اَدب حضور در محضر پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله

از آنجا كه مجلس رسول اكرم صلی الله علیه و آله، مجلس علم و حكمت است، نه محفل بزم و اُنس (و سرگرمی)، خدای سبحان پس از آنكه شرط ورود به محضر آن حضرت را اذن و دعوت ایشان بیان كرده: «یا أیّها الّذین امنوا لاتدخلوا بیوت النّبی إلاّ أن یؤذن لكم... إذا دعیتم فادخلوا...» (احزاب/ 53)، تشرّف‌ یافتگان به محضر نورانی پیامبر گرامی‌ صلی الله علیه و آله را از اعمال، سخنان، افكار و خاطراتی كه آن حضرت را می‌رنجاند نهی فرموده است: «...و لا مستأنسین لحدیث إنّ ذلكم كان یؤذی النّبی» (1) و در آیاتی، مؤمنان را امر به مراعات ادب حضور پیامبر گرامی‌ صلی الله علیه و آله كرده، می‌فرماید: ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! در پیشگاه رسول اكرم‌ صلی الله علیه و آله صدایتان را از صدای آن حضرت بلندتر نكنید: «یا أیّها الّذین امنوا لا ترفعوا أصواتكم فوق صوت النّبی» (حجرات/2). از آنجا كه زندگی ومرگ پیامبر یكسان است، اكنون نیز كسانی كه به حرم آن حضرت مشرف می‌شوند، باید ادب حضور رسول گرامی صلی الله علیه و آله را مراعات كنند. اصولا‌ً انسان وزین با صدای بلند سخن نمی‌گوید، مگر ضرورتی آن را ایجاب كند.

خداوند در پایان این آیه تهدید می‌كند كه اگر ادب محضر رسول اكرم صلی الله علیه و آله را مراعات نكنید، ممكن است اعمالتان حبط و باطل شود: «ولا‌تجهروا له بالقول كجهر بعضكم لبعض أن تحبط أعمالكم وأنتم لا‌تشعرون»؛ چنانكه مراعات ادب مذكور، نشانی از تقوای دل بوده و غفران و پاداش الهی را به دنبال دارد: «إنّ الّذین یغضّون أصواتهم عند رسول الله أولئك الّذین امتحن الله قلوبهم للتقوی لهم مغفرة وأجر عظیم». امتحان تقوای دل و پیروز شدن در این آزمون، از پر‌افتخارترین كمالهای انسانی است.

آنگاه در ادامه می‌فرماید: كسانی كه ادب حضور پیامبر را، كه شعار رسمی اسلام است، محترم نمی‌شمارند و از راه دور و با صدای بلند با پیامبر سخن می‌گویند، از خِرَد برخوردار نیستند. بهتر آن بود كه اینان انتظار می‌كشیدند تا تو‌ (ای رسول) از منزل بیرون آیی آنگاه از نزدیك مطالب خود را بیان كنند: «إنّ الّذین ینادونك من وراء الحجرات أكثرهم لا یعقلون‌* ولو أنّهم صبروا حتی تخرج إلیهم لكان خیراً لهم والله غفور رحیم». (حجرات/3)

بر اساس آیات مذكور و نیز برخی آیات دیگر، مانند: «إنّا أرسلناك شاهداً ومبشراً ونذیراً‌* لتؤمنوا بالله ورسوله وتعزروه وتوقّروه» (فتح/8 ـ 9)، تجلیل از پیامبر گرامی‌ صلی الله علیه و آله به عنوان یك شعار اسلامی، همیشه ـ‌ در زمان حیات آن حضرت و پس از آن ‌ـ زنده است؛ زیرا مقام رسالت رسول اكرم‌ صلی الله علیه و آله همواره زنده است. از این‌رو نقل شده كه روزی منصور دوانیقی در مسجد‌النّبی با مالك‌ (رئیس فرقه‌ی‌ مالكیه‌ ی‌ اهل سنّت) به مناظره پرداخت. در اثنای گفتگو مالك به وی گفت: خدای سبحان مسلمانان را به آداب الهی مؤدّب كرد و فرمود: صدایتان را از صدای پیامبر بلندتر نكنید و كسانی را كه در حضور وی به آرامی سخن می‌گفتند، ستود و آنان كه آن حضرت را با صدای بلند و از پشت حجره صدا می‌زدند، مذمت كرده است.(2)

طعام معنوی پیامبر اکرم

خدای سبحان درباره‌ ی‌ شرط استفاده ی‌ از تغذیه علمی و معنوی آن حضرت می‌فرماید: در حضور پیامبر، با یكدیگر مؤانسه نكرده، سخنی را كه در آن اثری از حكمت و معرفت نیست ترك كنید. مجلس پیغمبر، مجلس علم و حكمت است، نه محفل اُنس و سرگرمی: «ولا مستأنسین لحدیث». اینجا باید سمیع (و شنوا) و بصیر (و بینا) بود، نه اینكه اوقات خود را به گفت و شنود درباره‌ ی‌ مسائل دنیا و مؤانسه‌های صوری (و سرگرمی های ظاهری) بگذرانید. آیا بدینجا‌ (مدینه) آمده‌اید تا حرف رسول اكرم‌ صلی الله علیه و آله را بشنوید یا حرف خود را بزنید؟ اگر برای فراگیری معارف و نیل به كمالات آمده‌اید پس سخنی كه پیغمبر را می‌رنجانَد بر زبان نیاورید: «ولا مستأنسین لحدیث إنّ ذلكم كان یؤذی النبیّ فیستحیی منكم». اگر شب، درهای حرم مطهر رسول اكرم صلی الله علیه و آله را بستند، راه زیارت بسته نیست و می‌توان بار (و اجازه) ‌یافت. پشت دیوار حرم نیز می‌توان زیارت جامعه را زمزمه كرد. اگر در و دیوار و مانند آن، حاجب و مانع باشد زائر نمی‌گفت: من شهادت می‌دهم كه تو مقام مرا می‌بینی و سلام و كلامم را می‌شنوی و جواب می‌دهی: «اللّهم إنّى... وأعلم أن رسولك وخلفائك‌(علیهم السلام) أحیاء عندك یرزقون، یرون مقامى ویسمعون كلامى ویردّون سلامى...». (3)

بدخوری و پرخوری، استیناس و مؤانسه (و خوگرفتن های بی مورد)، مجلس انس داشتن در مسافرخانه‌ها، پرسه ‌زدن در كوی و برزن و مانند اینها مانع احساس لذت مناجات و زیارت در مدینه است.

شخصی در محضر رسول اكرم‌ صلی الله علیه و آله آروغ زد، آن حضرت فرمود:  این چنین در حضور دیگران آروغ نزن. در غذا خوردن به مقدار لازم اكتفا كن. آنان كه همیشه سیرند، در قیامت گرسنگی فراوانی در پیش دارند: «اكفف جشاءك، فإن أكثر الناس فى الدنیا شبعاً أكثرهم جوعاً یوم القیامة».(4)

خلاصه اینكه، كسانی كه پیغمبر را می‌رنجانند از رحمت خاصّ به ‌دورند. ساده‌ترین كاری كه می‌توان با انجام آن از موجب آزار پیامبر صلی الله علیه و آله جلوگیری كرد، این است كه زائر مواظب خوراك و گفتارش باشد؛ زیرا همان‌گونه كه امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب‌ صلوات الله وسلامه علیه فرمود: «پرخوری» با «هوشمندی»، و «تبعیت از شهوت نفسانی» با «حكیم بودن»، و «مصمم بودن» با «سورچرانی» سازگار نیست:

«لا تجتمع الفطنة والبطنة»، و «لا‌تجتمع الشهوة والحكمة»، و «لا تجتمع عزیمة و ولیمة» (5)، پس مهمان پیامبر بودن با شكمِ پُر، ممكن نیست.

پی نوشت:

1) احزاب/ 53؛ «...نه آنكه براى سرگرمى سخن آغاز كنید. هر آینه این كارها پیامبر را آزار مى‏دهد و او از شما شرم مى‏دارد»

2) بحارالانوار، ج 17، ص 32.

3) مفاتیح الجنان، اذن دخول حرمهای شریفه.

4) بحارالانوار، ج 63، ص 332.

5) شرح غرر الحكم،ج 6، صص 370-371.

منبع: کتاب «صهبای حج»، آیت الله جوادی آملی، پایگاه اطلاع رسانی اسراء.