بررسی سابقه نظارت بر نمایندگان مجلس

آیین نامه مجلس هیات رئیسه را ناظر می داند

سید یونس موسوی سرچشمه، محمدرضا باهنر و محمدرضا خباز، سه نماینده مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با حقوق همشهری به این دیدار اشاره کرده و علت اصلی ایده تدوین طرحی برای نظارت بر نمایندگان را در صحبت های مقام معظم رهبری می دانند. نمایندگانی، طرح نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان را برای رفع نقص ها و کمبودهایی که در این زمینه وجود داشته، آماده کرده اند. اما سوال اینجاست که تاکنون نظارت بر نمایندگان به چه ترتیب بوده که مجلس برای اصلاح آن دست به کار شده است؟

نظارت هیات رئیسه بر نمایندگان

پیش از این، نظارت بر نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر عهده هیات رئیسه مجلس بود. سید یونس موسوی سرچشمه، با اشاره به این موضوع می گوید: نظارت بر نمایندگان از سوی هیات رئیسه به گونه ای بود که اگر تخلفی داشتند، توسط اعضای هیات رئیسه به آنها تذکر داده و سپس برخورد جدی با آنها صورت می گرفت. وی یادآوری می کند که در دوره های نخستین مجلس تاکنون اتفاق افتاده بود که نماینده ای به خاطر تخلف از مجلس اخراج شده یا با استعفای او موافقت شده است. البته این نظارت در هر دوره توسط هیات رئیسه انجام شده است. با وجود پیش بینی ساز و کاری برای نظارت در مجلس، پیش از این نظارت بر نمایندگان کامل و موثر نبود. این را نماینده مردم فیروزآباد، در مجلس شورای اسلامی به حقوق همشهری می گوید: پیش از این، حدود قانونی برای متخلف شناختن نماینده مشخص نبود در رابطه با نظارت بر نمایندگان نیز قانون مصوب و مدونی نداشتیم. وی می افزاید: با توجه به مصونیت قضایی نمایندگان در دوران نمایندگی خود اینکه با  این تخلفات چگونه باید برخورد می شد، مشخص نبود.

رد صلاحیت متخلف در دوره بعد

پیش از این عنوان شد که هیات رئیسه  مجلس، ناظر بر عملکرد نمایندگان بوده است. برای بررسی چگونگی این نظارت با یکی از اعضای هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی به گفت وگو نشسته ایم. محمدرضا باهنر نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی درباره چگونگی نظارت بر نمایندگان قبل از تدوین طرح می گوید: قبلاً نظارت ابتدایی بر عهده هیات رئیسه بود و در کنار آن شورای نگهبان هم بر عملکردها ناظر بود تا به متخلفان اجازه حضور مجدد در مجلس را ندهد و در دور بعدی آنها را رد صلاحیت کند. وی ادامه می دهد: وقتی خبری در رابطه با تخلف نماینده ای به هیات رئیسه مجلس می رسید، در باره صحت و سقم آن تحقیق شده و بر اساس صحت و درستی  خبر و تخلف صورت گرفته به نماینده تذکر داده می شد.

آیین نامه ای برای عمل نکردن

محمدرضا خباز مخبر کمیسیون اقتصادی مجلس است وی در گفت وگو با حقوق همشهری، با تاکید بر اهمیت نظارت می گوید: نظارت در سلامت فرد و جامعه موثر است. هر جا نظارت ضعیف باشد، هرج و مرج به وجود می آید. بر این اساس نفس وجود نظارت، ضروری است ولی باید علمی و عاقلانه انجام شود. وی ادامه می دهد نمایندگان هم از نظارت مستثنی نیستند و بر همین اساس در آیین نامه مجلس بخش هایی در رابطه با نظارت بر نمایندگان مطرح شده است اما مخبر کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، با انتقاد از موثر نبودن نظارت بر نمایندگان می گوید: در طول چهار دوره ای که نماینده مجلس بوده اقدام عملی در راستای آیین نامه مجلس مشاهده نشده و آثار این نظارت هیچ گاه مشخص نبوده است.

نماینده مردم کاشمر ادامه می دهد: بر اساس آنچه که در طول چهار دوره گذشته در مجلس شورای اسلامی مشاهده کره ام، هیچ تفاوتی میان نماینده ای که هر روز سفرهای عتبات و خارجی می رود با نماینده دیگری که با وظیفه شناسی، یک روز هم مرخصی نبوده، تفاوتی وجود ندارد خباز می گوید: کسی که در کمیسیون فعالیت کند با فردی که سه چهار ماه یک بار هم در کمیسیون حاضر نمی شود، یکی است. الان دو هفته است که جلسات کمیسیون به دلیل  به حدنصاب نرسیدن اعضا تشکیل نشده و گمان می کنم که باز هم کمیسیون اقتصادی به حد نصاب نرسد این یعنی لزوم وجود ناظر در مجلس خباز خاطر نشان می کند: با وجودی که در آیین نامه مجلس قید شده است که رئیس مجلس باید اخطار شفاهی به خاطیان بدهد و اگر  غیبت از حد نصاب بگذرد باید برخوردی با خاطبان توسط هیات رئیسه صورت گیرد، اما این اتفاق نمی افتد چرا که هیات رئیسه هر سال در خرداد ماه به رای نمایندگان احتیاج دارد. این نماینده مجلس با اشاره به اینکه نظارت کلی بر نماینده ای که جایگاهی خطیر در کشور دارد، لازم است البته این قانون طبیعتا بی نقص نخواهد بود چرا که قانون بی نقص تنها قانون خداوند است. اما باید ناظری باشد تا دوغ از دوشاب مشخص شود.

هشدار به متخلفان

یکی از نگرانی ها در تصویب طرح نظارت بر رفتار نمایندگان، محدود کردن دایره استقلال و اختیار آنها در انجام شغل نمایندگی است. اما باهنر می گوید که مجلس تمام تلاش خود را برای اینکه طرح مصوب خود محدودیتی برای نمایندگان و عملکرد آنها ایجاد نکند را انجام داده است.

او علت طولانی شدن تصویب طرح را هم همین موضوع دانسته و می گوید که در آخرین اصلاحات بیشترین دقت شده که نمایندگان در عین فعالیت بر عملکردشان نظارت شود. چرا که پیش از این قانون اساسی تلاش زیادی کرده که دست نمایندگان را در تحقیق و تفحص و ورود به هر کار و تحقیق درباره آن باز بگذارد موسوی سرچشمه، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس نیز در جواب کسانی که معتقدند نظارت این چنینی بر عملکرد صحیح نمایندگان موثر است، می گوید: قانون دست و پای کسی را نمی بندد تنها به او هشدار می دهد که در جهت خلاف حرکت نکند. قانون تنها جنبه هشداری دارد مانند زمانی که پلیس در جاده می ایستد تا رانندگان تخلف نکنند این حالت تنها هشدار است و محدودیتی برای قانون مداران به وجود نمی آورد.

موسوی سرچشمه خاطر نشان می کند که قانون کمک می کند که کسی از حد و حدود قانونی خود تجاوز نکند و برای دیگران احترام قایل باشد. از آنجا که جامعه به نمایندگان با دید خاص توجه دارد و برای نمایندگان قداست خاصی قائل شده باید نمایندگان بیشتر رعایت کنند و نظارت بر عملکردشان صورت گیرد. البته  این بدان معنا نیست که نمایندگان مشکل دارند اما وجود ناظر با توجه به جایگاه مجلس و صحبت های امام خمینی (ره) و رهبر معظم در مورد در رأس بودن کار مجلس، الزامی است.

در مجموع چنان که از اظهارنظرهای نمایندگان بر می آید، اجماعی نسبی در مجلس شورای اسلامی در خصوص شدیدتر کردن نظارت وجود دارد. نمایندگان مجلس، نظارت های کنونی که بیشتر براساس آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی است را موثر نمی دانند و با تصویب طرح نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان تلاش می کنند، نظارت شدیدتری بر نمایندگان اعمال کنند پیش بینی می شود که با تصویب این طرح، از ابتدای فعالیت مجلس نهم، این طرح تبدیل به قانون شود.