کاوشگران شوش (1)

سر ویلیام کنت لوفتوس

جان ملکم کینز در سال 1813 میلادی شرح مبسوطی را از محوطه شوش در دشت خوزستان منتشر کرد که در آن در مخالفت با صاحب نظران پیشین گفت که این محوطه همان "شوشان" ذکر شده در کتاب مقدس است نه "شوشتر"، شهر دیگری در خوزستان با نام مشابه شوشان. تا مدتها کارشناسان بسیاری در این زمینه اختلاف نظر داشتند.

با این حال برای تایید صحت این مسئله باید تا اواسط قرن نوزدهم میلادی و رسیدن هیئت اعزامی انگلیسی صبر کرد. این هیئت  مسئول تعیین خط مرزی بین امپراتوری عثمانی و ایران بود.

باستان شناسی به نام لوفتوس، یک نقشه کلی از محوطه تهیه می کند و روی تپه شمالی شوش (آپادانا) همراه با ستون های تزیین شده و سرستون های سنگی ، چهار پایه ستون عظیم را کشف می کند. بر روی این پایه ستون ها به سه زبان گارسی باستان، اکدی و عیلامی، کتیبه هایی از اردشیر دوم (404- 359 ق.م) نوشته شده بود که در آن از کاخ داریوش یاد می کند که در دوران اردشیر اول دچار آتش سوزی گردیده و اردشیر دوم آنرا مرمت کرده است.

بدین ترتیب دیگر تردیدی درباره یکی بودن تپه اصلی شمالس شوش (آپادانا) و "کاخ شوشان" یاد شده در کتاب مقدس باقی نماند.

در واقع بنجامین اهل تودلا در سده 12 میلادی با پیروی از "کتاب دانیال" و رخدادهای اصلی بازگو شده در "کتاب استر" به همین نتیجه رسیده بود و گذشته از یکی دانستن خوزستان و عیلام ، اعلام کرد که محوطه باستانی شوش مکان کاخ خشایارشا در کتاب استر بوده است.

لوفتوس پس از تحقیقات در 1851- 1852 میلادی به درستی معتقد بود که شوش هنوز کاملا بررسی نشده است.

مارسل و ژن دیولافوا

در سال 1885 یک معمار فرانسوی به نام مارسل دیولافوا و همسرش ژن که قبلا به سفر اکتشافی ایران پرداخته بود به تشویق مسئول موزه ملی فرانسه مصمم به انجام کاوش در شوش می شود. آنها با کسب فرمان ناصرالدین شاه اجازه می یابند در شوش کاوش کنند.

از سال 1884 تا 1886دیولافواها در شرایطی دشوار با کمک دو همکار جوان از جمله نقشه برداری به نام م. بابن نقشه جدیدی ار محوطه ارایه می دهند. آنها تالار بزرگ ستون دار "آپادانا" را شناسایی می کندد. بخش هایی از ستون ها ، پایه ستون ها و یک سر ستون عظیم به شکل نیم تنه دو گاو نر را کشف و آجرهای لعابدار را جمع آوری می کنند که به موزه لوور انتقال می یابند. مرمت کردن این آجرها به کمک کارگاه سِور بخش هایی از سردرهای کاخ مرسوم به شیرها، شیر دال، کمان داران و بخش هایی از پلکان های آپادانا از آجرلعابدار مزین به نقوش لوتوس را امکان پذیر می سازند که بی درنگ در سالن های طبقه اول سرسرای موزه لوور به نمایش گذاشته شدند. معماری کاخ ناآشنا باقی می ماند. توصیفی که مارسل دیولافوا از آپادانا و همچنین یک شهر بزرگ هخامنشی ارائه می دهد از خیال پردازی سرچشمه می گیرد. با این حال "روزنگار کاوش ها" که ژن دیولافوا به رشته نگارش در می آورد بدون اهمیت دادن به درستی نوشته های نویسنده، بیشتر از یک مجموعه قصه است و نکات جالبی را ارائه می دهد.

این زن فاضله از هنگام حركت از فرانسه تا موقع مراجعت به آنجا، وقایع روزانه مسافرت و نتیجه مشاهدات و تحقیقات و مطالعات شوهر خود را مشروحاً یادداشت كرده و به صورت كتابی به عنوان «مسافرت دیولافوا در ایران و شوش و كلده» در پاریس به طبع رسانیده است.

دیولافوا، با تكیه بر پژوهشهای خویش، ثابت می كند كه سبك معماری ایرانی از ابتكارات خود ایرانیان است و ابداً در این فن از سایر ملل اقتباس نكرده اند؛ بلكه برعكس، ملل دیگر، وسیله واسلوب ایرانیان را تقلید نموده اند. به ویژه از استادی و مهارت معماران ایرانی و هنرمندی آنها دراستحكام بنا و شیوه كاشیكاریهای بی نظیر و سلیقه خاصی كه در ظرافت و زیبایی بناها به كار می برده اند، تمجید و تحسین بسیار می كند. عكسها و تصاویر كم مانندی نیز از ابنیه تاریخی كهن برداشته و دركتاب خود آورده كه وجه امتیاز كار وی می باشد.

گزارشهای روشنی نیز از اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران عصر قاجاری ارائه كرده است كه برای پژوهشگران آن دوره تاریخی می تواند سودمند باشد؛ اگر چه در برخی از موضوعات نظیر وقایع مربوط به ظهور و سقوط بابیه دچار خطاهایی در نقل و برداشت و تحلیل می گردد.

کشفیات دیولافواها سر و صدای زیادی در پاریس برپا کرد و گنجینه گرانبهای کاخهای هخامنشی که نصیب فرانسه شد ژان دیولافوا را لایق دریافت مدال لژیون دونور کرد و در 20 اکتبر 1886 ژان به دریافت این مدال نایل آمد.امروز هم آثاری که این زوج کشف کردند افتخار موزه لوور است و اهمیت جهانی دارد. لازم به ذکر است که فرانسه در این جریان قراردادی را که با ایران مبنی بر تحویل اشیای یافته شده بسته بود نقض کرد تمامی اشیا را از ایران خارج و به لوور منتقل نمود.

به رغم دستاوردهایی که در سالهای 1885 و 1886 میلادی در محدوده کاخ داریوش بزرگ به دست آمد، کار حفاری ادامه نیافت.

شرح تصاویر

1- تصویر سر ویلیام کنت لوفتوس

2- تصویری از یک سرستون هخامنشی که توسط هـ.ا.چرچیل که همراه با لفتوس در حفاری های شوش بوده کشیده شده و هم اکنون در بریتیش میوزیم لندن است.

3- تصویر مارسل و ژن دیولافوا

4- نخستین طرح بازسازی تالار ستون دار آپادانا، کاخ داریوش که توسط مارسل دیولافوا کشیده شد.

5- تصویر ژن دیولافوا که در هنگام کار لباس مردانه می پوشید  و در سال 1887 تصمیم گرفت همیشه در همین لباس باقی بماند.

کتاب شوش شش هزار سال تاریخ/ لقمان احمدزاده شوهانی، مهدی امیدفر، مرضیه علی محمدی

سایت کریمه اهل بیت