برای تمام ادیان

پیرامون کتاب دایره المعارف ادیان زنده جهان

ماری پت فیشر – دین‌پژوه برجسته و نویسنده کتب متعدد در حوزه مطالعات ادیان مدیر مکاتبات بین‌المللی موسسه «گوبیندسادان» در هند است. جایی که با استقبال از پیروان تمام ادیان، همه یک خدا را می‌پرستند و با پیروی از آموزه وحدت جوهری ادیان، آیین‌ها و مناسک تمام ادیان را به موقع اجرا می‌گذارند. خدماتی که اعضای این انجمن انجام می‌دهند، خیریه و داوطلبانه است و طیف‌های مختلفی از اقشار مختلف مردم به عضویت آنجا درآمده‌اند. شما می‌توانید یک استاد دانشگاه را ببینید که داوطلبانه در آشپزخانه گوبیندسادان به کار مشغول است، یا رفتگری را که به‌طور هفتگی به موعظه می‌پردازد و اگر داستان زندگی فیشر را از نظر بگذرانیم، خواهیم دید که اینجا دقیقا همان جایی است که او باید باشد... آمیزه بزرگی از فرهنگ‌های دینی. آن‌گونه که از آثار و احوال خانم فیشر برمی‌آید، داستان زندگی او از لوئیزیانا آغاز می‌شود. او در یک خانواده متدیست مسیحی پرورش یافت و تحت‌تاثیر مادر و مادربزرگ، به امور دینی و معنوی علاقه‌مند شد. فیشر بعدها در کتاب دین در قرن بیست‌ویکم نوشت که «کریسمس البته تا حدودی به خاطر بهره‌کشی سوداگرانه به یک تعطیلی جهانی بدل شده است.» اما برای ماری نوجوان، کریسمس هنوز رنگ و بوی یک مراسم مذهبی را داشت.

زمان گذشت و ماری، غرق در امور مادی و خانوادگی، به 30سالگی رسید. در این هنگام، یک بیماری شدید و تجربه نزدیکی به مرگ، او را با امور معنوی آشنا و به دین علاقه‌‌مند کرد: «در بیمارستانی بودم. در بخش مراقبت‌های ویژه پس از عمل و عفونتی که بعد از یک جراحی عارض من شده بود. هیچ پزشکی در دسترس نبود، پرستارهای گرفتار هم رهایم کرده بودند. برای مبارزه با احساس خشم، سعی کردم در چنان خاموشی و آرامشی فرو روم که جسمم بتواند خویشتن را بهبود بخشد. در آن سکوت و خموشی دریافتم که در اتاق تنها نیستم. اتاق از حضور چیزی یا کسی پر شده بود که من قادر نبودم او را ببینم. سرشت او عشقی بی‌قید و شرط و مطلق بود. این تجربه چنان توصیف‌ناپذیر و زیبا بود که هرگز نمی‌خواستم از آن حضور جدا شوم. پس به درگاهش دعا کردم: این تن اکنون متعلق به توست، می‌خواهی آن را زنده بگذار، یا نه. انتخاب با توست. اما خواهش می‌کنم مرا همیشه نزد خود نگاه ‌دار. تمنا دارم این رخصت را به من بده که همواره در خدمت تو باشم...»(دین در قرن بیست‌ویکم، ص 16)

این سرآغاز جست‌وجوها و پژوهش‌های فیشر بود. او، بی‌اطلاع از دیگران، در پی مفاهیم قدسی و الوهی رفت. هنگامی که پس از آموزش‌ها و تجربه‌های فراوان تصمیم گرفت دایره‌المعارفی با نام ادیان زنده جهان تالیف کند، دریافت که اندکی دیگر باید بر دانسته‌ها و تجارب خویش بیفزاید. پس به دنبال پیروان نهضت‌های دینی رفت و با اصحاب آنها – چه کهن و چه جدید – به گفت‌وگو نشست. او هیچ‌گاه درباره ادیان به ارزش – داوری نپرداخت. هیچ‌گاه آنها را انکار نکرد و هیچ‌گاه شیفته‌وار به دنبال آنها روان نشد. از نظر او ادیان بسان راه‌های گوناگون شناخت، متعدد و متکثرند؛ اما حقیقت یکی است و همه راه‌ها به حقیقت واحد منتهی خواهند شد.

شما چه کسی را می‌شناسید که ادیان زنده و فعال جهان را این گونه تجربه کرده باشد؟ نینیان اسمارت، دین‌شناس برجسته فقید که بر یکی از کتاب‌های فیشر نیز مقدمه‌ای نوشته است می‌گوید: هرگز پیش از آن که یک مایل با کفش‌های کسی راه نرفتی، در مورد او قضاوت نکن و مگر شیوه زندگی و آموزش فیشر چیزی غیر از این بوده است؟ نگاهی کوتاه به آثار مکتوب فیشر، دیدگاه‌های متکثر و مضمون – محور او را بیشتر روشن خواهد کرد: دایره‌المعارف ادیان زنده جهان که در چند جلد منتشر شده و تا امروز نیز به چاپ‌های متعدد رسیده. این کتاب از سوی خود نویسنده تلخیص شده و نسخه خلاصه آن نیز مکررا و به زبان‌های مختلف چاپ شده است. دین‌های جهان در همان راستا در سال 1998 به چاپ رسید. ادیان امروز، دین‌های جدید و معاصر دنیا را به خوانندگان معرفی می‌کند و در سال 2001 به چاپ رسیده. زن در ادیان کتاب بسیار مهمی است که دیدگاه ادیان گوناگون در خصوص زنان، نقش آنها در تکوین قوانین و شرایع و شکل‌گیری آیین‌های خاص حول‌ محور آنها را در برمی‌گیرد. این کتاب در سال 2006 به چاپ رسیده است. دین در اینترنت (1999)، درآمد مختصری بر دین‌های زنده (2001)، سنت‌های شرقی (2003)، سنت‌های غربی (2003) از جمله دیگر آثار او هستند که گاه دغدغه‌های زندگی دینی و دین‌داران در روزگار مدرن را برمی‌رسند و گاه خاستگاه‌های سنت‌های دینی یا نهضت‌های مذهبی جدید را وامی‌کاوند.

دایره‌المعارف ادیان زنده جهان، در حال حاضر، مهم‌ترین یا یکی از برترین مراجع و مآخذ در مطالعات بنیادین ادیان است. اثری که تاکنون به ده‌ها زبان مختلف ترجمه شده و به دفعات به چاپ رسیده است. تقریبا تمام دانشکده‌ها و مراکز آکادمیک ادیان و کلیه پژوهشگران، نویسندگان و علاقه‌مندان جدی به مطالعات ادیان این کتاب را می‌شناسند و از آن به‌عنوان مرجعی درجه اول استفاده می‌کنند.

در تحویل قرن، صحنه جهان برای یک انقلاب معنوی و اخلاقی آماده است. در آن هنگام، معتقدان به هر دین، آنچه که پیامبران‌شان به‌آ‌نها آموخته‌اند را در زندگی خویش به کار می‌بندند. سخنان حکیم فرانسوی، مرحوم تیار دوشاردین، اغلب در این روزهای هزار‌ه‌ای نقل می‌شود: یک روز پس از غلبه بر باد‌ها، امواج، جزرومدها و جاذبه‌، ما انرژی‌های عشق را برای خدا مهار خواهیم کرد و آنگاه، برای دومین بار در تاریخ، انسان آتش را کشف می‌کند.

مترجم کتاب «دایره‌المعارف ادیان زنده جهان»:جهان برای انقلابی معنوی و اخلاقی آماده است

مرضیه سلیمانی اظهار کرد: «ماری پت‌فیشر» به طور تفصیلی به یازده موضوع مهم درباره ادیان می‌پردازد، اما وی پیش از پرداختن به این موضوعات، فلسفه وجودی دین مبنی بر چرایی وجود آنها را بررسی می‌کند. وی سپس ادیان بومی را مورد توجه قرار داده، ارتباط انسان با طبیعت و ارواح را بررسی کرده است.

وی افزود: او در یکی دیگر از بخش‌های کتابش هندوئیسم، بودیسم، دائوئیسم، آیین کنفوسیوسی، شینتو، یهودیت، اسلام و مسیحیت را به عنوان ادیان کلاسیک بررسی مورد کندوکاو قرار می‌دهد.

سلیمانی فصل یازدهم کتاب را یکی از مهم‌ترین فصول آن برشمرد و گفت: نویسنده در این بخش درباره وضعیت دین در ابتدای قرنی که به آن پا گذاشته‌ایم، سخن گفته است.

این مترجم به واژه‌نامه مفصل این کتاب اشاره کرد و گفت: در این بخش واژه‌های تخصصی که در کتاب به کار رفته‌اند، شرح داده شد‌ه‌اند. نمایه موضوعی، اعلام و همچنین معرفی منابع بیشتر برای هر فصل از کتاب، از جمله دیگر ویژگی‌های آن به شمار می‌آیند.

وی توضیحات این نویسنده از ادیان مختلف را بسیار ملموس دانست و درباره دلیل آن گفت: پت‌فیشر برای نوشتن این کتاب مدتی را در میان پیروان هر یک از ادیان زندگی کرد و در آیین‌های مذهبی آنان شرکت جست. وی با یادگیری زبان این مردم، کتاب یا کتاب‌های مقدس‌شان را به زبان اصلی خواند. همین شیوه پژوهش سبب شد که او به اشرافی مثال‌زدنی درباره ادیان دست یابد.

سلیمانی ادامه داد: او سرگذشت هر یک از این ادیان را از ابتدای شکل‌گیری و همچنین وضعیت آنها در شرایط و دنیای مدرن و تکنولوژیک امروز بررسی کرده است. یکی دیگر از موارد قابل توجه کتاب، مصاحبه نویسنده با یکی از نمایندگان هر یک از ادیان و همچنین ذکر گفته‌هایی از بزرگان هر دین است. برای مثال، او در ذیل دین اسلام به تصوف می‌پردازد و روایت‌ها و اشعاری از ابوسعید ابوالخیر و مولانا را ذکر می‌کند.

وی توصیفی بودن این اثر و خودداری نویسنده از اظهار نظر درباره ادیان مختلف را یکی دیگر از ویژگی‌های آن به شمار آورد و گفت: این بی‌طرفی و توصیفی بودن به ویژه در بخشی که پت‌فیشر وضعیت کنونی ادیان را بررسی می‌کند و همچنین از نظرات او درباره گرایش بشر به دین در دوره حاضر، به خوبی پیداست.

سلیمانی یادآور شد: البته نمی‌توان ادعا کرد که کتابی عاری از غرض و مرض باشد، اما از محتوای این اثر به خوبی پیداست که نویسنده کوشیده بی‌طرفی‌اش را حفظ کند و موضع‌گیری خاصی نداشته باشد.

وی با اشاره به مثبت‌نگر بودن پت‌فیشر گفت: به اعتقاد او، بسیاری از مردم تصور می‌کنند پیشرفت‌های تکنولوژیک، سیطره ماتریالیستی بر دنیا و همچنین برخی سخت‌گیری‌های دینی سبب شده‌اند تا دین به دست فراموشی سپرده شود،‌ اما حقیقت این است که دین بسیار زنده‌تر و پویاتر از گذشته است و این موضوع درباره دیندارها نیز صدق می‌کند. به باور او، دین همچنان به حیاتش ادامه می‌دهد، هرچند پیچیدگی‌هایی عصر حاضر آن را دچار چالش کند.

سلیمانی درباره جنس نگاه پت‌فیشر به دین و برداشت او از آن گفت: او نگاهی سخت‌گیرانه به دین ندارد و گرایش‌های معنوی که اکنون وجود دارند و ممکن است در عرف دین شناخته نشوند را نیز به گرایش به دینی تعبیر می‌کند. او در این کتاب ادیان کلاسیک را بررسی می‌کند و نسبت به همه آنها نظری همدلانه دارد و تمامی آنها را برحق می‌داند، چرا که به باور وی، ادیان راه‌های متفاوتی را در پیش می‌گیرند، اما همه آنها در نهایت یک هدف را دنبال می‌کنند.

وی با بیان این که «پت‌فیشر آینده‌ای روشن را برای دین و معنویت تصور می‌کند» اظهار کرد: وی معتقد است بشر امروز در معنویت و درک دینی به درجه‌ای رسیده که برای یک انقلاب معنوی و اخلاقی آماده است؛ به این معنا که مردم دنیا به اندازه‌ای از رشد دینی و اخلاقی رسیده‌اند که تحولی عمیق را در درون‌شان شاهد باشند.

وی در پایان یادآور شد: پیش از این کتاب دیگری از این نویسنده با عنوان «دین در قرن 21» را ترجمه کرده بودم که سال 88 منتشر شد.

کتاب «دایره المعارف ادیان زنده جهان» در 780 صفحه از سوی انتشارات علم منتشر شده است.