تشبیهات زیبا دقیق امام علی(علیه السلام)
اهل بیت علیهم السلام : «الا ان مثل آل محمد صلی الله علیه و آله کمثل نجوم السماء اذا خوی نجم طلع نجم (1)؛ همانا مثل آل محمد به ستارگان آسمان نماید که اگر ستاره‌ای فرو شد ستاره دیگر برآید.»
مقدرات الهی
«فان الامر ینزل من السماء الی الارض کقطرات المطر الی کل نفس بما قسم لها من زیادة او نقصان؛ (2)
پس همانا تقدیرهای آسمان همچون قطره‌های باران به زمین، بر هر کس فرود می‌آید نصیب او را بیش یا کم بدو می‌رساند.»
تقوا
«و اعلموا عباد الله ان التقوی دار حصن عزیز؛ 3 ؛ بندگان خدا! بدانید که پرهیزکاری خانه ایست چون دژ استوار.»
«فان تقوی الله مفتاح سداد و ذخیرة معاد و عتق من کل ملکة و نجاة من کل هلکه...؛ 4همانا ترس از خدا کلید درستی کردار است و اندوخته قیامت را به کار و از هر بندگی موجب رهایی و رهایی از تباهی.»
گناه و خطا
«الا و ان الخطایا خیل شُمُس حمل علیها اهلها و خُلِعت لجمها فتقحمت بهم فی النار؛ 5 هان‌ای مردم! خطاکاری‌ها چون اسب‌های بد رفتارند و خطاکاران برآن سوار، عنان گشاده می‌تازند تا سوار خود را به آتش در اندازند.»
«والفجور دار حصن ذلیل لایمنع اهله و لایحرز من لجاء الیه؛ 6 و ناپارسایی خانه‌ای بی بنیاد و خوار است، نه ساکنانش را از آسیب نگاهبان است و نه کسی که بدان پناه برد در امان است.»
«فان الحسد یأکل الایمان کما تأکل النار الحطب؛ 7 پس همانا حسادت ایمان را می‌خورد چنان که آتش هیزم را.»
«و ایاک و مصادقة الکذاب، فانه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعد علیک القریب 8 ؛ و از دوستی دروغگو بپرهیز که او سراب را ماند، دور را به تو نزدیک، و نزدیک را به تو دور نمایاند.»
جهاد در راه خدا
« هو لباس التقوی و درع الله الحصینه و جنته الوثیقه؛ 9 و جهاد جامه تقوی است [که خدا به تن آنان پوشیده است [و زره استوار الهی است [که آسیب نبیند] و سپر محکم اوست.»
«و ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا کنفثة فی بحر لجی؛ 10 و همه کارهای نیک و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر، چون دمیدنی است به دریای پر موج و پهناور.»
قلب نوجوان
«و انما قلب الحدث کالارض الخالیه ما القی فیها من شیئ قبلته؛ 11 دل نوجوان چون زمین ناکشته است، هر چه در آن افکنند، بپذیرد.»
دنیا و اهل آن
«فانما مثلکم و مثلها کسفر سلکو سبیلاً فکانهم قد قطعوه و اَمّوا علما فکانهم قد بلغوه؛ 12 همانا مثل شما و دنیا، چون گروهی همسفر است که به راهی می‌روند و تا در نگرند آن را می‌سپرند و یا قصد رسیدن به نشانی کرده اند و گویی بدان رسیده اند.»
«و مثل من اغترکمثل قوم کانوا بمنزل خصیب فنبأ بهم الی منزل جدیب...؛ 13 و مثل آنان که به دنیا فریفته گردیدند، چون گروهی است که در منزلی پر نعمت بودند و از آنجا رفتند و در منزلی خشک و بی آب و گیاه رخت گشودند....»
«و ان اهل الدنیا کرکب بیناهم حلوا اذا صاحبهم سائقهم فارتحلوا؛ 14و همانا مردم دنیا همچون کاروانند تا بار فکنند کاروان سالارشان بانگ بر آنان زند تا بار بندند و برانند.»
آنچه به عنوان نمونه شیوه تشبیهی از نهج البلاغه آورده ایم، تنها قطره‌هایی جانفزا از دریای بی کران بلاغت امیر بیان علیه السلام است. واگر بخواهیم هر یک از آن‌ها را موشکافی کنیم خود مقاله‌ای مستقل می‌طلبد. و ما به دلیل مجال اندک بدون هیچ توضیحی آن‌ها را از نظر گذراندیم، باشد که خوانندگان عزیز و فرهیخته، خود، در ظرائف این سخنان کنکاش کنند.
گام عملی 15
با مروری بر آیات شریفه قرآن و روایات گهرخیز عترت، با معدنی از تشبیهات و تمثیلات جذاب روبرو می‌شویم که خود می‌تواند سرمایه تبلیغی گرانبهایی باشد. مبلّغ دینی در حقیقت افتخار شاگردی مکتب قرآن و عترت را دارد، اگر در سایه تعلیمات آن‌ها و دقت در هنر نهفته در کلمات آسمانی شان گام بردارد می‌تواند به تشبیهات جدید متناسب با این زمان دست یابد و به زبان روز با مخاطب سخن بگوید. ما به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
ـ زن بی حجاب مانند سیم برقی است که پوشش ندارد و خطر آفرین است.
ـ کنترل غرایز نظیر کنترل گاز است، که اگر در مسیر صحیح خود استفاده شود حرارت و نور و برکت دارد و گرنه نتیجه‌اش انفجار و نابودی است.
ـ کسی که باید برای چند سال گناه همیشه در آتش جهنم بماند، چون کسی است که در یک دقیقه چشم خود را در می‌آورد و یک عمر کور می‌ماند. 16
با توجه به نمونه‌هایی که اشاره شد، برای آشنایی بیشتر با شیوه تشبیهی متناسب با موقعیتی که در آن زندگی می‌کنیم، خوب است به این مثال دقت کنیم. که به نظر می‌رسد بحث دقیقی باشد. اما با شیوه تشبیهی به راحتی قابل تفهیم است خداوند برای آن که با انسان‌ها در ارتباط باشد و پیام‌های خود را برایشان بفرستد، باید یک پایگاه و گیرنده در وجود تمامی آنان قرار دهد. این پایگاه همان نفس انسان است.
««و نفس و ماسوّیها فالهما فجورها و تقویها» 17 ؛ پس خداوند به نفس ما الهام می‌کند، اما این گونه نیست که همه انسان‌ها به یک میزان پیام‌های الهی را دریافت کنند، برخی با شفافیت و بدون هیچ ابهامی همیشه پیام‌ها را می‌شنوند، بعضی ناقص و گهگاهی دریافت می‌کنند و گروهی اصلاً نمی‌شنوند. آری
آوای خدا همیشه در گوش دل است کو دل که دهد گوش به آوای خدا
تا این جا قلب انسان را به پایگاه ارتباطی و گیرنده، تشبیه کردیم و الهام الهی را به امواج. اما برای این که به مخاطب تفهیم کنیم که چگونه ممکن است پیام از طرف خدا ارسال شود اما انسان‌ها در شنیدن آن متفاوت باشند و منشأ این تفاوت کجاست، باید باز از شیوه تشبیهی مدد بگیریم.
می‌دانیم که فضای اطراف ما، آکنده از امواج صوتی و تصویری است، اما هرگز بدون ابزار مناسب دریافت آن‌ها ممکن نیست. اگر این سخن را قبل از اختراع دستگاه گیرنده (رادیو) ، به ما می‌گفتند به جهت آن که وسیله‌ای مناسب در اختیار ما نبود باور نمی‌کردیم. حال با این که این امواج همیشه در فضای اطراف ما وجود دارد و دائما از مرکز فرستنده‌ها ارسال می‌شود تنها کسی آن‌ها را دریافت می‌کند که شرایط لازم را داشته باشد.
تا نگردی آشنا زین پرده رمزی نشنوی گوش نامحرم نباشد جای پیغام سروش
شرایط لازم برای دریافت پیام:
الف: در اختیار داشتن گیرنده
«انّ فی ذلک لذکری لمن کان له قلب...» 18
ب: وصل کردن آن به منبع انرژی و روشن کردن آن
«فامنوا بالله و رسوله و النور الذی انزلنا...» 19
ج: سالم نگه داشتن آن
«الاّ من آتی الله بقلب سلیم 20 »
د: توجه به مطالب دریافت شده
«ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا 21 »
پس هر چه انسان این شرایط را نسبت به قلب خود بیشتر فراهم کند، پیام آسمانی را بهتر و شفاف‌تر می‌شنود و می‌گوید: کیست این پنهان مرا در جان و تن کز زبان من همی گوید سخن
آن که گوید از لب من راز کیست بشنوید این صاحب آواز کیست
در من این سان خود نمایی می‌کند ادعای آشنایی می‌کند
کیست این گویا و شنوا درتنم؟ باورم ناید که یا رب این منم 22
پی نوشت ها :
1)ـ نهج البلاغه، خطبه 99.
2)ـ همان، خ 23.
3)ـ همان، خ 157.
4)ـ همان، خ 230.
5)ـ همان، خ 16.
6)ـ همان، خ 157.
7)ـ همان، خ 86.
8)ـ همان، ق 38.
9)ـ همان، خ 27.
10)ـ همان، ق 374.
11)ـ همان، ک 31.
12)ـ همان، خ 98.
13)ـ همان، ک 31.
14)ـ همان، ق 415.
15)ـ برای آشنایی بیشتر با تشبیهات و تمثیلات متناسب، به کتاب مثلها و پندها، تألیف آیت الله حائری شیرازی، که چند مجلد است رجوع کنید.
16)ـ قرآن و تبلیغ، محسن قرائتی، ص 179.
17)ـ شمس/ 8 ـ 7.
18)ـ ق/37.
19)ـ تغابن/8.
20)ـ شعرا/89.
21)ـ حشر/7.
22)ـ گنجینة الاسرار، عمان سامانی.
فرآوری : محمدی
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره11.
