شیوه های تبلیغی از نگاه رهبری

سال های نبرد و ستیز با حاکمیت طاغوت بود.سال هایی که عالمان متعهد و دین باوران مبارز، روزهای بسیاری از عمر خویش را یا در سلول های زندان می گذرانیدند و یا در تبعید و چون از زندان رهایی یافته و به دیار خویش باز می گشتند، به ارشاد و هدایت نسل ها می پرداختند. تا با لحظه های سنگین و دلگیر آن روزگار، تاریخ روشن آینده را رقم بزنند و با پرورش استعدادهای نهفته در طلاب جوان حوزه ها، هسته های اصلی نهضت بیدارگری و خودآگاهی را شکل بخشند.

در بامداد یکی از این ایام بود که آهنگ گرم و طنین سخنان شور آفرین استادی مبارز و نستوه، که امروز به شایستگی، رهبری نظام اسلامی را بر عهده دارد و آن روز فضای حوزه علمی مشهد را گرم می داشت، دل شوریده طالبان علم و حقیقت را مجذوب کرده بود.

استاد، کتاب پرارج مکاسب شیخ اعظم انصاری، رضوان الله علیه، را تدریس می فرمود. وی، هرگز تعلیم و تعلم را کافی نمی شمرد، بلکه کتاب و درس را نردبان فقاهت راستین و اسلام شناسی صحیح می دانست و فقاهت را راهیابی به واقعیت ها و مقدمه دستیابی به ارزش های اسلامی و انسانی می شمرد.

بدین جهت، او، از لحظه ها، برای هدایت و ارشاد معنوی طلاب نیز بهره می جست، ماه محرم فرا می رسید و طلاب عازم تبلیغ بودند.

استاد به اقتضای مشی خویش و سنت نیکوی حوزه ها، در پایان درس، نکاتی را در زمینه تبلیغ به شاگردان خویش متذکر گردید که اکنون به شکرانه این بامداد روشن و به یاد بود آن لحظه های شور اشتیاق و انتظار، آنچه از آن سخنان و رهنمودها را که یادداشت شده و در اختیار داریم، تقدیم می داریم.

در آستانه حرکت تبلیغی آقایان، چند نکته را باید تذکّر بدهم؛ زیرا در زمینه تبلیغ، رعایت چند اصل ضروری است:

1. رعایت و به کارگیری اخلاص نخستین موضوع ضرورت در امر ارشاد مردم، رعایت و به کارگیری اخلاص است. مبلّغ، باید روی بازدهی فعالیّت های تبلیغی خود و ماحصل کارش، بیندیشد. فکر کند که: هدف از تبلیغ چیست؟ و او چه هدفی را دنبال می کند؟

مبلّغ باید نسبت به بازدهی کار خویش و ثمره و اثر بخشی آن تکیه کند. و در صورتی که کار خویش را دارای ثمره یافت، ادامه دهد.

کسی که منبر می رود باید محاسبه کند که از بیست ساعت تبلیغ چه نتیجه معنوی و فکری و فرهنگی را عاید جامعه کرده است. کسی که برای مردم سخن می گوید باید نسبت به عمر دیگران و مدت زمانی را که مردم از عمر خویش در اختیار او قرار می دهند، احساس مسؤولیّت داشته باشد.

فرمایش حضرت امیر، علیه السّلام، بسیار مهم است که: «حبذا علی نوم الا کیاس» خوش به خواب زرنگ ها.

جاهل از شام تا صبح ممکن است مشغول عبادت باشد، ولی چون جاهلانه عمل کرده، بی موقع و نابجا عبادت کرده، شب زنده داریش هدر برود، ولی انسان زرنگ و هوشیار، کسی که وظیفه را شناخته و بدان عمل کرده، ممکن است شب را بخوابد، ولی چون صبح شود کارش را روی برنامه صحیح و الهی دنبال نماید. انسان بیدار و هوشیار، کار و خوابش، فعّالیّت و استراحتش مفید و سازنده است.

پس توجّه به ثمردهی کار و میزان آن امری ضروری و مهم است.

اگر منظور از تبلیغ، دستیابی به دنیا از طریق دین باشد، این «آتوا البیوت من ظهورها» ست نه «من ابوابها»!

آن کسی که دین را وسیله دنیاطلبی قرار دهد، خون صالحان را فروخته است. مبلّغی که چنین باشد، سخنش، حرکتش و پیامش در جامعه تأثیر نمی گذارد؛ زیرا شرط تأثیرگذاری صحیح و سازنده، اخلاص است.

2. داشتن خط مشی صحیح دوّمین نکته ای که باید در کار تبلیغ، مورد توجّه قرار گیرد، داشتن خط مشی صحیح در تبلیغ و روشنگری است.

تا حرکت های مثبت و راه های صحیح ارائه نشود و مورد شناسایی قرار نگیرد، حرکت های منفی را نمی توان دفع کرد.

برای اصلاح یک محیط، نخست باید خط مشی صحیح را نشان داد و مردم را در جهت این قرارداد و ارزش های مکتب را در معرض دید مردم گذارد.

این صحیح نیست که قبل از راهنمایی به معارضه و جدال پرداخت. انبیای عظام اگر از آغاز به نبرد و مبارزه مسلّحانه و قتال می پرداختند، حقّشان از بین می رفت و فتنه ها شروع می شد و باطل بر سر کار باقی می ماند.

انبیاء از اوّل ارزش ها را نمایاندند و ضدّ ارزش ها را به مردم معرّفی کردند و به آنان فهماندند که باطل چیست و حق کدام است.

مثلا برده داری، وقتی ارزش انسان را به مردم نشان دادند، می بینیم برده داری بالاترین گناه شناخته می شود و بدین جهت برده داری در کشورهای اسلامی زودتر از سایر ممالک از بین رفت.

3. شناخت محیط مبلّغ باید محیط و نیازها و مسائل ضروری مردمی را که می خواهد برای آنان سخن بگوید یا فعالیّت تبلیغی دیگری داشته باشد، بشناسد.

مطالبی را طرح کند و توضیح دهد که مورد نیاز باشد؛ چه این که طرح مسائل غیر ضروری و بی مورد زمینه طرح و تاثیر مطالب لازم را هم از میان می برد.

بسیاری از تبلیغ ها که تأثیر نمی گذارد.، به دلیل این است که مسیر ندارد. مبلّغ باید میزان افکار و عقول را در یابد: «کلم النّاس علی قدر عقولهم.»

مطالب باید در خور فهم و ادراک مستمعان ارائه شودو مراتب علم و آگاهی مردم رعایت شود.

مبلّغ باید نسبت به علومی که در کار تبلیغ و مواجهه با مردم مؤثّر است آگاهی کافی داشته باشد، فرهنگ مردم و اصطلاحات و مثال های رایج را بشناسد و از آغاز با مردم تماس فکری داشته باشد و واکنش مردم را نسبت به گفتار خویش بسنجد و برآورد کند.

4. مبارزه ریشه ای با انحرافات و مفاسد مبلّغ باید برای مبارزه با انحراف ها، به تحلیل عوامل اصلی و ریشه یابی امور بپردازد و ببیند چه عاملی باعث انحراف فرد، در جامعه شده است؛ زیرا پرداختن به فروع و شاخه ها، هر گاه به اصل تنه و ریشه مفاسد آسیبی وارد نسازد، هدر دادن نیرو تلف کردن وقت است، چه این که تا هر زمان ریشه و تنه مفاسد و عوامل انحراف باقی باشد، شاخه های جدیدی از آن خواهد رویید و مبارزه به سرانجام مطلوب نمی انجامد.

5. استناد به آیات و روایات

مبلّغ باید اساس تبلیغ خویش را از آیات و روایات برگیرد و سخن خدا و معصومان، علیه السّلام، را محور اصلی ارشادگری خود قرار دهد.

روح دین را به مردم بگوید و از عرضه واقعیّات به دور نباشد.

در استفاده از آیات و روایات، باید دقّت شود که برداشت ها، سطحی و مبتنی بر پیش داوری و خود رأیی نباشد. نظر و فکر خود را بر آیات و روایات تحمیل نکند، بلکه در فهم معنای حقیقی آن تدبّر و تفکّر کند.

ما، واسطه بین میراث های دینی و علمی مردم هستیم و باید این میراث گران را با امانت به مردم برسانیم.

«قال الصادق»(علیه السلام) گفتن شما أثر دارد.

مردم خون و پوستشان با یاد و عشق معصومان، علیهم السّلام، عجین شده است و بهره گرفتن از قرآن و سخنان اهل بیت، علیهم السّلام، تأثیر بی شائبه و عمیق را به دنبال دارد.

منبع :

* به نقل از مجله حوزه، شماره 39، ص 26.

تهیه و تنظیم : محمد حسین امین ، گروه حوزه علمیه تبیان