ویژگی جوانمردان!

«نصربن مزاحم» در کتاب «صفّین» چنین نقل مى کند، بعد از آن که لشکر امیرمؤمنان على(علیه السلام) شریعه فرات را از لشکر معاویه بازپس گرفتند، عمروعاص به معاویه گفت: اى معاویه اگر آنها نیز مانند تو عمل کنند و آب را به روى تو و لشکریانت ببندند چه خواهى کرد و گمان تو چیست؟ آیا این قدر در خود قدرت مى بینى که بتوانى ضربه اى بر آنان وارد کنى و آب را بازپس بگیرى، همان گونه که آنها بر تو وارد کردند؟ و این در واقع سرزنشى بود به معاویه که پیشنهاد او را در مورد خود دارى از بستن آب به روى لشکر على(علیه السلام) رد کرده بود.

معاویه گفت: گذشته را رها کن، اکنون بگو ببینم درباره على چه عقیده اى دارى؟

عمروعاص گفت: گمان من این است که او درباره تو مقابله به مثل نمى کند، و آب را به روى تو و لشکرت نمى بندد، یعنى او جوانمرد است و این کار را با اصول جوانمردى هماهنگ نمى بیند. سپس افزود: چیزى که او براى آن آمده است غیر از این است .(شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، سوم، صفحه 330)

مرحوم سیدمحمدحسین شهریار در این باره اشعار زیبایى سروده است که در ذیل از نظر مى گذرد:

شنیدم آب به جنگ اندرون معاویه بست            به روى شاه ولایت، چرا که بود خسى!

على به حمله گرفت آب و باز کرد سبیل            چرا که او کس هر بى کسى ودادرسى

سه بار دست به دست آمد و در هر بار             على چنین هنرى کرد و او چنان هوسى

فضول گفت که ارفاق تا به این حد بس              که بى حیایى دشمن زحد گذشت بسى!

جواب داد که ما جنگ بهر آن داریم                    که نان و آب نبندد کسى به روى کسى!

غلام همّت آن قهرمان کون و مکان                     که بى رضاى الهى نمى زند نفسى!

( کلیات دیوان شهریار، جلد 1، صفحه 690)

شبیه همین جوانمردى در تاریخ زندگى فرزندش حسین(علیه السلام) نیز آمده است که در بیابان خشک و سوزان لشکر دشمنش حرّبن یزید ریاحى را با آبى که در لشکر خود ذخیره کرده بود سیراب کرد، در حالى که آنها در کنار شطّ فرات آب را از او و فرزندانش دریغ داشتند!

دست خدا با جوانمردان

وَ قَالَ (علیه‏السلام ): «أَقِیلُوا ذَوِی الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ فَمَا یعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ یدَهُ بِیدِ اللَّهِ یرْفَعُهُ » ؛

و درود خدا بر او، فرمود : از لغزش هاى افراد جوانمرد، چشم‏پوشى كنید،كه كسى از ایشان نمى‏لغزد مگر آن كه دست خدا به دست اوست و او را بلند مى‏كند.( ترجمه‌‏شرح‏نهج‏البلاغه(ابن‏میثم)، ج 5 ، ص 42)

شرح :

امام (علیه السلام) با یادآورى این مطلب كه دست خدا به دست جوانمردان است و آنان را بلند مى‏كند، در مورد، گذشت از لغزش هاى جوانمردان، كه به ندرت لغزش از آنها سر مى‏زند، تشویق كرده است مانند داد و ستد آنان كه ممكن است پشیمان شوند. كلمه: «عثرات» را براى خطایى كه از روى بى‏توجّهى از آنان سرزند، و لفظ «ید» را براى عنایت و قدرت خداوندى، استعاره آورده است. و این كه دست خدا به دست آنهاست و آنان را بلند مى‏كند، كنایه از وابستگی هاى آنان به خدا و جبران حال ایشان است، توضیح آن كه جوانمردى، فضیلت بزرگى است كه باعث جلب توجّه مردم و میل قلبى و كمک آنان مى‏گردد، بدین ترتیب، خطاكار جوانمرد، براى عنایت خدا، و هم چنین به پاخواستن و جبران لغزش خود، آمادگى پیدا مى‏كند(ترجمه‌شرح‏نهج‏البلاغه(ابن‏میثم)، ج 5 ، ص 422) .

نکته دیگر این که حضرت امیر (علیه السلام) به ما هشدار می‌دهند که مبادا اگر لغزشی از اهل مروّت دیدیم، آن را برای ایشان بزرگ و نابخشودنی بپنداریم و گمان کنیم خداوند متعال ایشان را مورد غضب قرار خواهد داد و دیگر هدایت نخواهد کرد. بلکه باید بدانیم به واسطه جوانمردیشان دست خداوند با آنهاست و سرانجام نجاتشان خواهد داد .

امام علی علیه السلام درباره جوانمرد چنین فرموده اند :

دوست جوانمرد از خویشاوند مهربانتر است زیرا مهربانی او حقیقی و طبیعی است اما مهربانی خویشاوند گاه از روی تکلّف ورنج است.(نهج البلاغه؛حکمت ها،باب 239 )

وَ قَالَ [علیه السلام] قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ هِمَّتِهِ وَ صِدْقُهُ عَلَى قَدْرِ مُرُوءَتِهِ وَ شَجَاعَتُهُ عَلَى قَدْرِ أَنَفَتِهِ وَ عِفَّتُهُ عَلَى قَدْرِ غَیرَتِهِ .

و درود خدا بر او ، فرمود : ارزش مرد به اندازة همت اوست ، و راستگویى او به میزان جوانمردى اش ، و شجاعت او به قدر ننگى است که احساس مى کند ، و پاکدامنى او به اندازة غیرت اوست .

عبدالرحمن جامی نیزدراین باره چنین سروده است:

جوانمردی دو چیزاست ای جوانمرد                 به سویم گوش نه تا گویمت راست

یكی آن كز رفیقان در گذاری                            اگر هر لحظه بینی صد كم و كاست

دوم آن كز تو ناید هیچ گاهی                          چنان كاری كه باید عذر آن خواست

                                                                                                                                                      فرآوری : محمدی

 بخش نهج البلاغه تبیان

منابع : سایت ابو تراب

سایت آیت الله مکارم شیرازی

وبلاگ سخنان حکمت و معرفت