عاشیق های آذربایجان

از سده های پیش از میلاد مسیح، اقوامی در محدوده جغرافیایی امپراتورای ایران زندگی می كردند كه از آنها به عنوان قوم 'سكاها' در تاریخ یاد می شود كه در كنار دیگر اقوام ایرانی، غنی ترین منطقه چند فرهنگی خاورمیانه را تشكیل می دادند.

سكاها، دسته ای از مردم كوچ نشین آریایی تبار بودند كه از شمال سیبری تا محدوده جنوب دریای خزر اسكان داشتند و به موجب زندگی در اقلیم سخت، مردمی جنگاور بودند كه جنگ های بین این قوم و حكومت مركزی ایران باستان، طی تاریخ این موضوع را تصدیق می كند.

تمامی جمعیت اقوام ترك زبان شمال غربی ایران تا همین قرون اخیر(دوره قاجار) و پیش از انعقاد قراردادهای گلستان و تركمنچای بین ایران و روسیه، زیر نظر حكومت مركزی ایران اداره می شدند اما انعقاد چنین قراردادهایی سبب شد بخشی از سرزمین های ترك زبان بین ایران و امپراتوری روسیه آن زمان تقسیم شود.

استان های اردبیل، آذربایجان غربی و شرقی را می توان به عنوان مهمترین مناطق زندگی اقوام ترك برشمرد كه از لحاظ ریشه های فرهنگی، هنری و آداب و رسوم از نقاط مشتركی برخوردار هستند.

موسیقی در زندگی مردم این سرزمین جایگاه ویژه ای دارد و مانند انواع موسیقی نواحی، برگرفته از آداب و رسوم، اقلیم جغرافیایی، نگرش و جهان بینی مردم این منطقه است.

موسیقی عاشیقی آذربایجان، فقط از لحاظ شنیداری مورد توجه نیست بلكه بخشی از تاریخ و ادبیات نمایشی این سرزمین را در خود جای داده كه می توان به اجرای داستان 'لیلی و مجنون' نظامی گنجوی اشاره كرد كه مضمون داستانی را توسط موسیقی بیان می كند.

مردم این سرزمین طی تاریخ به علت مقابله با ظلم و تجاوز، شاهد جنگ های بسیاری بودند و همین موضوع سبب شد قهرمانان میهنی جایگاه ویژه ای در فرهنگ این اقوام داشته باشند.

علاقه مردم این اقوام به موسیقی موجب شد، عاشیق ها از موسیقی به عنوان ابزاری برای بیان وقایع تاریخی استفاده كنند كه این امر سبب ماندگاری و انتقال بخشی از تاریخ این سرزمین بصورت سینه به سینه شد.

از 'قوپوز' می توان به عنوان اصلی ترین ساز موسیقی عاشیقی یاد كرد كه در دسته ساز های مضرابی قرار می گیرد؛ البته در بعضی مواقع از 'بالابان' و 'نقاره' به عنوان همراهی كننده در بیان این نوع موسیقی استفاده می شود.

موسیقی عاشیقی در بیشتر موارد به علت مهم بودن مضمون شعر، از لحاظ فرم بر پایه كلام استوار است و عاشیق ها در كنار نوازندگی، باید به خوانندگی نیز تسلط داشته باشند.

موسیقی آوازی این منطقه از پیشینه غنی برخوردار است و ریشه های مشتركی با مكتب دستگاهی ایران دارد، با این تفاوت كه فواصل در این موسیقی تعدیل شده و دیگر موسیقی ربع پرده ای جایگاهی در این نوع موسیقی ندارد.

در این موسیقی، استفاده از فواصل كروماتیك(نیم پرده) مرسوم است كه می توان از دستگاه سه گاه مرسوم در موسیقی عاشیقی نام برد كه بر روی فواصل كروماتیك تاكید می كند.

البته باید به این مطلب اشاره كرد كه گویش هر منطقه در شكل گیری آوازها و فراز و فرود های نغمات نقش مهمی دارد؛ برای مثال دستگاه 'چهارگاه' این منطقه فواصل مشتركی با موسیقی ایرانی دارد اما نت های 'اشاره' و 'ایست' های آن متغیر است.

'تحریر آوازی' نیز در این موسیقی از جایگاه ویژه ای برخوردار است، چنانكه دیده می شود همچون بیشتر مكاتب موسیقی شرق، بیشتر مدلاسیون های دستگاهی توسط تحریر آوازی انجام می شود.

استفاده از دستگاه های چهارگاه، راست، شور، سه گاه در این نوع موسیقی مرسوم است.

این موسیقی نگاهی حماسی به روایت تاریخی سرزمین های ترك نشین دارد و این مهم سبب شده كه وجود ریتم به عنوان یكی از اركان بیان حماسه در موسیقی مورد توجه قرار گیرد.

جنگ آوری و سلحشوری مردم طی تاریخ سبب به وجود آمدن رپرتوارهای ریتمیك متفاوتی در این منطقه شده كه با سرعت بالای اجرا همراه است از این میان می توان به فرم 'لزگی' اشاره كرد.

معمولا در این نوع موسیقی، از ریتم های معمول كه در موسیقی شرق رواج دارد استفاده می شود كه از این میان می توان به ریتم های '4 و 2' و '8 و 6' اشاره كرد؛ دورهای '7 و 5' ضربی نیز در این موسیقی وجود دارد اما با گذشت زمان و نگاه عامیانه به موسیقی، كمرنگ تر شده و كمتر مورد استفاده قرار می گیرد.

عاشیق ها به عنوان راویان تاریخی سرزمین های ترك نشین با استفاده از موسیقی، بخشی از تاریخ مردم این سرزمین را همچنان پایدار نگاه داشته اند.

موسیقی دستگاهی آذربایجان نیز وابستگی های بسیاری به موسیقی عاشیقی دارد و

آذربایجان كه اكنون غنی ترین مكاتب موسیقی خاورمیانه را دارا است، مدیون همین عاشیق هایی است كه طی زمان برای نگهداری موسیقی نواحی این منطقه سختی های بسیاری را متحمل شده اند.

ایرنا