گسترش زبان و ادبیات فارسی

سخنان دكتر رضا صحرایی درباره گسترش زبان و ادبیات فارسی

زبان فارسی و قابلیت زبان علم شدن

برخی معتقدند زبان فارسی چنین قابلیتی ندارد چون سترون و غیرمنعطف است. این افراد معتقدند بستر زبان فارسی با مدرنیته و ویژگی‌های آن ناسازگار است، لذا زبان فارسی بسته است و چون مهمترین ویژگی زبان علم باز بودن آن است، پس این زبان قابلیت رسیدن به جایگاه زبان علم را ندارد. در پاسخ این افراد باید گفت که زبان دارای استقلال است و به صورت خودکار زایایی لازم برای پاسخگویی به شرایط جدید را پیدا می‌کند، آنچه مهم است تدبیر و برنامه‌ریزی زبان برای انطباق با شرایط جدید است. اگر برنامه‌ریزی نکنیم زبان فارسی با وام‌گیری و گرته‏برداری خود را با شرایط جدید منطبق می‌کند و اگر برنامه‌ریزی داشته باشیم از سرمایه‌های درونی این زبان برای رفع نیازهای جدید بهره می‌گیریم. به اعتقاد من، زبان فارسی قابلیت زبان علم شدن را دارد، کافی است ما ظرفیت این زبان را شناسایی کرده و در برابر شرایط جدید حسابگرانه و با آمادگی قبلی واژه‏سازی کنیم. کارهایی که اخیرا فرهنگستان زبان و ادب فارسی شروع کرده، مثل ترویج واژه‌های علمی زبان فارسی در کتاب‌های درسی، بسیار راهگشا خواهد بود و اگر این روند در یک دوره 10 ساله ادامه پیدا کند، خواهید دید که واژه‌های بیگانه برای ما نامأنوس خواهند بود نه واژه‌های جدید وضع شده توسط فرهنگستان.

مشکلات و موانع عمده گسترش و آموزش زبان فارسی

من واقعاً مانعی نمی‌بینم. عمده ترین نیاز این است که گسترش زبان فارسی اولاً به دغدغه و مسأله مسؤلان ذیربط تبدیل شود و دوماً حساب شده، علمی و به دور از منافع درون گروهی به‌عنوان یک پدیده ملی مورد توجه قرار گیرد. به‌عنوان یک مثال ساده از وضعیت آشفته فعلی کافی است نگاهی به منابع آموزش زبان فارسی بیندازیم. تا کنون بیش از 200 عنوان کتاب در قالب چند ده مجموعه برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان ارائه شده است؛ این در حالی است که در بیش از 90 درصد آنها مبانی اولیه آموزش زبان دوم /خارجی ، مثل روش‌شناسی آموزش مهارت‌ها، نیازکاوی و رهیافت‌های طراحی برنامه درسی و شیوه‌های ارزشیابی در آنها مورد توجه قرار نگرفته است.

همین وضع را در ساحت آموزش زبان فارسی می‌توان دید. در حال حاضر، در 46 کشور دنیا کرسی آموزش زبان فارسی داریم و در داخل کشور نیز چند مرکز آموزش زبان فارسی دایر است. با اطلاع عرض می‌کنم که هر کدام از این مراکز دارای اسلوب خاص خود بوده و غالباً هیچ ارتباطی با هم ندارند. واقعاً جای یک برنامه درسی حسابگرانه و ملی و قابل رصد برای ارزیابی وضعیت آموزش زبان در کشور خالی است.

چشم‌انداز آموزش زبان فارسی

چشم‌انداز آموزش زبان فارسی در نقشه جامع علمی کشور به خوبی ترسیم شده است و وظیفه همه ما این است که کلیه برنامه‌ها و اقدامات خود را در چارچوب همین نقشه طراحی و اجرا کنیم. ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان‌های بین‌المللی یکی از 8 هدف کلان نظام علم و فناوی کشور در نظر گرفته شده است. بعلاوه، در نقشه جامع علمی کشور، اولویت‌های علم و فناوری کشور بر اساس میزان اهمیت و اولویت در سه سطح الف، ب، ج دسته‌بندی شده که ناظر بر نحوه و میزان تخصیص منابع، اعم از مالی، انسانی و توجه مدیران و مسئولان است. یکی از اولویت‌های سطح الف در گروه علوم انسانی و معارف اسلامی زبان فارسی در مقام زبان علم است. در همین راستا، یکی از این راهبردهای کلان توسعه علم و فناوری در کشور، تعامل فعّال و اثرگذار در حوزه علم و فناوری با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای منطقه و جهان اسلام است که توسعه زبان فارسی به‌عنوان یکی از زبان‌های علمی در سطح جهان و توسعه و ابداع روش‌های سهل وسریع فارسی‌آموزی از جمله راهکارها و اقدامات ملی برای تحقق آن است. به روشنی پیدا است که اگر ما ظرفیت‌های خود را، اعم از ظرفیت‌های علمی و منابع مدیریتی، انسانی و مالی، در خدمت تحقق چشم‌انداز مذکور قرار دهیم، زبان فارسی در دو دهه آینده به جایگاه یک زبان علمیِ بین‌المللی خواهد رسید.