دوباره زاده‌شدن در همیشه

همراه با حمید سبزواری شاعر

حمید سبزواری، شاعر پیشکسوت ایرانی، بازمانده نسلی است که علاوه بر نوگرایی در مفهوم و ساختار، به میراث ادبی کشور نیز بی‌توجه نبوده است. شعر او از نظر ادبی، پلی میان ادبیات کلاسیک و مدرن ایران و از نظر موضوعی سرشار از دغدغه‌های اجتماعی، عاطفی و سیاسی مردم است. در این خصوص شعر و اندیشه سبزواری را هم نمی‌توان از آیین‌های کهن ایرانی جدا دانست؛ چون هرچه باشد، غزل معاصر وامدار سعدی و حافظ است و بهار برای او فصلی مقدس.

فکر می‌کنید چرا نوروز در فرهنگ و ادبیات ما این مانایی و اهمیت را پیدا کرده است؟

چون نوروز یکی از قدیمی‌ترین اعیاد ملی ماست و پیشینه آن به شکل‌گیری تمدن ایرانی باز می‌گردد. نوروز ریشه درختی است که دیگر وجوه و شوون فرهنگ ایرانی شاخه و برگ آن هستند. همین که این عید بزرگ تاکنون پابرجا مانده است، نشان می‌دهد گذشتگان ما در برگزاری آیین‌های مربوط به آن چقدر جدی و دقیق بوده‌اند. در بسیاری آثار ادبی، نوروز به عنوان یک موقعیت ویژه انتخاب شده و باقی چیزها حول محور آن است.

مهم‌ترین ویژگی این سور عمومی و مردمی چیست؟

نو شدن و تولد دوباره، مهم‌ترین ویژگی آن است. این دانش و فرهنگ اجداد ما را می‌رساند که نو شدن و تولد دوباره زمین را اینقدر ارج می‌نهاده‌اند و تلاش می‌کردند از این نظر خود را با طبیعت همراه کنند. انسان نیز می‌تواند چون طبیعت دوباره زاده شود، نگاهی نو پیدا کند و راهی تازه را در زندگی‌اش پی بگیرد. نوروز و بهار زمانی است که افراد به دیدار هم می‌شتافتند و تلاش می‌کردند نگاهشان را نو کنند.

استاد چرا بهار؟ آیا این نو شدن و سرزندگی به صورت طبیعی در ایرانی‌ها به وجود آمده یا معلول تفکر خاصی بوده است؟

وقتی افراد می‌بینند که بعد از یک دوره سرما و خشکی دوباره شکوفه‌ها و سبزه‌ها درمی‌آیند و مناظر طبیعی زیبا می‌شوند، بی‌شک شادمان شده و روحیه‌شان تغییر می‌کند. به نظر من مهم‌ترین دلیل به وجود آمدن آیین‌های مربوط به سال نوی خورشیدی به همیاری و مشارکت گروهی بر می‌گردد. در واقع نوروز این باور را نهادینه می‌کند که ما با هم رفت و آمد داشته باشیم، به یکدیگر سرکشی و به مشکلات هم رسیدگی کنیم.

نوروز در ادبیات ما چه جایگاهی داشته است و دارد؟

ما به دلیل پیشینه تاریخی خود، سنت‌های ملی و مکتبی زیادی داشته‌ایم و همیشه هم آنها را در آثار ادبی و هنری خود ارج نهاده‌ایم. البته نوروز از این نظر که در آن تمایل زیادی به پرورش حس همبستگی و پیوند میان انسان‌ها هست نیز همواره مورد توجه ویژه قرار داشته و دارد. نمود این فرهنگ در ادبیات و بخصوص شعر ما نشان می‌دهد ایرانی چه طبع لطیف و بلندی دارد. اشعار بهاری همیشه در ادبیات ما وجود داشته‌اند و هیچ دوره‌ای را نمی‌توان پیدا کرد که این سوژه اهمیت و تازگی خود را در آن از دست داده باشد.

در ادبیات قدیم پارسی و حتی هم‌نسلان شما، این علاقه و توجه به نوروز همیشه وجود داشته است. می‌خواهم بدانم ورود مدرنیته در ادبیات ما چه تاثیری بر نگاه روشنفکران، ادیبان و هنرمندان به این جشن باستانی داشته است؟

من شعر‌هایی در زمینه نوروز دارم. ملک‌الشعرای بهار، مشفق کاشانی، مهرداد اوستا و مرحوم شاهرخی نیز در این زمینه شعر‌های بسیاری سروده‌اند. در واقع تاکید بر بهار و زیبایی‌های طبیعت در این فصل مورد توجه بسیاری قرار گرفته، زیرا زیبایی‌هایی که این فصل به طبیعت هدیه می‌کند،همیشه قابل ستایش بوده است.

استاد! از جوان‌ها هم بگویید. آیا موضوع نوروز هنوز برای شاعران ما داغ است؟

نمی‌خواهم ادعا کنم جوان‌ها قلم‌هایشان را زمین گذاشته‌اند. نه این طور نیست؛ اما آنها این روزها بیشتر به سمت علم‌آموزی، ساختارگرایی و مضامین ذهنی‌تر می‌روند که خوب هم هست. در زمینه شعر هم جوانان به اقتضای سنشان هنوز دارند تجربه‌اندوزی و آزمون و خطا می‌کنند. وقتی تاریخ و ادبیات خود را مطالعه کنند و جایگاه آن را بشناسند، بدون شک به سمت سرودن از میراث کهن خود نیز روی خواهند آورد. در سوی دیگر ماجرا، این ما بزرگ‌ترها هستیم که باید اندیشه آنها را هدایت کنیم. وقتی یک شاعر جوان می‌بیند که شاعر پیشکسوتش به این مسائل توجه می‌کند، بدون شک با استفاده از آنچه به دستش رسیده است کار تازه‌ای انجام می‌دهد. به هر حال آنان هم تا حد قابل قبولی به این موضوع می‌پردازند و مطمئن باشید میراث به یادگار مانده از گذشتگان آنچنان ریشه‌دار و عمیق است که امید می‌رود نسل‌های امروز و آینده شاعران نیز در استفاده از مفاهیم آیینی مانند گذشتگان عمل کنند.

و اهمیت پرداختن به نوروز در شعر و ادبیات چیست؟

گرامی داشتن آیین‌های ریشه‌دار در شعر، داستان، فیلم و دیگر هنرها تاثیر زیادی در روحیه مردم دارد و می‌تواند احساس امید و همدلی را به آنها القا کند. این وظیفه همه ماست که از ظرفیت‌های ادبی و فرهنگی نوروز سود بجوییم و در همگرایی و همبستگی همه اقوام و اقشار مردم ایران زمین بکوشیم.