با این مدل‌ها مرا متشخص ببینید

جوانی، فصل تازه ای در زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پر شور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی در شکل دهی آن ، نقش اصلی را بر عهده دارد . استقلال طلبی ، تنوع دوستی ، هیجان خواهی ، میل به نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگی های دوران جوانی است که به شدت رفتارهای جوانان را تحت تاثیر قرار می دهد .

تمایل به امروزی شدن و نوگرایی به درجات مختلف در هر نوجوان وجود دارد و گواه نیاز وی به شکستن قالب های موجود ، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویتی متمایز از کسانی که پیش از او بوده اند و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است . این نیاز ، زمانی که نمود بیرونی به خود می گیرد و در رفتار جوان منعکس می شود ، به صورت مدگرایی ظاهر می گردد .

مد و ارزش ومنزلت اجتماعی

به طوركلی تمامی رفتارهای انسان درراستای برآورده كردن نیازهای او می باشد وانسان سعی می كند درقالب رفتارها یا واكنش ها بتواند به نیازهای خود پاسخ دهد. مدگرایی نیز یكی از رفتارهایی می باشد كه ما طی آن به طور ناخودآگاه به نیازهای خود پاسخ می دهیم . جوانان نیز بر حسب مقتضیات سنی می خواهند از ارزش واحترام دیگران که یکی از نیاز های ضروری هر فرد است، برخوردار باشند و برای رسیدن به این هدف از ابزارها و شیوه های مختلف استفاده می كنند ؛ برخی از طریق درس خواندن ، عده ای با ورزش و هنر و برخی نیز با تغییرات ظاهری باب روز اظهار وجود می نمایند . بنابراین از لحاظ روانی مد با خودنمایی و نیاز به جلب توجه دیگران به خود بستگی دارد .

رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران انگیزه رقابت و چشم و همچشمی با دیگران، از دیگر عوامل پیروی از مُد در بین جوانان و نوجوانان محسوب می شود. این انگیزه، در همه افراد وجود دارد و به گونه های مختلف بروز می کند. رقابت اگر در زمینه های مثبتْ جهت داده شود، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فردی می شود ؛ اما اگر جهت گیری آن به سوی امور مادّی و مُدپرستی باشد و فرد، سعی کند از لحاظ ظاهری (و مثلاً در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند، سرانجامِ خوبی نخواهد داشت.

تاثیرهمسالان ودوستان

یكی از عوامل پیروی از مد در بین جوانان و نوجوانان ، ترس و نگرانی از سرزنش ها از سوی دوستان است . در واقع تحقیر و تمسخر ، پوزخند زدن و متلك گفتن اطرافیان و ترس از آن باعث می شود كه جوانان و نوجوانان از مدهای رایج پیروی كنند . از این گذشته تمایل شدید به همسان سازی با گروه های هم سال و الگوپذیری از دوستان در مدگرایی جوانان نقش اساسی دارد .

انگیزه و زمینه‌های روان شناختی مدگرایی درجوانان

علاوه برزیرساخت های تاریخی واجتماعی ، مدگرایی دربین جوانان از یك سری اصول وسازه های روان شناختی نیز تبعیت می كند وبا انگیزه ها ونیازهای چندی در ارتباط است . میل به دیده شدن توسط دیگران درتمام انسان ها به نسبت های مختلف وجود دارد . گاه این خصلت به صورت نوعی خودنمایی و تقلید چشم بسته از فرهنگ بیگانگان جلوه می كند واغلب نتیجه آن ترویج هویت های بیگانه است. جامعه شناسان معتقدند كه رواج برخی مدها ، گاهی اوقات به معنای مخالفت جوانان یك نسل با محیط پیرامونشان است . به عبارتی هنگامی كه جوانی قادر نباشد آزادانه دیدگاهش را بیان كند ، امكانی برای رشد اقتصادی خود فراهم نبیند ، راهی برای تفریح و ابراز شادی ها و هیجاناتش نیابد ، به ناچار برای رهایی از این فشارها و یا برای مهار كردن خشم خویش از جامعه ای كه تصور می كند زندگی را بر او تنگ كرده است ، گاه به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه و برای شكستن ارزش های رسمی رایج اعلام می كند . او در این شرایط در سكوتی ظاهری و با فاصله گرفتن از ارزش های جامعه می خواهد بگوید : «من هستم . مرا ببینید!»

پیامدهای منفی مدگرایی

با توجه به این که بیشتر مُدهای رایج در بین جوانان و نوجوانان برگرفته از الگوهای بیگانه و غیر خودی است، می توان گفت که مدگرایی به معنای جدید آن، نوعی از خودبیگانگی و تقلید از فرهنگ غربی را القا می کند، تا آن جا که الآن بعضی از جوان ها از نوک پا تا فرق سرشان غربی است و حتّی وقتی نگاه می کنی، می بینی کلمات یا جملاتی بر روی لباس یا داشبورد ماشین یا آینه و کُمد شخصی یا درِ ورودی مغازه شان نوشته شده که کم تر ارتباطی با زندگی شخصی یا آرمان ها و علایق فردی آنها دارد و گاه حتّی معنای آن را نیز به درستی نمی دانند و شاید اگر بدانند، موجب شگفتی، خنده یا ناراحتی شان بشود، عباراتی مثل: «ما پسران شیطانیم»، «گروه لجن!»، «سفید، امّا آشغال»، «گروه سیاهان بوگندو!»، «عشق نشئه»، «گناه تا مرگ»، «بوسه بر صندلی الکتریکی» و ...

این، چیزی است که از مُدگرایی یا مدپرستی جوانان امروز ما به چشم می آید ؛ چیزی که شاید بتوان گفت تا حدّ زیادی، ناشی از تقلید کورکورانه و غفلت از خویش است ؛ چرا که کلمات و عبارات بالا، شعارهای آخرین مُدهای شخصیتی ای است که غربی ها به جوانان جهان تقدیم کرده اند، درحالی که جوان امروز ما، نگاه خاص خودش، شخصیّت خودش و حتی مشکلات خودش را دارد!

تقلید هر روزه از آخرین مدهای رایج در جهان غرب، به چه معناست، جز: از خودبیگانگی، بحران هویت، تزلزل شخصیت، وابستگی اقتصادی، احساس حقارت و...؟ از همه دردناک تر، این است که بسیاری از رفتارها و هنجارهایی که امروزه به عنوان مُد در جامعه ما مطرح است و از سوی عده ای تبلیغ هم می شود، با اصول اخلاقی و ارزش های فرهنگی جامعه ما به هیچ وجه همخوانی ندارد. روابط بی قید و شرط دختر و پسر، عدم رعایت پوشش اسلامی، آرایش مو و صورت صرفا به قصد جلب توجه (مثلاً به سبک جنس مخالف و یا به سبک های بسیار پیچیده و وقتگیر) ، به کارگیری وسایل تزئینی غیرمتعارف( مثلا حلقه بینی برای دختران و حلقه گوش و انگشتر طلا برای پسران) و... همه به نحوی شخصیت جوان مدگرای امروزی را به نمایش می گذارند ؛ مدهایی که به اتلاف وقت و انرژی و قابلیت های فکری و سرمایه های مادّی جوانان و خانواده می انجامند و شاید بتوان گفت که هیچ سهم و نقشی در نو شدن و امروزی شدن جوان و جامعه ندارند!

 فرهنگ خودی، اصلی ترین ضابطه مدگرایی و امروزی شدن

فرهنگ و ارزش های اجتماعی از اساسی ترین عناصر یک نظام اجتماعی هستند که پایه ارزیابی ما را از پدیده های اطرافمان تشکیل می دهند و در واقع، رفتار ما را نسبت به آنها تنظیم می کنند. بنابراین، در پذیرش یا عدم پذیرش الگوها و مدهایی که در جامعه رواج می یابند، ابتدا باید رابطه آنها را با نظام ارزشی حاکم بر جامعه و اصول و مبانی مورد قبول آن مردم، مورد ارزیابی قرار داد و میزان همگرایی یا واگرایی آنها را از یکدیگر سنجید.

به عنوان نمونه، مدهای لباس، اگر در عین جذابیّت و امروزی بودن، برخاسته از فرهنگ خودی باشند و با اصول و مبانی اعتقادی و اخلاقی جامعه ما تعارض نداشته باشند، نشانه خلاقیّت و نوآوری جوانان ما بوده، هویت فرهنگی آنان را به نمایش می گذارند. بنابراین، باید تدابیری سنجیده شود تا مدها و مُدل ها، هم نیاز به تنوع طلبی و نوجویی و میل به امروزی شدن جوانان را تأمین کنند و هم جوانان ما از پیامدهای منفی مدگرایی، درامان بمانند.

حرف آخر

همه ما به خوبی می دانیم که پیروی از الگوها و مدهای غربی و پوشیدن لباس های با آرم خارجی یا تقلید از مدل موی سر فلان فوتبالیست، نمی تواند به ما شخصیت اعطا کند و موجب پیشرفت و ترقّی ما گردد. عوامل اصلی موفقیت در تمامی زمینه ها، خودباوری (اعتماد به نفس) و پایبندی به اصول اعتقادی و ارزش های اخلاقی است. تا زمانی که علم و دانش در وجود ما شکوفا نگردد و زیرساخت های شخصیت ما مبتنی بر الگوهای فرهنگ اصیل این مرز و بوم، شکل نگیرد، آرایش ظاهر و تقلید از مدها و الگوهای دیگران، جز بحران هویت و دور شدن از اصالت فرهنگی خویشتن، نتیجه ای در پی نخواهد داشت.

پس بیایید یک بار دیگر در رفتارمان تجدیدنظر کنیم و اصالت های فرهنگی مان را در پرتو جذابیت های دروغین فرهنگ بیگانه از دست ندهیم.

منابع :1- روزنامه رسالت / 2- مدپارس فا / 3-زمینه روانشناسی، ریتا اتکینسون، ترجمه: محمدتقی براهنی و همکاران، ج 1