فن مداحی و مرثیه خوانی

نکاتی که بیان می گردد برگرفته از کتاب فن رثا حجت الاسلام و المسلمین مرتضی وافی است.

«رثاء» در لغت به معنای گریه کردن برای شخص، ذکر مصیبت او، خوبی ها و محاسنش است که گاه به صورت شعر منظوم خوانده می شود.[1]

ذکر فضایل و مناقب گل های سرسبد عالم خلقت، اهل بیت عصمت و طهارت و اصحاب باوفایشان، و سوگواری برای آنها، سنتی است که پیشینه ی تاریخی اش به عصر رسول خدا(ص) می رسد و از باب «لقد کان لکم فی رسول الله اسو ه حسنه»[2] شایسته است تا از آن بزرگوار تبیعت نموده، کارها و گفتار آن «عقل کل» را سرمشق زندگی خود قرار دهیم.

در منابع عامه و خاصه آمده است: جریان شهادت امام حسین(ع) در حدود بیست مورد به پیامبر گفته شد، که رسول خدا(ص) پس از شنیدن آن سوگواری کردند.[3]

ابن ابی یعفور از امام صادق(ع) روایت کرده است که، روزی رسول خدا(ص) در منزل حضرت فاطمه(س) بودند و حسین(ع)، که طفلی خردسال بود، در دامن ایشان قرار داشت؛ ناگهان حضرت گریه کردند؛ به سجده رفتند، سپس برخاستند و فرمودند:

«ای فاطمه، ای دختر محمد! اکنون خداوند، مرا خطاب کرد که آیا حسین را دوست داری؛ گفتم: آری نور دیده و گل خوش بو و میوه دل من است.

 فرمود: ای محمد(ص)، برکت حاصل می شود از مولودی که بر او برکات و رحمت و رضوان من است و لعنت و غضب و عذاب و ذلّت و عقوبت من، بر کسی که او را کشته است و با او دشمنی برمی خیزد. حسین سید شهیدان است از اولین و آخرین در دنیا و آخرت.»[4]

از امام باقر نقل شده است که، هر وقت حسین(ع) نزد پیامبر می آمد، آن حضرت، او را به خود می چسباندند و به امیر مومنان علیه السلام می فرمودند: «او را نگهدار» علی(ع)، حسینش را نگه می داشت و پیامبر او را می بوسید و می گریست. حسین(ع) عرض می کرد: «ای پدر! چرا گریه می کنی؟» رسول خدا فرمود: «فرزندم جای شمشیرها را می بوسم و می گریم».

عرض کرد: «آیا من کشته خواهم شد؟» رسول خدا(ص) فرمود: آری، به خدا قسم، تو و پدر و برادرت کشته خواهید شد.»

گفت: «آیا قبرهای ما از هم دور خواهد بود؟» رسول خدا(ص) فرمود: «بله پسرم». عرض کرد: «از امت شما چه کسانی به زیارت ما می آیند؟»

 رسول خدا(ص) فرمود: «من و پدرت و برادرت و تو را زیارت نخواهند کرد مگر راست گویان از امت من.»[5]

آنچه از روایات چنین برمی آید؛ آگاهی پیامبران الهی از جریان شهادت سید الشهدا و سوگواری آنهاست.

در روایتی آمده است که، نخستین کسی که قاتل حسین بن علی(ع) را لعنت کرد، ابراهیم خلیل الرحمان بوده است.[6] پس از پیامبر نیز، امیر مومنان(ع) و فاطمه زهرا(ع) و امام حسن(ع) و اهل بیت عصمت و طهارت، برای حسین(ع) و مصایبش اشک ریختند و عزاداری کردند.[7] احادیثی که بر گریه ی آسمان و زمین و تمام مخلوقات در شهادت امام حسین(ع) دلالت دارد بسیارند.[8] که در این مختصر گنجایش نقل آن نیست.

تاریخچه ی مرثیه سرایی در اسلام

مرثیه، گاهی به صورت منظوم می آید. سرودن مرثیه در بین اصحاب رسول خدا(ص) و بسیاری از تابعین، موضوعی رایج و پذیرفته شده بود.

افرادی چون جعفر بن ابی طالب، عبدالله بن عبدالحمران، سعد بن معاذ و حمزه سید الشهدا، سروده هایی به عنوان «رثا» در برخی از مصایب داشته اند.[9]

با توجه به این نکات و با در نظر گرفتن مراثی سروده شده برای سید الشهدا توسط علمای بزرگ عامه و خاصه، هیچ شک و شبهه ای در مشروعیت مرثیه سرایی باقی نمی ماند.

نخسین رثا

اولین مرثیه، در واقعه ی طف توسط اهل بیت امام (ع) سروده شده و پس از آن «عقبه بن عمرو» که مشهور است در کنار قبر پاک امام حسین(ع) ابیاتی را خوانده است:[10]

مررت علی قبر الحسین بکربلاء

ففاضت علیه من دموعی غزیرها

البته عده ای نیز اولین مرثیه سرا را «سلیمان بن قته» دانسته اند.[11]

پی نوشت ها:

[1] . المنجد فی اللغه، در لغت «رثا».

[2] . احزاب (33)، 210.

[3] . مرحوم آیت الله فیروزآبادی، فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج 3، ص 272.

[4] . کامل الزیارات، انتشارات پیام حق، ص 205.

[5] . همان، ص 216، حدیث چهارم؛ نفس المهموم، ص 496.

[6] . همان، ص 206، حدیث دوم؛ خصائص الحسینیه، ص 249.

[7] . کامل الزیارات، باب 23؛ بحارالانوار، ج 45، ص 242.

[8] . همان، باب 26؛ مناقب، ج 4، ص 123.

[9] . عقد الفرید، ج 3، ص 168؛ اسد الغابه، ج 2، ص 299.

[10] . امالی مفید، ص 191، ادب الطف، ج 1، ص 52.

[11] . مروج الذهب، ج 3، ص 64، مناقب، ج 4، ص 117:

منبع : حوزه نت

تهیه و تنظیم : محمد حسین امین ، گروه حوزه علمیه تبیان