نویسنده و تصویربردار کاملا حرفه‌ای

درباره فرشته‌های نویسنده حتما چیزهایی شنیده‌اید

آیا هیچ از خود پرسیده‌اید که این فرشتگان با چه ابزار و ادواتی، اعمال ریز و درشت ما آدم‌ها را ثبت و ضبط می‌کنند؟

اصلا آیا سبک و شیوه‌ی نگارش آن‌ها مانند ما انسان‌هاست؟

با این مقاله همراه شوید تا درباره چند و چون نگارش اعمال توسط این فرشته‌های بزرگوار -عین تعبیر قرآن- بیشتر بدانید.

در قرآن کریم چنین می‌خوانیم:

(وَ إِنَّ عَلَیْكُمْ لحَافِظِینَ • كِرَاماً كَاتِبِینَ • یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ) (۱).

یكی (۲) دیگر از شئون فرشتگان در خصوص انسان ها، كتابت و نوشتن اعمال آنان به اذن و مشیت خداوند متعال است. آیه یاد شده به این شأن ملائكه اشاره می كند: «و قطعاً بر شما نگهبانانی ‍[گماشته شده] اند: ،[فرشتگان] بزرگوار و با كرامتی كه نویسندگان [اعمال شما] هستند، آنچه را می كنید، می دانند».

بر اساس این آیات، گروهی از ملائكه ی با كرامت - كه صفات ذاتی ایشان است - مأمور نوشتن اعمال انسان ها در عرصه های گوناگون هستند؛ چه در حوزه ی نیات و انگیزه ها، چه در ساحت اعمال باطنی و چه در قلمرو و اعمال ظاهری. اینان تمامی جزئیات اعمال را با تمام خصوصیاتش - چه ظاهری و باطنی - می فهمند و می دانند و آنها را به همان صورت حفظ و ثبت می كنند. از این رو ، هم حافظ اعمال اند و هم كاتب آنها و هر دو تعبیر صحیح است؛ یعنی، حفظ اعمال را با كتابت آنها محقق می سازند. این ملائكه دارای اصناف و درجات مختلف می باشند و هر كدام در خصوص ثبت و حفظ اعمال مأموریتهای ویژه ای دارند، این گروه از فرشتگان - كه در واقع از اعوان و جناحهای حضرت اسرافیل (علیه السلام) اند - حقایق و اسراری دارند كه بیان آنها در این مختصر نمی گنجد، از این رو، تنها به كیفیت نگاشتن آنها و سپس تذكر دو نكته بسنده می كنیم:

كیفیت نوشتن فرشتگان

از آنجا كه فرشتگان موجودات نوری و مجردند، كتابت آنها تكوینی و بر اساس یك سلسله قوانین و سنن تغییر ناپذیر صورت می گیرد. این سنن - بنابراین حقیقت كه فرشتگان ورای قوانین هستند - از آثار وجودی همین ملائكه است.

به اجمال برای مثال، ملائكه «تصویرگر» یا «صورت دهنده»، از مظاهر و جلوه های اسم «مصوّر» خداوند متعال اند و آنچه كه در ماده ی اولیه و ثانویه خلقت باید صورت دهی شود، به طور متصل به وسیله همین فرشتگان صورت می گیرد. در حقیقت تصویر كننده خداوند است، ولی این تصویر از طریق ملائكه «مصور» محقق می شود. اما نكته قابل توجّه آن است كه آیا این تصویرگری و صورت دهی، مانند نقاشی های دنیوی و صورت سازی مادی بر روی اجسامی مانند كاغذ، بوم و دیوار است؟ یا این تصویری تكوینی، حقیقی و عینی است؟ با كمی دقت روشن می شود كه این «مصوّر» بودن، از نوع دوّم است نه اوّل؛ یعنی، فرشتگان «مصوّر» مثلاً حقیقت صورت انسانی را - حال چه در قالب دختر چه در قالب پسر - بر روی نطفه و در رحم تصویر و در واقع با این عمل خویش حقیقت انسانی را به نطفه اعطا می كنند. ملائكه «صورت دهنده» حقایق گوناگون و مختلف را روی مواد اولیه و ثانویه ی جهان مادی، تصویر كرده و این تصویر حقیقی و تكوینی است؛ نه نقاشی بر روی اجسام مادی. برای مثال فرشتگان «مصوّر» حقیقت صورت نباتی را به خاك می دهند؛ نه آنكه صورت نباتی را بر روی خاك منقوش سازند.

نگاشتن و كتابت اعمال به وسیله فرشتگان «كاتب» نیز به این معنا نیست كه در اینجا قلمی، صفحه ای و دواتی مادی باشد و ملائكه یادداشت برداری كنند؛ بلكه مقصود كتابت تكوینی است و آن بر اساس یك سلسله سنن و قوانین تغییر ناپذیر در جهان و نظام هستی است. اعمالی كه از ما سر می زند، یك حقیقت خارجی و عینی است و ملائكه «كاتب» این حقیقت خارجی را با قلم تكوینی و نامرئی بر روی صفحه ای تكوینی - كه در حدّ معرفت ما نیست -‌ ثبت تكوینی می كنند؛ نه آنكه صورت مادی اعمال انسان ها با قلم مادی در روی كاغذی مادی نگاشته شود! برای تقریب به ذهن كتابت اعمال، مانند دوربین فیلمبرداری است كه بر اساس یك سلسله فعل و انفعالات نوری، افعال ظاهری ما بر روی آن نقش می بندد و تمامی رفتارهای ظاهری - با همه جزئیات و خصوصیاتش - بر روی فیلم دوربین ثبت می شود. ملائكه «كاتب» نیز چنین می كنند، ولی با این تفاوت كه تمامی افعال را - چه در حوزه ی ظاهر و چه در باطن - با تمامی جوانب، دقایق ریزه كاری ها و اهداف در صحیفه ای نوری می نگارند و در این نگاشتن، هیچ چیزی را فروگذار نمی كنند. (3)

در این خصوص روایت ذیل قابل تدبر است:

عن خالد بن نجیح عن ابی عبدالله (علیه السلام) قال: اذا كان یوم القیامة دفع الی الانسان كتابه ثم قیل له اقرأ. قلت: فیعرف ما فیه؟ فقال: انه یذكره فما من لحظة و لا كلمة و لا نقل قدم و لا شیء فعله الا ذكره، كانه فعله تلك الساعة فلذلك قالوا: (یَا وَیْلَتَنَا مَالِ هذَا الْكِتَابِ لاَ یُغَادِرُ صَغِیرَةً وَ لاَ كَبِیرَةً إِلاَّ أحْصَاهَا) (4).

«هنگامی كه روز قیامت شود، كتاب (نامه ی اعمال) انسان را به او دهند و گویند: بخوان، راوی از امام (علیه السلام) سؤال كرد: آیا آنچه را كه در نامه هست، می داند؟ امام (علیه السلام) پاسخ داد: خداوند متعال به یاد او می آورد و بنابراین هیچ برهم زدن، گام برداشتن، سخن گفتن و عملی نیست كه به یاد نیاورد؛ چنان كه گو در همان لحظه انجام داده است. از این رو می گویند: «وای بر ما این چگونه كتابی است اعمال كوچك و بزرگ ما را سر مویی فرو نگذاشته جز آنكه همه را احصا كرده است». (5).

دو نكته

در خصوص این فرشتگان دو نكته قابل تذكر است:

یكم.بر اساس برخی از روایات، به جهت مرتبت بالایی كه اولیای الهی - به خصوص حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) و معصومان (علیهم السلام) - دارند، فرشتگان كاتب، توان ثبت اعمال آنان را ندارند، معصومان به دلیل آنكه از ملائكه برترند و فرشتگان توان راه رفتن به رتبه ی وجودی بالاتر را ندارند؛ از نگاشتن افعال و اعمال صاحبان ولایت مطلقه عاجزند. همان گونه كه در شب معراج حضرت رسول به مدارج بالاتر صعود كرد، ولی جبرئیل نتوانست:

احمد ار بگشاید آن پر جلیل

تا ابد مدهوش ماند جبرئیل

در دعای كمیل به این حقیقت اشاره شده است:

«و كل سیئة امرت باثباتها الكرام الكاتبین الذین وكلتهم بحفظ مایكون منی و جعلتهم شهوداً علیّ مع جوارحی و كنت انت الرقیب علیّ من ورائهم و الشاهد لما خفی عنهم...»

«و هر بدی را كه دستور دادی نویسندگان گرامی (فرشتگان)- كه آنها را برای حفظ و ضبط آنچه از من به وجود آید گماشتی - ثبت كنند و آنان را گواه بر من با جوارحم قرار دادی و تو خودت هم ورای آنان مراقب منی و گواه آنچه از آنان نهان و مخفی است».

تعبیر امیرمؤمنان به «كنت انت الرقیب...» نشانگر این نكته است كه ملائكه، به دلیل آنكه رتبه ی وجودیشان پایین تر از معصومان است، توان ثبت اعمال آنان را ندارند. از این رو، خود خداوند از ورا و پشت فرشتگان، كاتب و حافظ اعمال آنان بوده و چیزهایی از كردار و نیات آنان می داند كه بر ملائكه مخفی و پوشیده است.

دوّم.در صورتی كه ما اعمال خوب و نیكی داشته باشیم، این حافظان و كاتبان، مصاحبت ها و عنایت های خاصی پس از مرگ با ما خواهند داشت و اگر اعمال ما بد و قبیح باشد، خود آنان پس از مرگ با ما حساب و كتاب ها دارند! فرشتگان در عشق مفرط به خداوند غرق اند و فانی در او و مستغرق یاد اویند؛ از این رو اگر در حضور آنان خلاف و سرپیچی از فرمان خدا صورت گیرد، آنان در رنج و عذاب خواهند بود و از این نافرمانی به رنجش و تألم شدید می افتند و به جهت این ناراحتی ها - كه فرد گناهكار بر اثر گناه خود در آنان ایجاد كرده است - فرشتگان كاتب پس از مرگ حساب ها و كتاب هایی با گناه كار خواهند داشت؛ امّا اگر در محضر آنان طاعت و عبودیت خداوند باشد - به جهت آنكه این طاعت ها و فرمانبری ها مطابق با خواست آنان است - پس از مرگ عنایت ها و لطف های ویژه ای نسبت به مؤمنان خواهند داشت. در روایتی آمده است:

«...فاذا حضر اجله، قالا للرجل الصالح جزاك الله من صاحب عنا خیرا و كم من عمل صالح اریتناه و كم من قول حسن اسمعتناه و كم من مجلس حسن احضرتناه و نحن لك الیوم علی ما تحبه و شفعاء الی ربك و ان كان عاصیا قالا له جزاك الله من صاحب عنا شرا و لقد كنت تؤذینا و كم من عمل سیئی اریتناه و كم من قول سیئی اسمعتناه و كم من مجلس سوء احضرتناه و نحن الیوم علی ما تكره و شهیدان عند ربك ...» (6).

«زمانی كه هنگام وفات شخصی رسید و دو فرشته - كه یكی در روز مامور ثبت اعمال بود و دیگری در شب - به شخص دارای عمل صالح و نیك، می گویند: خداوند به تو جزای خیر دهد، خوب همدم و مصاحبی بودی چه مقدار اعمال صالح به ما نشان دادی، چه مقدار گفتار نیك به ما شنواندی و چه مقدار مجالس نیكی كه ما را در آن حاضر كردی. ما امروز برای تو هستیم، بر آنچه كه تو دوست داری و شافعان تو در محضر پروردگارت هستیم. اما اگر آن [مرده] گناه كار باشد، این دو ملك به او می گویند: خداوند به تو - كه مصاحب و همراه ما بودی - جزای شرّ دهد! تو ما را اذیت و ناراحت می كردی، چه بسیار اعمال بدی كه به ما نشان دادی، چه گفتارهای بدی كه به ما شنواندی، چه مجلس های بدی كه ما را در آنجا حاضر كردی! امروز ما برای تو آن گونه هستیم كه دوست نداشته و بد می داری، علیه تو در نزد پروردگار شهات می دهیم».

براین اساس ملائكه كاتب پس از مرگ با آدمی مواجه می شوند و به جهت اعمال نیك او در نزد خداوند، دعا می كنند كه خداوند به وی جزای خیر دهد. این دعا مانند برخی از دعاهای دنیوی، دعای خشك و خالی نیست؛ بلكه بر اثر آن، عنایات خاصی برای او نازل می شود. همان طور كه به جهت اعمال زشت انسان، آرزوی شرّ می كنند و به دنبال این خواسته، چه عذاب ها كه برای فرد گناهكار پدیدار می شود! فرشتگان نویسنده اعمال، به دلیل آنكه فرد صالح عمل نیك انجام داده است و از این جهت خوبی ها و حسنات نصیب فرشتگان كرده، او را در نزد پروردگار شفاعت می كنند و از آن جهت كه فرد گناهكار، عمل ناپسند انجام داده و موجب رنجش فرشتگان شده، علیه او نزد پروردگار شهادت می دهند و جزای شرّ برای او می خواهند.

توجه داشته باشید، برای ثبت اعمال فردی دو دسته ملك هست: یك گروه مأمور ثبت اعمال در روز و دسته ی دیگر در شب. در روایت وارد شده كه انسان در روز دو ملك دارد و در شب نیز دو ملك دیگر. ملائكه روز از اوّل فجر تا غروب مأمور كتابت هستند و پس از آن تحویل مأموران شب می دهند و آنها از غروب تا مقطع اوّل فجر، موظّف به ثبت اعمال می باشند. در مقطع اوّل فجر - كه هنگامه ی مخصوصی است - هم ملك شب و هم ملك روز هستند و بدین جهت اعمال خاصی برای این وقت وارده شده است كه هم ملك حافظ و كاتب روز آن را ثبت می كند و هم فرشته حافظ و كاتب شب.(7)

بر اساس این روایت، این حقیقت دقیق و ظریف روشن می شود كه باطن معصیّت، چه عواقب شومی دارد! هم بر نفس عمل، كیفری سخت مترتب می شود و هم ملائكه، از انجام دادن این فعل ناپسند شاكی آدمی اند. البته تنها فرشتگان مدعی انسان گناهكار نخواهند بود؛ بلكه هر مؤمن و عاشق حقیقی حضرت حق، بر نافرمانی دیگران معترض اند. حضرت علی (علیه السلام) در خطبه جهاد، به دلیل عشق مفرط به خداوند متعال و محو در جمال یار، علاوه بر آنكه معصیت گناه كاران را بر نمی تابد، به مدعیان ایمان نیز این حقیقت را خاطر نشان می سازد كه چگونه تاب و تحمّل نافرمانی و گناه كاری معاویه و یاران او را دارند:

«ویعصی الله و ترضون»؛ (8) «خدا را معصیت می كنند و شما راضی هستید»!! اگر ما مؤمن حقیقی و دوستدار راستین امام علی (علیه السلام) هستیم، همواره در برابر سستی و چشم پوشی از لغزش ها و آلودگی های خود و دیگران، باید این عبارت تكان دهنده را با جان دل به یاد آوریم و نسبت به گناهان فردی و اجتماعی تا این حدّ بی تفاوت نباشیم و بدانیم هنگامی كه پرده ها بالا رود و باطن امر روشن شود، دیگر این تعارفات ظاهری و اغماض از خطاها، سودی نداشته و اعتراض ها و ایرادهای محبّان حقیقی حضرت حق را به دنبال خواهد شد.

با توجه به مطالب پیشین باید بیش از گذشته، نسبت به اعمال خویش مراقب بود و برانگیزه ها و نیات قلبی، اندیشه ها و واردات ذهنی و اعمال ظاهری و جوانحی دقت و مواظبت كرد؛ چه اینكه هر لغزش، انحراف، خطا، اشتباه وآلودگی - هر چند كم - به وسیله ی فرشتگان «كاتب» ثبت و حفظ می شود و بر اساس آن، جزاها، عذاب ها و سختی های وصف ناكردنی متوجّه انسان است.