شوش، مادر شهر جهان

تا قرنها مسافرانی که از کنار تپه های باستانی شوش می گذشتند حتی تصور آن را هم به ذهن خود راه نمی دادند که این پشته های عظیم خاک که اکنون ماوای ددان شده، روزگاری گهواره ی تمدنی درخشان و پایتخت پر شکوه فرمانروایان پیروزمندی بوده که فاتحانه بر شهرهای بین النهرینی می تاختند یا قلمرو ایشان از دروازه های اروپا تا هند گسترده بوده است. تمامی جهانیان یاد آن روزهای درخشان را به بوته فراموشی سپرده بودند، الا کلیمیانی که نام شوشان و گوشه ای از آنچه را در آن گذشته بود ، در کتابهای مقدس خود ثبت کرده و به خاطر داشتند. لذا تصادفی نبود که نخستین کسی که ویرانه های شوش را بازشناخت بنجامین بن جناح، خاخام کلیمی بود که بین سالهای 1163 و 1173م. برای بررسی وضع کلیمیان در ایران بسر می برد.وی هنگام زیارت آرامگاه دانیال پیامبر از تپه های باستانی شوش نیز دیدن کرد. و آن را همان شوشان مذکور در تورات شناخت.

تپه های شوش نشان دهنده آثار بازمانده از دوره استقراری هستند که عملا سکونت در آنها بدون وقفه از آغاز هزاره چهارم پیش از میلاد تا قرن سیزده میلادی ادامه داشته است. وسعت این مححوطه باستانی نزدیک به چهارصد هکتار است. محوطه باستانی شوش به طور کلی از چهار تپه تشکیل می گردد. یکی از اسن تپه ها، تپه "آکروپل" است که قلعه هیات باستان شناسی فرانسه در سال 1897م. در منتهی الیه شمالی آن بنا گردیده است. این تپه از تمام تپه های دیگر باندتر است. ولی پس از آنکه عملیات حفاری در آن آغاز گردید، از بلندی آن کاسته شد و شاید بلندی فعلی آن از سطح آبهای رود شاوور از 30 ال 35 متر تجاوز نکند. تپه مرتفع آکروپل مشرف بر تپه " آپادانا" است که در شمال واقع گردیده است. در قسمت شرقی این تپه "شهر شاهی" قرار دارد. تپه شهر شاهی از تمامی تپه های دیگر وسیع تر است. محوطه ای به نام برج بزرگ اصلی "زندان" نیز در جنوبی ترین قسمت شهر شاهی وجود دارد.

کم ارتفاع ترین این تپه ها که از یک رشته پستی و بلندی تشکیل گردیده است، معروف به " شهر صنعتگران" می باشد. این تپه در قسمت شرقی سه تپه دیگر واقع شده است.

در قسمت غربی تپه آکروپل و تپه آپادانا ، رودخانه کوچکی جاری است که سرچشمه های آن در سی الی سی و پنج کیلومتری شمال شوش قرار دارد. آب این رودخانه که شاوور نام دارد به رود کرخه می ریزد. بیشترین میزان آب رود از اواسط فروردین تا اواسط اردیبهشت و کمترین میزان اب آن از میانه های اردیبهشت تا میانه های خرداد است. با توجه به اینکه بیشترین میزان آب شاوور در فصل های خشک سال است، به مقدار زیادی از آن ، مخصوصا برای محصولات تابستانی بهره برداری می شود.

آرامگاه دانیال پیامبر امروزه در قسمت غربی تپه آکروپل در کنار رود شاوور قرار دارد.

همانطور که گفته شد شهر شوش که برخی منابع آن را "مادر شهر جهان" نامیده اند ، تاریخی از حدود شش هزار قبل میلاد تا قرون اسلامی را در بر می گریرد. سفالهای معروف به شوش با نقش بز شاخدار که مربوط به دوران حدود 4750 قبل میلاد است از این دوران بدست آمده است. همچنین زمانی این شهر به عنوان مهمترین مرکز استقرار تمدن عیلامیان بوده و اشیای بدست آمده از آن دوران مانند لوح پیروزی نارامسین مربوط به امپراتوری اکدی، و لوح نامه حموراب، مربوط به تمدن بین النهرین، نشان دهنده ارتباط و جنگهاو کشمکشهای میان تمدن عیلامی و بین النهرینی است.

تمدن عیلام با ورود اقوام آریایی و استقرار آنها در نواحی مرکزی ایران رو به ضعف نهاد و در نهایت این تمدن به دست آشور بانیپال از تمدن آشوری بین النهرینی از هم پاشیده شد و از میان رفت.

با تشکیل امپراتوری هخامنشی با دیگر رونق از بین رفته به شوش بازگزدانیده شد و ویرانه های کاخ های هخامنشی که عمدتا مربوط به دوران پادشاهی داریوش کبیر و خشایارشا می باشد نشان از استقرار خانواده شاهی در شوش دارد.

در دوران سلوکی و اشکانی نیز همچنان شهر شوش از شهرهای مهم محسوب می شد و با به سلطنت رسیدن ساسانیان رونق این شهر تا آنجا رسید که مدارس جنی شاپور را در این شهر بنا کردند.

در دوران اولیه اسلامی نیز شهر شوش همچنان رونق خود را حفظ کرد. وجود مساجد قدیمی مربوط به حدود قرن 4 هجری قمری و ظروف و کتیبه های سفالی مربوط به قرون دو و سه هجری قمری دلیلی بر این مدعاست.

امروزه نیز شهر شوش همچنان شهری پر رونق است که مردمان گوناگون از هر تیره و نژاد و مذهب در آن زندگی می کنند و شاید بتوان شوش را از معدود شهرهایی در جهان دانست که اگرچه از قدیمی ترین شهرهای تمدن بشری است اما برخلاف بسیار شهرهای دیگر امروز هنوز پابرجاست و ویرانه و مخروبه نشده است.

شوش شش هزار سال تاریخ/ لقمان احمدزاده شوهانی، مهدی امیدفر، مرضیه علی محمدی

هنر ایران/ آرتور پوپ/ ترجمه پرویز ناتل خانلری