تکلیف غریزه‌های تحریک شده

انواع دیدنیها از جهت ایجاد لذت در نفس و ایجاد اشتغالات فکری

دیدنیها از لحاظ نوع لذتی که در نفس ایجاد می کنند به چند قسم تقسیم می شوند:

الف- یک قسم آنهایی هستند که دارای زیبایی هستند و لذت حاصله از دیدن آنها بخاطر زیبا بودن آنهاست مثلاً مناظر طبیعت یا آثار هنری، هر چند ممکن است تجارب بعدیِ آن زیباییها توأم با خاطرات گوناگونی شود.

ب- قسم دیگر آنهایی هستند که علاوه بر لذت زیبایی، نوع دیگری از لذت  را در نفس ایجاد میکنند. لذتی که به جهت زیبا بودن در نفس ایجاد می کند، ممکن است محرک شهوت جنسی نیز باشد

انسان قبل از دیدن چیزی هیچگونه شکل و تصویری از آن چیز در ذهن خود ندارد، ولی پس از دیدن، صورتی از آن به حافظه سپرده می شود.

حال اگر آن تصویر لذتی در نفس ایجاد کند، هر گاه انسان آن چیز را دوباره ببینید و یا تصویر آن را بخاطر آورد، لذت نیز به همراه آن در نفس ایجاد می شود. هر مقدار عمل دیدن بیشتر باشد هوس آن لذت بیشتر به سراغ انسان می آید و انسان بیشتر به فکر بهره برداری از آن چیز می افتند. آدمى، موجودى لذت جو است كه دوست دارد از همه حواس خود به نوعى لذت ببرد، هر چند پیوسته در شناخت لذت دچار اشتباه مى شود و خود و دیگران را به خطر مى افكند. نگاه براى انسان هنگامى منشأ لذت است كه با تمركز همراه باشد و ذهن را به خدمت بگیرد. انگیزه چشم چرانى جز این نیست كه فرد با تمركز در هنگام نگاه و استخدام تخیّلات، در دنیاى خیال به هوسرانى مى پردازد. در حقیقت لذت نگاه، برگرفته از تخیّلاتى است كه نگاه در درون فرد مى پروراند. نگاه و تخیّل را هیچ گاه نمى توان از یكدیگر جدا ساخت و بیننده، هر چند پاكدامن باشد و نگاه هوس آلود نكند، نمى تواند ذهن را از تخیّل غیر ارادى برهاند. با نگاه متمركز به چهره زیبا و مناظر شهوت انگیز، ذهن براى ارضاى غریزه تحریك شده، به صحنه سازى مى پردازد و از خصوصیات پیدا و ناپیداى آنچه دیده است، تصویرى خیالى درست مى كند و در عالم خیال به بهره ورى مى پردازد. در چنین حالت، ذهن فعال و قدرتمند انسان دچار نوعى ركود و اختلال مى شود و از تفكر در امور متعالى و نوآورى سازنده دور مى ماند و دچار نوعى استثمار فكرى مرموز مى شود كه وى را از هر گونه تفكر دیگر باز مى دارد. این پدیده ذهنى، نخستین عامل به وجودآورنده زمینه گناه براى شخص است؛ بخصوص در دوران جوانى و دوران بحران غرایز. با دور شدن شخص از تربیتِ انسانى و دینى، چشم او كه لطیف ترین اعضا و مهم ترین آنها براى شناسایى چیزها است، به عاملى تبدیل مى شود كه صاحب خود را به تباهى مى كشاند.

با توجه به مطالب ذکر شده محسوسات (بخصوص دیدنیها) نقش زیادی در اشتغال فکر و قلب انسان دارد.

حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام این واقعیت را در قالب کلامی کوتاه و زیبا چنین می فرماید:

«چشم جاسوس دل و قاصد عقل است»(1)

چشم وسیله ای است که مواد اولیه تخیل و تفکر را فراهم می نماید و این تخیلات و تفکرات هستند که شخصیت انسان را می سازند. در اصل انسان یعنی اندیشه و فکر.

این که انسان چه عملی را انجام می دهد، بسته به این است که دارای چه نوع تفکراتی هست؟ یعنی اعمال خارجی انسان وابسته و اسیر افکار انسان هستند و این که انسان چه نوع افکاری بر وجودش حاکم است بسته به این است که حواس او تحت تأثیر محیط، چه نوع موادی را برای او تهیه می کنند.

اگر موادی که نفس از طریق حواس – که به تعبیر امام علی علیه السلام جاسوسهای نفس هستند – تهیه می کند، موادی خوب و سالم باشند، تفکرات شخص و در نتیجه اعمال وی خوب و سالم است. اما در صورتی که آن ماده بد وفاسد باشند تفکراتی که بر شخص حاکم می شود و در نتیجه اعمال وی، زشت و فاسد خواهند شد و وقتی شخصیت فرد در اثر غلبه نوعی از افکار شکل گرفت و آنها بر وجود حاکم شدن، دیگر شخص به راحتی پذیرای تفکرات و حتی موادی مخالف محتویات فکری خود نمی شود، بلکه گرایش او به امور هم سنخ و مشابه خود است و از امور غیر هم سنخ با خود وحشت کرده و فرار می نماید. یعنی شخص با توجه به محتوای روحی خود، با افراد، اعمال و محیط های مشابه به خود انس گرفته و از هر فرد، عمل و محیط غیرمتناسب و بیگانه، بیزار است.

از این مقدمه نتیجه می گیریم که مطلق نگاه کردن به چیزی، یا شنیدن چیزی نه حرام است و نه واجب، بلکه نوع تأثیری که دیدنی ها و شنیدنی ها و دیگر محسوسات بر انسان می گذارند، اعمال حسی و دیگر ارتباطات را به حلال و حرام (مفید و مضر) ارزش و ضد ارزش، کمال و ضد کمال تبدیل می نماید.

لذا آیات و روایات، انسانها را از برقراری ارتباط با چیزهایی که مضر و مانع برای مسیرشان به سمت کمالات انسانی و واقعی است برحذر داشته  و برعکس به برقراری ارتباط با چیزهایی که مفید و لازم برای حرکت تکاملی انسان هستند، سفارش کرده اند. در مورد نگاه کردن هم اینچنین است. دین مقدس اسلام با توجه به تأثیر دیدنیها در شخصیت انسان، او را از بعضی نگاهها به شدت منع نموده و به بعضی نگاهها توصیه فرموده است.

قلب محل بایگانی دیدنی ها

اسلام قلب و روح انسان را مانند لوح سفیدی می داند که توسط حواس روی آن چیزهایی نوشته می شود و اعمال انسان در واقع خواندن آن نوشته هاست، یعنی شخص وقتی عملی انجام می دهد، مثل این است که از روی آن نوشته های قلبی خود می خواند و بدان عمل می کند. پس نوع عمل بسته به این است که چه چیزی بر دل او نوشته شده باشد .

خداوند در سوره مبارکه نور چنین می فرماید:

«(ای رسول) به مردان مؤمن بگو تا چشم های خود را (از نگاه ناروا) فرو بندند و عورتشان را (از کار زشت) محفوظ نگه دارند ...و به زنان مؤمن بگو تا چشمهای خود را (از نگاه ناروا) فرو بندند و عورتشان را (از کار زشت) محفوظ نگه دارند و زینت های خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند و روسری های خود را بر سینه خود افکنند و زینت خویش را نمایان نکنند؛...

پی نوشت:

1-    بحارالانوار – ج 104 ص 41 و میزان الحکمه / ج 10 / ص 70)

فراوری : کهتری

بخش خانواده ایرانی تبیان

منابع :

کتاب در و صدف

موسسه فرهنگی جام طهور

مقالات مرتبط :

مطمئن باش قابل کنترله

می دانید نیازشان چیست؟

آزادی فرزندان تا کجا؟

غریزه ی جنسی مشکل بزرگ جوانان

قدر خودتون رو بدونید