تبیان، دستیار زندگی
جایگاه مزاح و خنده نیز در دین یک جایگاه ادبی و اخلاقی است. به این معنا که شوخی نیز مرزها و حدود خاص خودش را دارد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شوخی های طلبگی

طلبه و مزاح

جایگاه مزاح و خنده نیز در دین یک جایگاه ادبی و اخلاقی است. به این معنا که شوخی نیز مرزها و حدود خاص خودش را دارد.

خستگی های روزانه و همچنین استرس ها و فشارهای روحی یکی از عوامل خستگی روح و روان آدمی است. اینجاست که مزاح و شوخی جایگاه خود را مشخص می کند.

جایگاه مزاح و خنده نیز در دین یک جایگاه ادبی و اخلاقی است. به این معنا که شوخی نیز مرزها و حدود خاص خودش را دارد.

همانطور که شوخی نکردن مزموم و ناپسند است شوخی کردن هم آداب خاص خودش را دارد. دنیای طلبگی هم که همه شوون و شائبه هایش به ساحت مقدس پیامبر اکرم و چهارده معصوم علیهم السلام نزدیک است نیز از این قاعده مستثنا نیست.

کسانی که مبلغ اند و کارهای تبلیغی انجام می دهند، بیشتر از دیگران نیازمند بررسی و پیاده سازی این مساله اند. شوخی های طلبگی هم باید از مرزهای خاص خودش پیروی کند. در این نوشتار به بررسی شیوه ها و آدب مزاح در دین مقدس اسلام اشاره خواهیم کرد.

. آداب شوخى

گر چه ((مزاح و شوخى )) در جاى خود مطلوب و پسندیده است ، اما شرایط و آداب و بایدها و نبایدهایى دارد تا در سایه آن ، ارزش و احترام انسانها محفوظ بماند. اگر این حدود و شرایط، رعایت نشود، شوخى پیامدهاى نامطلوبى دارد. در اینجا به گوشه اى از این آداب اشاره مى شود:

الف : شوخى باید به حق و منطقى باشد. شوخى به معناى بى ادبى ، حرف لغو و بیهوده ، سخن بیجا و نیش دار نیست بلكه شوخى و مزاحى كه باعث آبروریزى یا فاش شدن اسرار دیگران شود، گناه است . پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ((انى لاءمزح و لا اقول الا حقا.))(1). قطعا من مزاح می کنم ولی بجز حق چیزی نمی گویم.

در محضر رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) گروهى نشسته بودند. مردى از اصحاب برخاست تا بیرون رود، ولى فراموش كرد كفشهاى خود را ببرد. چون به در رسید متوجه شد و بازگشت تا كفشهاى خود را بردارد، ولى یكى از اصحاب كفشهاى او را مخفى كرد. مرد بازگشت و گفت : كفشهاى من كجاست ؟ گفتند: ما كفشهاى تو را ندیدیم .

 حضرت متوجه آنان شد و فرمود: چرا مومنى را مى ترسانید؟ عرض كردند: شوخى مى كنیم . حضرت دو یا سه بار سخن خود را تكرار فرمود: ((فكیف بروعه المؤ من .))(2): زجر دادن مؤمن چه زشت است!

یكى از یاران امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) از ایشان پرسید: شخصى با گروهى نشسته است . بین آنان سخنانى گفته مى شود و آنان با هم مزاح و شوخى مى كنند و مى خندند آیا اشكالى دارد؟ امام فرمود:

لا باءس ما لم یكن ؛ فظننت اءنه عنى الفحش ، ثم قال : ان رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) كان یاءتیه الاعرابى فیهدى الیه الهدیه ، ثم یقول مكانه : اءعطنا ثمن هدیتنا، فیضحك رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلم ) و كان اذا اغتم یقول : ما فعل الاعرابى لیته اءتانا.(3)

ترجمه:

((معمربن خلاد)) گوید: به امام ابوالحسن الرضا (علیه السلام ) گفتم : جانم به قربانت ، گاه انسان در مجلسى مى نشیند، سپس سخنى به میان مى آید كه (افراد مجلس باهم ) مزاح مى كنند و مى خندند، آیا حضور در این جلسه جایز و رواست ؟

حضرت فرمود: مانعى ندارد، به شرطى كه در بین آنها سخن زشت و ركیكى در میان نباشد.

سپس حضرت فرمود: یك نفر اعرابى نزد رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) مى آمد و براى آن حضرت هدیه مى آورد، او هنوز از جایش ‍ برنخاسته بود كه مى گفت : اى رسول خدا! پول هدیه را لطفا بپردازید. رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) از سخن او مى خندید.

هرگاه رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم ) در خود احساس غم و اندوه مى كرد، مى فرمود: آن مرد عرب چه شد (كجاست )؟ اى كاش مى آمد و ما را مسرور مى كرد.

بنابراین ، بسیارى از شوخیهاى مرسوم بین مردم كه با توهین و مسخره كردن یكدیگر همراه است یا شوخیهایى به نام قوم و مردم یك شهر همچون عرب ، ترك ، فارس نارواست .

پیامبر اكرم (صلى الله علیه و آله و سلم ) فرمود: ان الرجل لیتكلم بالكلمه فى المجلس ، لیضحكهم بها، فیهوى فى جهنم ما بین السماء و الارض ؛ ویل للذى یحدث فیكذب لیضحك القوم ، ویل له ، ویل له ، ویل له .(4)

ترجمه: بدرستی که مرد در مجلسی سخنی می گوید که گروهی را به واسطه آن بخنداند. پس به واسطه این سخن به اندازه ما بین آسمان و زمین در جهنم سقوط می کند. وای بر کسی که دروغ می گوید تا گروهی را بخنداند. وای بر او، وای بر او، وای بر او.

ب . شرایط زمان و مكان و روحیات شخص . باید شرایط روحى ، سنى و موقعیت زمانى طرف رعایت شود. گاهى شخص مقابل ، از نظر روحى آمادگى شوخى را ندارد؛ مانند شوخى با شخص بیمار یا در حال خواب و مطالعه . در این موارد نباید با او شوخى كرد.

اگر این نكته رعایت نشود، شوخى نقش صحیح خود را از دست خواهد داد و به جاى نشاط، جنگ و نزاع ایجاد مى شود. بسیارى از كینه ها و برخوردها ابتدا از یك شوخى بى جا سرچشمه گرفته و كم كم به جاهاى خطرناكى رسیده است .

ز شوخى بپرهیز اى با خرد                كه شوخى تو را آبرو مى برد

ج . رعایت اعتدال در شوخى . یكى از نكاتى كه در شوخیها باید رعایت شود، رعایت اعتدال است همچون نمك غذا كه اگر زیاد باشد، از شورى آن نمى توان آن طعام را خورد و اگر به اندازه باشد، غذا قابل استفاده است .

اندازه نگهدار كه اندازه نكوست           هم لایق دشمن است و هم لایق دوست

امیرالمؤ منین على (علیه السلام ) فرمود: ((الكامل من غلب جده هزله .))(5) : انسان کامل کسی است که جدیت او بر شوخی و مزاح او غلبه کند.


منابع:

1- بحارالانوار، ج 16، ص 298، باب 10، ح 2.

2- الترغیب و الترهیب ، ج 3، ص 484، ح 5.

3- كافى ، ج 2، ص 663، باب الدعابه و الضحك ، ح 1.

4- اءمالى الطوسى ، ص 536 - 537، ح 1162

5- شرح غرر الحكم ، ج 2، ص 162.

تهیه و فرآوری: محمد حسین امین ، گروه حوزه علمیه تبیان