می کرد، هم بسیار خوب از عهده ی کار برآمد. مایه های طنزی که در فن بیان صفری دیده می شود تماشاچی را هم نفس تر با نمایش پیش می برد حتی ابراز احساسات تماشاچی ها نشان می داد که بازی صفری را چقدر پسندیده اند، اما با این حال در تمام لحظات می پذیرفتی که این سیامک صفری است که نقش محسن را بازی می کند. اما در مورد رحیم نوروزی، دیگر رحیم نوروزی را نمی دیدی. دکتر امینی بود که نقش خودش را بازی می کرد.

عشق و عالیجناب به انتخاب انسان در لحظه های تاثیرگذار زندگیش می پردازد،انتخابی که شرایط سخت وغیر قابل پیش بینی، مخیر بودن انسان در انتخاب هایش را دچار ابهام می کند. انسانی که نا گزیر است، از بین دو ارزش یکی را انتخاب کند، انتخابی که در هر صورت در اینده احساس غبن به همراه خواهد داشت .هر چند که عشق و عالیجناب تصویر گر دوره ی زمانی خاصی است اما نمایش گر روح انسانی است که در انتخاب درست خطا می کند.