چتر کبود جواد افهمی
بررسی مجموعه داستان"چتر کبود" جواد افهمی
مجموعه داستان «چتر کبود» نوشته جواد افهمی در«انتشارات افراز» منتشر شد. افهمی در مجموعه داستان «چتر کبود» یازده داستان را در یکصدوسی وپنج صفحه روایت کرده است. مضامین این داستان ها را بیشتر موضوعات اجتماعی تشکیل داده و نویسنده در پرداخت روایی داستان ها سعی کرده از تنوع و شادابی بهره جوید و از این طریق خواننده را در مسیر خوانش تا به انتهای داستان ثابت قدم نگاه دارد.
جواد افهمی کار نوشتن را با رمان «سوران سرد» آغاز کرد، رمان «سوران سرد» را انتشارات سوره مهر منتشر کرد ،این رمان کاندیدای چهاردهمین دوره جایزه کتاب فصل و هم‌چنین جایزه قلم زرین بوده و با اقبال خوب منتقدان روبه رو شده است. مجموعه داستان «تاکسی سمند» اثر دیگر افهمی توسط «انتشارات هیلا» در سال 1388منتشر شد. «تاکسی سمند» نیز علی رغم ناشناخته بودن نویسنده اش، جای خود را کما بیش مابین خوانندگان حرفه‌ای و برخی منتقدان داستان باز کرد.
چتر کبود با قیمت پشت جلد 3500 تومان در وب سایت و فروشگاه اینترنتی انتشارات افراز عرضه شده است.
نقد این اثر توسط محسن حکیم‌معانی، فرحناز علیزاد و سیروس نفیسی:
حکیم‌معانی: افهمی پشت شخصیت‌هایش مخفی نشده است
محسن حکیم‌معانی در نقد کتاب «چتر کبود» گفت: نویسندگان داستانهای اجتماعی باید در شخصیت‌پردازی احتیاط کنند تا شخصیت‌هایشان تبدیل به تیپ نشوند. جواد افهمی در نوشتن داستانهای اجتماعی‌اش در این مجموعه، تمهید جالبی را آگاهانه و ناآگاهانه به کار برده است که ضمن اینکه رئالیسم عریان و جدی را در داستانش به کار گرفته است و قائل به این است باید جامعه را این‌گونه نشان داد، ولی قضاوتگری نکرده است و این باعث شده است که 2 معضل که در داستانهای اجتماعی بروز می‌کند، در این داستان‌ها نباشد.
وی افزود: تمهید افهمی باعث شده است که اولا معضل احساساتی‌گری در داستان‌ها بروز نکند و دوم این که پشت سر شخصیت‌هایش که می‌توانند در اجتماع نمونه و مثال زدنی باشند، مخفی نشود. او با رفتار، کردار یا گفتار شخصیت‌ها داستانش را پیش می‌برد و خودش را درگیر این نمی‌کند که الزاما از آن‌ها کاراکترهایی که کارهای مشخص و معین می‌کند، بسازد. روایت داستان هم به نوع کاری که افهمی می‌کند، کمک کرده است.
این منتقد در ادامه گفت: روایت‌ها در این داستان‌ها روایت‌های خشک و سرد هستند. البته خشک و سرد بودن روایت‌های جواد افهمی به این معنی است که او با توصیف و لحن جانب‌دارانه از وقایع، از هیچ کسی حمایت نمی‌کند. البته در داستان «کار خودته» آن لحن خونسرد راوی که تنها داستان راوی اول شخص مجموعه هم هست، از دست می‌رود. دلیلش هم مشخص نیست. شاید ارتباطی میان انتخاب راوی اول شخص و عدم آن خونسردی در روایت وجود داشته باشد. به نظرم اگر قرار است «چتر کبود» را یک مجموعه یک دست تلقی کنیم، این داستان اجازه این کار را نمی‌دهد.
نویسنده مجموعه داستان «ارواح مرطوب جنگلی» گفت: همه داستان‌ها، داستانهای کوتاهی هستند که از نظر داستانی، ساختار درستی دارند و همه عوامل‌شان سر جای خود است، اما شخصیت‌ها در داستان «کار خودته» از آب در نیامده‌اند. به نظرم این داستان خیلی جای کار داشت. داستان دیگری هم که در این مجموعه از نوع روایت تخطی می‌کند، داستان پایانی است که در آن متوجه نمی‌شویم قضاوت‌هایی که راوی می‌کند، چقدر منطبق بر واقعیت بیرونی است.
حکیم‌معانی ادامه داد: جواد افهمی نویسنده‌ای است که قرار است به اجتماع بپردازد و درگیر تیپ ساختن از شخصیت‌هایش نمی‌شود. در داستانهای اجتماعی مهم این است که انسان را در یک اجتماع ببینیم نه این که او را مانند قطره‌ای از دریا بدانیم چون در این صورت دیگر شخصیت‌پردازی نخواهیم داشت. شخصیت‌های افهمی اکثرا چند بعدی هستند و یک ساحت ندارند که فقط رو به آن‌ها باشید و تکلیفتان با آن‌ها روشن باشد.
این منتقد گفت: رویکرد عمده افهمی در داستان‌ها، جنگ است و به نظرم نگاه او به جنگ، نگاه قابل تاملی است. می‌توانیم در داستان چند برخورد با جنگ داشته باشیم. یک برخورد جنگ بد است که داستانهای ضد جنگ از این جا سرچشمه می‌گیرند. در مقابل هم داستانهای وجود دارند که ضدجنگ نیستند و جنگ را در محملی از هیجان و قهرمان‌پروری می‌بینند. نوع درگیر روایت آدم‌های واقعی و روابط‌شان با هم در جنگ است که در مقابل داستانهای جنگ‌های اسطوره‌ای قرار دارد. نمونه دیگر هم جنگ حادثه‌هاست. افهمی از هر چند نوع در کارش استفاده می‌کند ولی داستانهای جنگی افهمی اکثراً ضدجنگ هستند و آدم‌هایش واقعی‌اند. البته جنگ در داستانهای افهمی، جنگ حادثه‌ای و هیجان‌انگیز هم هست.
علیزاده: حکایت آدم‌های فرودست جامعه
فرحناز علیزاده: از 11 داستان کتاب، 5 داستان درباره جنگ و تبعات جنگ است و افهمی برای این که در این داستان‌ها شعار نداده باشد و به حس سانتی‌مانتالیسم دامن نزده باشد، از دیدگاه نمایشی و بیرونی در این داستان‌ها استفاده کرده است. همین مطلب یعنی نمایش دادن به جای کنش، باعث می‌شود که خواننده با متن جلو بیاید. خونسردی در راویت در بیشتر داستانهای کتاب وجود دارد چون دیدگاه روایت بیرونی و نمایشی است. داستانهای غیرجنگی مجموعه هم به مسائل و معضلات اجتماعی نظر دارد.
وی افزود: نویسنده جبهه‌گیری و قضاوت ندارد و همین است که خواننده را پس نمی‌ِزند، ولی در بعضی از داستان‌ها جبهه‌گیری نویسنده را می‌توان دید. مساله دیگر شخصیت‌ها و کنش‌هایی است که انجام می‌دهند. افهمی شخصیت‌هایش را در موقعیت‌های خاص قرار می‌دهد. شخصیت‌ها در موقعیت‌های خاص، کنش‌هایی دارند که شاید در وهله اول باورپذیر نباشد. در تک تک داستان‌ها می‌توان به آدم‌هایی اشاره کرد که از دیگران سوء استفاده می‌کنند. یک نکته دیگری که در داستانهای اجتماعی کتاب وجود دارد، حکایت آدم‌های فرودست جامعه است.
نفیسی: «چتر کبود» یک اثر خوب در شرایط متوسط‌نویسی است
سیروس نفیسی گفت: این کتاب آن‌قدر جاذبه داشت که در مدت بسیار کوتاهی همه آن را خواندم. این جذابیت قطعا از ویژگی‌های کتاب است. این را بی‌تعارف بگویم که در فضای ادبیات کشور با آثار زیادی روبرو هستیم و بی‌اغراق و بدون پیشداوری بگویم که «چتر کبود» را بالاتر از حد انتظار دیدم.
وی افزود: این کتاب یکی از مجموعه داستانهای خوبی است که در این وانفسای کارهای خوب داریم. امروزه اکثر آثار در سطح متوسط قرار دارند و با پدیده متوسط نویسی روبرو هستیم، ولی این کتاب از حد متوسط بالاتر است. مهم‌ترین وجه بارز کتاب‌ها ویژگی‌های انسانی‌شان است. می‌توان داستانهای این مجموعه را به دو گروه داستانهای آدم‌های اجتماعی و جنگی تقسیم کرد، ولی فکر می‌کنم، آن‌چه در همین دسته‌بندی هم بارز و مشخص است، نگاه انسانی آدم‌ها و موقعیت‌هایی است که گرفتارشان می‌شوند.
این منتقد ادامه داد: افهمی در بسیاری از داستان‌ها رویکرد و زاویه دید نمایشی داشته است؛ به جز چند داستان. و در داستان‌هایی که زاویه دید عینی و نمایشی است، موفق‌تر عمل کرده است. یعنی در جاهایی که دورتر ایستاده و از بیرون نگاه می‌کند، زیباتر به درون شخصیت‌ها نقب زده و شخصیت‌پردازی کرده است. البته می‌توان داستانهای کتاب را به داستانهای دقیق و جزیی‌نگر و انتقادی و داستان‌هایی که از این فضا فاصله دارند، تقسیم کرد.
نفیسی گفت: من «چتر کبود» را مجموعه‌ای می‌بینم که به روابط انسانی، جزیی‌نگرانه نگاه کرده است. درباره داستان آخر مجموعه باید بگویم که یک کار فرمی است و نویسنده در داستانهای دیگر این کار را نکرده است، ولی در این داستان دست به خلق یک داستان فرمی زده است. زبان این داستان هم متفاوت از دیگر داستانهای کتاب است و با آن زبان سرراست، سلیس و موجز داستانهای دیگر فاصله دارد.
وی در ادامه گفت: به نظرم به جای این که بگوییم داستانهای افهمی ضد جنگ‌اند، بهتر باشد بگوییم نگاهشان به جنگ، انسانی است. جنگ قساوت‌ها و صحنه‌های وحشتناک‌تری دارد و افهمی می‌توانست تصاویر موحش‌تری در داستان‌هایش خلق کند که این کار را نکرده است. داستانهای جنگی کتاب، بیشتر از این که ضد جنگ باشند، روابط انسان‌ها را در جنگ نشان می‌دهند. من شخصا بهترین داستان مجموعه را «حکایت جنازه منتظر» می‌دانم که یک داستان کامل و بسیار دقیق است و شرایط اجتماعی را تصویر می‌کند. نگاه انتقادی و حتی رگه‌هایی از نگاه طنز هم در آن نهفته است.
فرآوری: مهسا رضایی بخش ادبیات تبیان
منابع: خبرگزاری مهر، سایت شهرستان ادب
