با اقوام گناهکار چطور رفتار کنیم؟

انسان موجودی اجتماعی است و بدون اجتماع زیستن، همچون بدون آب و هوا زیستن است. ارتباط با همنوعان، شهروندان بویژه خویشان و اقوام زمینه های رشد و بالندگی و تعالی و تکامل آدمی را فراهم می سازد.

تعامل و حتی تضارب افکار و اندیشه ها بستر پیدایی و تکوین هنر،ادبیات، فرهنگ، صنعت و دانش در عرصه های مختلف زندگی بشر را ایجاد می کند.

از جمله توصیه های مهم روانشناسان و روانپزشکان به کسانی که از ناآرامی، افسردگی و ناراحتی های روحی، روانی و حتی جسمی رنج می برند. تقویت و مدیریت ارتباط با اطرافیان علی الخصوص خوبان خویشان است.

به رغم تمامی آثار و برکاتی که در معاشرت و تعامل با دوستان و آشنایان بخصوص خویشاوندان بسیار نزدیک حاصل می آید، در موارد بسیاری نیز به جهت عدم توجه و تأکید آنان به قواعد و معیارهای اخلاقی و دینی و فراهم آوردن زمینه گناه و معصیت، چالش های فرساینده و آزاددهنده ای را در فرآیند تعامل و معاشرت بوجود می آورند که شیرینی و حلاوت معاشرت را به تلخی و تنش مبدل می سازد. اینجاست که این سوال مهم طرح می شود که چه باید کرد؟ با توجه به تاکیدات مکرر اسلام، مبنی بر اهمیت، ضرورت و وجوب صله رحم و معاشرت با خویشان و گناه کبیره خواندن قطع رحم، آیا در صورت بی توجهی معاشران به دستورات و احکام شرع مقدس، باز هم باید با آنان معاشرت و مراوده داشت؟

کم نیستند افرادی که ماهها و بلکه سال ها با برادر، خواهر و حتی والدین خود قطع رابطه کرده و توجیهشان این است که روابط ما با آنان جز ناراحتی و اوقات تلخی، استرس و اضطراب و گناه حاصلی نداشته و ندارد.

و باز کم نیستند افرادی که برعکس گروه مذکور، بدون توجه به قواعد معاشرت و مراودات دینی، با اهل معصیت به راحتی آمد و شد داشته و اصل و اساس در ارتباط با خویشان را، هم خونی و علاقه به دور هم جمع شدن و با هم بودن و گفتن و خندیدن و خوش بودن می دانند. بدون شک هر دو گروه یاد شده در دو سوی ارتباط سالم و هدفمند و دینی قرار دارند و در بستر افراط و تفریط و انحراف گام برمی دارند.

آنچه از آموزه های دینی بدست می آید معاشرت با خویشان، بدون قاعده و ضابطه نیست. محور و مدار اصلی در معاشرت انجام واجبات و ترک محرمات است.

تنها معاشرت با نیت عبادی و انجام تکلیف و مأموریت دینی، باعث همدلی، رشد و بالندگی و آرامش و نشاط خواهد شد.

مراودات توأم با گناه (غیبت، چشم و هم چشمی، اسراف، تجمل گرایی، خودنمایی، اختلاط محرم و نامحرم، اتلاف اوقات گرانبها و ...) ذهن و زبان و زندگی را مسموم نموده و به رغم همه هزینه هایی که برای برگزاری میهمانی ها و گردهم آیی ها اختصاص می یابد جز قهر و غم و اندوه و استرس، بدبینی، هدر دادن مال و عمر و ... حاصلی نداشته و نخواهد داشت.

به منظور رهایی از افراط و تفریط و گرفتار شدن در گردونه معاشرت معیوب و برای رسیدن به مراوده مطلوب تأکید بر نکات ذیل ضروریست.

شرکت در میهمانی های آلوده به گناه

در معاشرت مطلوب و مورد تأیید اسلام، نه قهر و قطع رابطه نه قاطی شدن معاشرت به هر قیمتی، هیچ یک مورد قبول نیست.

معاشرت با اقوام و خویشانی که احیاناً مرتکب گناه و معصیت می شوند و در جمع نیز ابایی از گفتار و رفتار آلوده به گناه ندارند، با توجه به شرایط زمانی و مکانی متفاوت است.

بطور مثال: اگر در جمعی واقع می شویم که می توانیم با هم فکران و همدلان خود در اتاقی جداگانه و بدور از فرد یا افرادی که به گناه علنی آلوده اند، گردهم آئیم و به گفتگو و مراودات سالم بپردازیم، کار شایسته ای را انجام داده ایم. هم مجلس و مراسم را به هم نزده ایم و هم در جمع سالمی حاضر شده ایم.

تصور کنید در میهمانی و یا جشن عقد و عروسی یکی از آشنایان و اقوام وارد شده اید همان رفتار مذکور بویژه اگر دیرتر بیائیم و زمان زیادی را در مراسم سپری نکنیم و در پایان هدیه مرسوم را بدهیم و مجلس را تبریک گفتن و شادمانی ترک کنیم. علاوه بر انجام وظیفه و مأموریت دینی و عرفی و اخلاقی وارد فضای آلوده به گناه هم نشده ایم.

البته اگر به هیچ وجه امکان انجام امر مذکور فراهم نیامد. دور شدن از محل گناه جزو ضروریات معاشرت مطلوب است.

تماس غیرحضوری

گاهی برای صله رحم و تحکیم روابط با اقوام و اثبات این مهم که به آنان احترام خاص قائلیم و برغم عدم رعایت شئون شرعی قطع رحم و قهر را جائز نمی دانیم می توانیم از ارتباطات غیرحضوری بهره گیریم. ارسال یک پیام عاطفی و مؤدبانه، یک تماس تلفنی به موقع حتی ارسال کارت پستال با متنی دلنشین و گاهی استفاده از ایمیل و چت می تواند از آسیب های مورد اشاره در روابط توأم با افراط و تفریط (قهر یا قاطی شدن) جلوگیری کند.

بر این اساس، بدترین های خویشاوندان هم می توان ارتباط داشت. شرط موفقیت در این زمینه اصالت قائل شدن به انجام فرائض و وظایف شرعی است نه توقع تلافی کردن و مقابله به مثل و عقده گشایی و به رخ کشیدن و بازگو کردن خوبیهایی و کارهای شایسته ای که برای آنان انجام داده ایم، می باشد.

بازگویی جنبه های مثبت

یکی دیگر از عوامل تحکیم روابط و سالم سازی معاشرت با خویشاوندانی که مراعات شئون شرعی و اخلاقی را در جمع نمی کنند خودداری از طرح و تأکید بر کجروی ها و جنبه های منفی آنان در مجامع و مجالسی است که گاهی با سایر خویشان و آشنایان داریم. بیان جنبه های مثبت آنان قطعاً زمینه های اصلاح روابط و حتی تجدیدنظر اهل گناه در رفتار و گفتارشان را فراهم خواهد ساخت. در بسیاری موارد این اقدام (بیان جنبه های مثبت) به سمع آنان رسیده و گاهی تحت تأثیر قرار گرفته و فضای بهتری در فرآیند ارتباطی ایجاد خواهد کرد.

دعوت نشدن به مجالس گناه

جالب اینجاست که افراد متدین و دارای عقاید و قواعد محکم و استوار که در مجالس و مراسم و میزبانی هایی که خود تدارک می بینند و معیارهای دینی و اخلاقی را رعایت می کنند، کمتر و یا اصلاً به میهمانی هایی که آلوده به گناه می باشند دعوت نمی شوند. و اگر هم دعوت شوند انتظار همکاری و همراهی پررنگ را ندارند. لذا طبق توصیه های قبلی زمانی و مکانی و افرادی را از جمع انتخاب می کنند که ارتباط با آنان منافاتی با اعتقادات دینی و اخلاقی شان نداشه باشد.

احمد رزاقی  

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان