انتظار در مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام)

ظهور منجی آخر الزمان، اندیشه‏ای جهانی است که بشر را بر محور انتظار گرد می‏آورد. فارغ از آنچه دیگران به عنوان منجی بدان امید بسته‏اند، امّت اسلامی براساس آموزه‏های نبی مکرم اسلام‏ صلی الله علیه و آله و سلم مصداق منحصر منجی آخر الزمان را وجود مبارک مهدی(عج) می‏دانند؛ امّا در میان همین امّت، گروهی درس مهدویت را درمکتب نورانی عترت پیامبر بزرگ اسلام آموخته‏اند و دسته‏ای علم را از غیر اهلش گرفته و به باوری ابتر راه یافته‏اند.

انتظار پیروان اهل بیت عصمت و طهارت با انتظار دیگران تفاوتی عمیق دارد، چون فرقه ناجیه در انتظار طلوع شمس موجود مستور است و دیگران منتظر ستاره معدوم. به اعتقاد راسخ ما، مهدی موعود، موجود است؛ امّا در پندار دیگران فقط موعود است نه موجود. تفاوت معنی انتظار در دو طیف مزبور، همان فاصله میان موجود معدوم است که نمی‏توان مرز آن را تحدید کرد، زیرا یکی دل به نقش ماه خوش داشته و دیگری به نظاره آن چشم از آسمان پر کرده است و ماه را در سپهر یافته و به انتظار اوج، فرازمندانه عروج می‏کند:

در تبیین معنی حقیقی انتظار، روایات متعددی هست؛ از آن جمله روایتی است که ابوبصیر از حضرت صادق(علیه‌السلام) چنین نقل می‏کند: لیُعدَنّ اَحَدُکم لخروج القائم ولو سهماً….(2) بر این اساس آن که بخواهد به واقع منتظر وجود مبارک آن حضرت باشد، لازم است خویشتن را مهیا سازد، اگرچه با آماده کردن یک تیر باشد.

تأمل در این روایت شریف می‏فهماند که انسان تا مرد میدان جهاد و مبارزه نشود، نمی‏تواند خویشتن را در زمره منتظران راستین آن حضرت بداند و این، همان معنای بلندی است که در ادعیه نورانی شب‏های ماه مبارک رمضان به آن اشاره گردیده است:و قتلاً فی سبیلک مع ولیّک فوفّق لنا.(3)

آن که خویش را خواهان ظهور حضرت ولی‏عصر(عج) می‏داند و امید اصلاح امور را از آن حضرت دارد؛ امّا خود اهل جهاد نیست، سخن به گزاف گفته و در حقیقت، نه منتظر که منزوی از ایشان است، زیرا در انتظارِ گشایش رایگان دشواری‏ها به دست امام عصر(عج) است و می‏خواهد که در این مسیر دچار هیچ رنجی و متحمل هیچ هزینه‏ای نگردد، در حالی که انتظار حقیقی ظهور آن حضرت به معنی آماده‏سازی عِدّه و عُدّه در تمامی زمینه‏ها از جمله مسائل نظامی و جهاد در راه خداست.

به قطع، پس از ظهور، آن حضرت با جنگ روبه‏رو خواهد بود، پس کسانی توان یاری‏اش را خواهند داشت که کارآزموده این میدان باشند و اگر کسی اهل کارزار نباشد کار او زار است.

در عرصه جهاد علمی، مسلح شدن به سلاح قلم و تیغ سخن و در عرصه عملی تجهیز به اسلحه رزم و آموختن شیوه‏های نوین آن، لازمِه انتظار حقیقی است، حال آن که میان این دو عرصه را جمع کند و به سلاح مناسب هر یک مسلح شود به اجر هر دو جهاد نایل می‏شود، (طوبی لَهُم وحُسنُ مَءاب)(4). البته بخش مهمّ پیروزی آن حضرت مرهون رشد فرهنگی جامعه بشری است.

نتیجه آنکه معنای عمیق انتظارِ موجودِ موعود در مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) از سویی اقتدا به سنت امامان هدایت(علیهم‌السلام) و از سوی دیگر، مسلح بودن یا مسلح شدن به سلاح علم و ایمان برای مجاهده در راه خداست.

این عبادت والا، عرصه‏های گوناگونی دارد که در هر یک عنصر انتظار تجلی خاصی دارد و به شیوه‏ای متفاوت مطرح می‏گردد: عرصه فرهنگ از اساسی‏ترین عرصه‏هایی است که در زمینه‏سازی طلوع شمس مهدوی(عج) مؤثر است، از این‏رو دریافت فهم صحیح انتظار در این عرصه سهم اساسی در تصحیح فرهنگ انتظار دارد.

امام باقر(علیه‌السلام) فرمود: رحم الله عبداً حبس نفسه علینا! رحم الله عبداً أحیا أمرنا!(5) این سخن نورانی، نمود روشنی از جلوه انتظار حقیقی در عرصه فرهنگ را به نمایش می‏گذارد، چرا که انسان منتظر در این عرصه می‏باید خویش را در محدوده اوامر الهی بگذارد و از قلمرو دستورهای قرآن و عترت تجاوز نکند.

تلاش منتظران راستین حضرت بقیه الله(عج) در این عرصه می‏باید بر آن معطوف شود که معارف و مآثر قرآن و عترت(علیهم‌السلام) را احیا و منتشر سازند. حقیقت انتظار در این عرصه آن است که منتظر معتقد و عارف به حضرت ولی الله اعظم(عج) بر اساس معرفتش امر آنان را احیا می‏کند و خویشتن را در محدوده اوامر ایشان منحصر می‏سازد، تا فیض الهی از باطنش ریشه بگیرد و در ظاهرش تجلی کند.

ارزش انتظار و کَرامت منتظَر

ارج انتظار به کرامت منتظَر است و حرمت ترقّب، به مقدار تأثیر مترقّب، چون ولی‏عصر(عج) قلمرو تأثیر او، اعم از معارف بود و نبود و مسائل باید و نباید است و منطقه وساطت وی، اعم از انسان و غیر انسان است و نصاب توانمندی او در این است که گستره به ظلم و جور آلوده زمین را به پهنه پاک قسط و عدل بدل می‏کند و جهنم سوزان نظام سلطه را که مایه پر شدن عرصه حیات بشر از غبار ستم و دود طغیان است، با دست انتقام الهی خاموش و آرمان شهر بهشت‏گونه را که لبریز از برابری و برادری و میانه‏روی است، تأسیس می‏کند، بنابراین منطقه انتظار مترصدان حضرتش که جهان‏آرای واقعی است، به وسعت قلمرو بشریت است، زیرا همگان خواه و ناخواه به امید طلوع چنان شمسی، بی‏صبرانه به سر می‏برند.

آخِرِ قصد من تویی، غایت جهد و آرزو             تا نرسم، ز دامنت دستِ امید نگسلم (6)

پاورقی:

1 ـ دیوان شمس تبریزی، ص501، شماره 1338/

2 ـ الغیبه، نعمانی، ص 320؛ بحار الانوار، ج52، ص366/

3ـ اقبال الاعمال، ص 381؛ بحار الانوار، ج95، ص117/

4 ـ سوره رعد، آیه 29/

5 ـ المحاسن، ج1، ص 278؛ کمال الدین، ج 2، ص 644؛ بحار الانوار، ج52، ص126/

6 ـ کلیات سعدی، ص644، غزلیات، شماره 406/