شفاعت یا شرک و بت پرستی؟

در مطالب پیشین با مفهوم شفاعت و اقسام آن آشنا شدیم و نیز تلقی های صحیح و غلط از این واژه را بررسی نمودیم اما سوالی که مطرح است آنکه آیا شفاعت، شرک و شبیه کار بت پرستان نیست؟ و آیا رحمت شافعان بیشتر از رحمت خداست که به آنها متوسل می شویم؟ و آیا این با توکل منافات ندارد؟ در اینجا ضمن مروری مطالب قبلی می خواهیم با استفاده از آنها به این سوالات پاسخ دهیم.

شفاعت متعلق به خداست

براساس آنچه که در مطالب پیشین مطرح شد دریافتیم شفاعت باطل آن است که شفیعان را اشخاص با نفوذی در دستگاه خدا بدانیم که در آن جا با اعمال نفوذ قانون خدا را نقص می کنند. اعراب زمان جاهلیت نیز درباره بت هایی که شریک خداوند قرار می دادند، همین تصور را داشتند و می گفتند آفرینش منحصراً در دست خداست و کسی با او در این کار شریک نیست، ولی در اداره ی جهان بت ها با او شریک اند. یعنی شرک آنها در "ربوبیت" بود نه در "خلقت".

همچنین توضیح دادیم اگر کسی چنین تلقی ای از شفاعت داشته باشد، دچار شرک شده است. اما اگر مفهوم صحیح شفاعت، خصوصاً شفاعت مغفرت به درستی درک شود پاسخ سوال نیز آشکار می گردد. برای توضیح بیشتر مطلب به تعبیر استاد مطهری اشاره می کنیم: فرق اساسی شفاعت واقعی و حقیقی با شفاعت باطل در این است که شفاعت واقعی از خدا شروع می شود و به گناهکار ختم می گردد و در شفاعت باطل، عکس آن فرض شده است. در شفاعت های باطل که در دنیا به صورت پارتی بازی است مجرم به سراغ شفیع می رود و او را به شفاعت وادار می کند، ولی در شفاعت های حق، خدا به شفیع دستور شفاعت می دهد. آیاتی از قرآن کریم که می گوید امکان ندارد شفاعت بدون اذن خدا صورت بگیرد، ناظر بر همین نکته است، مخصوصاً در این باره تعبیری فوق العاده جالب و عجیب دارد که می فرماید: "قل لله الشفاعة جمیعاً"(1) بگو شفاعت به تمامی مخصوص خداست.

این آیه در کمال صراحت، شفاعت و وساطت را تأئید می کند و باز در کمال صراحت، همه ی شفاعت ها را از خدا و متعلق به خدا می داند، زیرا خداست که شفیع را شفیع قرار می دهد، و نه مجرم بی خواست خدا می تواند شفیع را برانگیزاند و نه شفیع بدون اذن او قدرت دم زدن دارد.

از آنچه گفتیم نکته ای مهم و عالی در توحید عبادی به دست می آید، که در توسل و شفاعت جوئی به اولیای خدا، باید تحقیق کرد که به کسی و از کسی باشد که خداوند او را وسیله قرار داده است. قرآن کریم می فرماید: "یا ایهاالذین آمنوا اتقوالله واتبعوا الیه  الوسیله". (2) ای کسانی که ایمان آوردید تقوای الهی پیشه سازید و به سوی او وسیله ای بجویید.

به طور کلی توسل به وسایل و اسباب با توجه به این که خداست که سبب را آفریده و سبب را سبب گردانیده و از ما خواسته که از این وسائل و اسباب استفاده کنیم به هیچ وجه شرک نیست بلکه عین توحید است. در این جهت فرقی میان اسباب مادی و ظاهری و دنیوی با اسباب روحی و معنوی و اخروی نیست، منتهای امر اسباب مادی را از روی تجربه و آزمایش علمی می توان تشخیص داد و اسباب معنوی را از طریق وحی – کتاب و سنت – باید کشف کرد.

هنگامی که انسان متوسل می شود. باید توجهش به خدا و از خدا به وسیله شفیع باشد، زیرا چنان که گفتیم شفاعت واقعی آن است که خدا، شفیع را برای شفاعت برانگیخته است و چون خدا خواسته و رضایت داده است، شفیع شفاعت می کند، پس اگر توجه اصیل به شفیع باشد و از ناحیه توجه به خدا پیدا نشده باشد شرک در عبادت خواهد بود. (3)

شاید در این جا گفته شود: مگر نه این است که شفاعت، همان نزول مغفرت است و خداست که باید شفیع را برانگیزاند، پس چه نیازی به توسل؟ آیا همان تقوا و عمل صالح کفایت نمی کند، که خود خداوند مغفرت خود را از هر راهی که می خواهد با ما برساند؟

پاسخ این است که به تعبیر استاد مطهری: "فعل خدا، دارای نظام است. اگر کسی بخواهد به نظام آفرینشی اعتنا نداشته باشد، گمراه است. به همین جهت است که خدای متعال گناهکاران را ارشاد فرموده که در خانه رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) بروند، علاوه بر این که خود طلب مغفرت می کنند، از آن بزرگوار بخواهد برای ایشان طلب مغفرت کند:

"ولو انهم اذ ظلموا انفسهم جاؤوک فاستغفروالله و استغفرلهم الرسول لوجدواالله تواباً رحیماً" (4)

و اگر ایشان هنگامی که (با ارتکاب گناه) به خود ستم کردند، نزد تو می آمدند و از خدا آمرزش می خواستند و پیامبر هم برای ایشان طلب مغفرت می کرد، خدا را توبه پذیر مهربان می یافتند.

بنابراین فقط به عمل صالح و تقوا نمی توان تکیه کرد، همان طوری که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در آخرین روزهای زندگی پاکشان فرمودند: نجات دهنده ای نیست جز عمل و دیگر رحمت خدا.(5)

خلاصه سخن ....

شفاعت به طور کامل به خداوند اختصاص دارد و دارای دو نوع است حقیقی و باطل. در شفاعت حقیقی، خداوند به شفیع دستور شفاعت می دهد، اما در شفاعت باطل گناهکار به سراغ شفیع می رود و او را به شفاعت وادار می کند. از آنجا که خداوند خود از ما خواسته که به شفیعان متوسل شویم انجام آن نشانه توحید است نه شرک.

جعفری

بخش اعتقادات شیعه تبیان

منبع:

1- سوره زمر، آیه 44

2- سوره مائده، آیه 35

3- شهید مطهری، عدل الهی، ص24 -237

4- سوره نساء، آیه 64

5- شهید مطهری، عدل الهی، ص 240