چشم تنگ و حسود مباشید!
زیرا آن کس که خیرش را از بستگانش دریغ کند تنها آنان یک دست خیر را از دست می‌دهند، امّا آنگاه که او نیاز به یاری آن‌ها پیدا کند و از آنان بخواهد تا کمکش کنند، از یاری او دست بردارند و از پاسخ گفتن به ندای او خودداری ورزند در نتیجه، از همکاری دست‌های زیاد و قیام و یاری گام‌های بی‌شمار محروم خواهد شد.
و من خطبة له علیه السلام
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْأَمْرَ یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ كَقَطْرِ الْمَطَرِ إِلَى كُلِّ نَفْسٍ بِمَا قُسِمَ لَهَا مِنْ زِیَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ فَإِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ لِأَخِیهِ غَفِیرَةً فِی أَهْلٍ أَوْ مَالٍ أَوْ نَفْسٍ فَلَا تَكُونَنَّ لَهُ فِتْنَةً فَإِنَّ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ مَا لَمْ یَغْشَ دَنَاءَةً تَظْهَرُ فَیَخْشَعُ لَهَا إِذَا ذُكِرَتْ وَ تغرى بِهَا لِئَامُ النَّاسِ كَانَ كَالْفَالِجِ الْیَاسِرِ الَّذِی یَنْتَظِرُ أَوَّلَ فَوْزَةٍ مِنْ قِدَاحِهِ تُوجِبُ لَهُ الْمَغْنَمَ وَ یُرْفَعُ عَنْهُ بِهَا الْمَغْرَمُ وَ كَذَلِكَ الْمَرْءُ الْمُسْلِمُ الْبَرِیءُ مِنَ الْخِیَانَةِ یَنْتَظِرُ مِنَ اللَّهِ إِحْدَى الْحُسْنَیَیْن
إِمَّا دَاعِیَ اللَّهِ فَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ لَهُ وَ إِمَّا رِزْقَ اللَّهِ فَإِذَا هُوَ ذُو أَهْلٍ وَ مَالٍ وَ مَعَهُ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ إِنَّ الْمَالَ وَ الْبَنِینَ حَرْثُ الدُّنْیَا وَ الْعَمَلَ الصَّالِحَ حَرْثُ الْآخِرَةِ وَ قَدْ یَجْمَعُهُمَا اللَّهُ لِأَقْوَامٍ فَاحْذَرُوا مِنَ اللَّهِ مَا حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ وَ اخْشَوْهُ خَشْیَةً لَیْسَتْ بِتَعْذِیرٍ وَ اعْمَلُوا فِی غَیْرِ رِیَاءٍ وَ لَا سُمْعَةٍ فَإِنَّهُ مَنْ یَعْمَلْ لِغَیْرِ اللَّهِ یَكِلْهُ اللَّهُ إِلَى مَنْ عَمِلَ لَهُ نَسْأَلُ اللَّهَ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ مُعَایَشَةَ السُّعَدَاءِ وَ مُرَافَقَةَ الْأَنْبِیَاءِ أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا یَسْتَغْنِی الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ عَشِیرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَیْدِیهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِمْ وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حِیْطَةً مَنْ وَرَائِهِ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِهِ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَیْهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا نَزَلَتْ بِهِ وَ لِسَانُ الصِّدْقِ یَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِی النَّاسِ خَیْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ یُوَرِّثُهُ غَیْرُهُ و منها أَلَا لَا یَعْدِلَنَّ أَحَدُكُمْ عَنِ الْقَرَابَةِ یَرَى بِهَا الْخَصَاصَةَ أَنْ یَسُدَّهَا بِالَّذِی لَا یَزِیدُهُ إِنْ أَمْسَكَهُ وَ لَا یَنْقُصُهُ إِنْ أَهْلَكَهُ وَ مَنْ یَقْبِضْ یَدَهُ عَنْ عَشِیرَتِهِ فَإِنَّمَا تُقْبَضُ مِنْهُ عَنْهُمْ یَدٌ وَاحِدَةٌ وَ تُقْبَضُ مِنْهُمْ عَنْهُ أَیْدٍ كَثِیرَةٌ وَ مَنْ تَلِنْ حَاشِیَتُهُ یَسْتَدِمْ مِنْ قَوْمِهِ الْمَوَدَّةَ.
أقول الغفیرة هاهنا الزیادة و الكثرة من قولهم للجمع الكثیر الجم الغفیر و الجماء الغفیر و یروى عفوة من أهل أو مال و العفوة الخیار من الشیء یقال أكلت عفوة الطعام أی خیاره و ما أحسن المعنى الذی أراده علیه السلام بقوله و من یقبض یده عن عشیرته إلى تمام الكلام فإن الممسك خیره عن عشیرته إنما یمسك نفع ید واحدة فإذا احتاج إلى نصرتهم و اضطر إلى مرافدتهم قعدوا عن نصره و تثاقلوا عن صوته فمنع ترافد الأیدی الكثیرة و تناهض الأقدام الجمة. (خطبه 23 نهج‌البلاغه)
چشم تنگ و حسود مباشید
پس از ستایش پروردگار و درود بر پیامبر: بی‌تردید روزی هر کس چون دانه‌های باران از آسمان به زمین فرو ریزد و هر جانداری سهم خویش را، چه کم یا زیاد، از آن برگیرد. پس هرگاه یکی از شمایان در تبار یا مال یا عمر برادرش فزونی دید، نباید موجب شرّ و فساد او شود، که مرد مسلمان تا آنگاه که طشت رسواییش از بام نیفتاده و بد آوازگیش دهان به دهان نگشته است، چونان قمارباز برنده‌ای است که غنیمت و ثروت را با اوّلین پیروزی انتظار کشد و نیز خسارت‌ها را جبران کند. و این چنین است مسلمان دست پاک که همواره از خداوند یکی از دو نیکی را انتظار کشد: یا پاکی و آلوده نشدن به حرام و استقامت در این راه، که آنچه نزد خداست برای او نیکوتر است و یا روزی الهی که او را در اهل و مال فراخی و وسعت باشد، و دین و شخصیّت او هم محفوظ مانَد. مال و فرزند، مزرعه دنیاست و عمل صالح، مزرعه آخرت، و گاهی خداوند برای بعضی هر دو را فراهم آورَد.
پس، از نافرمانی خداوند که هشدارتان داده است دوری کنید و از او بهراسید آنچنان که هرگز گناه نکنید، نه آنکه عذر گناه آورید. برای خدا کار کنید و از ریا و تظاهر بپرهیزید چه، آن که برای غیر خدا کار کند خدا او را به همان کس واگذارَد. از خداوند مقامات شهیدان، و زندگی نیک‌بختان، و هم‌نشینی و همراهی پیامبران را خواستاریم.
ای مردم، هیچ کس هر چند توانگر باشد، از خویشان خویش و حمایت و دفاع آنان با دست یا زبان بینیاز نیست، و آنان بیش از هر کس هوای او را دارند و پشتیبان و غم خوار و یاور اویند و آنگاه که مشکلی برای او پیش آید مهربان‌ترین‌اند. آری، نام نیک و ذکر خیر آدمی در بین مردم که خدا برای او قرار می‌دهد، از مالی که به ارث می‌گذارد، بهتر است.
بخش دیگری از این خطبه به هوش باشید هیچ کدامتان هرگز خویشان نیازمند را از یاد نبرَد تا مشکل او را حل کند با سرمایه‌ای که اگر نگه دارد و امساک کند، برکت نیابد و اگر ببخشد، کاستی نبیند. و آن کس که دست مساعدت از خویشان خود ببُرَد، آنان تنها یک نفر را از دست داده‌اند در حالی که او افراد زیادی را از خود رانده است. و کسی که درِ خانه‌اش به روی خویشان باز باشد، مشمول مودّت دائمی آنان خواهد بود.
سیّد رضی گوید: «غَفِیرَ» به معنای زیاد و کثیر است و به جای «الجمع الکثیر» گویند «الجم الغفیر» یا «الجمّاء الغفیر». در روایت دیگری به جای «غفیرْ»، «عفوْ» آمده است که «عفوْ» هر چیز خوب و دستچین را گویند، مثل: «اکلت عفوْ الطّعام» یعنی طعام خوب را خوردم.
چه زیباست معنایی که امام (علیه‌السلام) از جمله «آن کس که دست مساعدت را از خویشان خود ببرد...» اراده فرموده است. زیرا آن کس که خیرش را از بستگانش دریغ کند تنها آنان یک دست خیر را از دست می‌دهند، امّا آنگاه که او نیاز به یاری آن‌ها پیدا کند و از آنان بخواهد تا کمکش کنند، از یاری او دست بردارند و از پاسخ گفتن به ندای او خودداری ورزند در نتیجه، از همکاری دست‌های زیاد و قیام و یاری گام‌های بی‌شمار محروم خواهد شد.
خطرات حسادت
آفت حسادت اگر ریشه کن نگردد می‌تواند سلامت جسم و روح انسان را تهدید کند که امام رهنمود داد:
قال علی علیه‌السلام: ولا تحاسدوا فان الحسد یاکل الایمان کما تاکل النار الحطب؛
امام علی علیه‌السلام فرمود: "نسبت به یکدیگر حسادت نورزید که همانا حسد ایمان را نابود می‌کند چونان که آتش هیزم را." (خطبه 12:86 نهج‌البلاغه المعجم المفهرس)
توجه به آثار شوم دشمنی‌ها
یکی از راه‌های مقابله با صفت ناروای حسد، شناخت آثار شوم و خطرناک آن است. اگر بداند که حسد ورزیدن چگونه روان او را بیمار می‌سازد، و زمینه‌ی انواع بیماری‌ها را فراهم می‌کند هرگز به حسد ورزیدن روی نمی‌آورد.
قالی علی علیه‌السلام: صحه الجسد، من قله الحسد؛ "سلامت جسم در پرهیز از حسد است."(حکمت 256 نهج‌البلاغه المعجم المفهرس)
سلامتی بدن در گرو چیست؟
به عبارتی می توان بیان کرد که بیماری‌های روحی و اخلاقی، بر جسم نیز اثر می‌گذارد و ناراحتی‌های گوناگونی به وجود می‌آورد. حسادت که مرضی اخلاقی است، انسان را نگران و ناآرام می‌کند و به دنبال آن، ضعف اعصاب و دیگر مشکلات جسمی و روحی به سراغ انسان می‌آید. این، همان نکته ای است که حضرت علی علیه‌السلام در بیانی زیبا، از نقطه مقابل آن یاد می‌کند و می‌فرماید: «صِحَّةُ الْجَسَدِ مِنْ قِلَّةِ الْحَسَدِ؛ سلامتی بدن، از کمی حسد است».
فرآوری : زهرا اجلال
بخش نهج‌البلاغه تبیان
منابع :
سایت حوزه
سایت اندیشه قم
سایت شهید آوینی
