غذا زیر ذره‌بین طب سنتی
در ادامه مقالات مربوط به طب سنتی، در این مطلب، به تقسیم بندی انواع غذاها از دیدگاه طب سنتی می‌پردازیم.
انتخاب غذا
در دیدگاه طب سنتی، غذا فقط ماده‌ای نیست که برای پر کردن معده خورده شود، بلکه به علت تأثیر جسمانی و روانی روی بدن انسان جایگاه ویژه‌ای دارد. محققان طب سنتی با در نظر گرفتن آیات قرآن مطالبی را درباره طعام بیان می‌کنند.
بسیاری از ما نمی‌دانیم چه می‌خوریم و به صرف ارزانی، در دسترس بودن و خوشمزگی غذا را مصرف می‌کنیم. از دیدگاه آنان مردم سه دسته هستند؛
* گروهی که تابع هوس خود بوده و حتی اگر مضرات ماده غذایی را بدانند باز از مصرف آن دست نمی‌کشند. بسیاری از جوانان غافل در جامعه ما از روی هوس چیزی می‌خورند و نمی‌دانند با مصرف آن ماده غذایی تا چه اندازه به جسم و روان خود صدمه می‌زنند.
* گروهی دیگر چوب جهل و ناآگاهی خود را درباره مصرف بعضی مواد غذایی می‌خورند. مثال آن غذاهایی است که برای زیباتر کردن سفره یا خوشمزگی به وفور استفاده می‌شود، در حالی که ارزش غذایی ندارند.
* در مقابل، دسته سوم معیار قرآنی را رعایت نموده و با افزایش اطلاعات تغذیه‌ای خود انتخاب‌های صحیح را انجام می‌دهند و به قولی به صدای بدن خود گوش می‌دهند و مواد ناسازگار با طبع خود را مصرف نمی‌کنند.
اقسام غذا از دیدگاه طب سنتی
غذاها اهمیت خاصی در حفظ سلامتی انسان دارند. از دیدگاه حکما، غذا علاوه بر اینکه انرژی لازم برای سوخت و ساز و ترمیم بافت‌ها را تأمین می‌کند، بر روی کل بدن اثرات مثبت و منفی از خود بر جای می‌گذارد و جسم و روان فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بنابراین دقت در انتخاب غذا برای تعادل مزاج اهمیت خاصی دارد.
همچنان که در سوره عبس آمده است: «فلینظر الانسان الی طعامه»، انسان باید با دقت به غذای خود بنگرد، از این‌رو در طب سنتی غذاها به مواردی دسته‌بندی شده‌اند که اهم آن‌ها را به اختصار در ذیل آورده‌ایم و سپس جدول 18 گانه غذا را در ادامه مطلب مشاهده خواهید نمود.
لطیف: غذایی است که وقتی بدن روی آن اثر می‌کند، به سرعت هضم شده و مورد استفاده اندام‌ها قرار می‌گیرد و بدن آن را به سرعت آماده مصرف می‌کند. این دسته از غذاها برای افرادی که به تازگی از بیماری بهبود یافته‌اند یا افرادی که متفکر هستند و نمی‌خواهند مواد زائد در بدنشان تجمع یابد مناسب هستند، مثل زرده تخم‌مرغ عسلی.
کثیف: غذاهای درهم فشرده که بدن ما برای استفاده از این غذاها باید زحمت زیادی متحمل شود و مواد زائد آن‌ها هم زیاد است. این گروه غذاها برای افرادی که کار زیادی انجام می‌دهند یا ورزشکاران مناسب است، مثل گوشت گوساله.
معتدل: برای افراد با مزاج معتدل و فعالیت متوسط مناسب است.
صالح الکیموس: بعضی غذاها بعد از هضم به میزان متناسبی اخلاط (دم و بلغم، صفرا و سودا) از آن‌ها حاصل می‌شود و مزاج فرد را تغییر فاحش نمی‌دهند. در واقع کیموس خوب تولید می‌کنند.
فاسد الکیموس: غذاهایی که میزان کمی خون و یا میزان زیادی صفرا تولید می‌کنند که مزاج فرد را از حالت تعادل خارج می‌کنند و در صورت استفاده مکرر از آن‌ها بیماری پدید می‌آید مثل سوسیس، کالباس، قارچ، پنیر و کشک.
کثیرالغذا: این نوع غذاها مقادیر زیادی اخلاط و همچنین انرژی زیادی تولید می‌کنند و در صورت مصرف آن‌ها بدن تا زمان قابل توجهی سیر می‌شود.
قلیل الغذا: غذایی که انرژی کمی می‌دهد و بیشتر شکم پر کن است.
جدول اقسام هجده‌گانه غذا از دیدگاه طب سنتی:
لطیف صالح الکیموس کثیرالغذا مانند زرده تخم‌مرغ عسلی و گوشت کبک
لطیف صالح الکیموس قلیل الغذا مانند انار، سیب و کاهو
لطیف صالح الکیموس متوسط الغذا مانند نان گندم مرغوب
کثیف صالح الکیموس کثیرالغذا مانند تخم‌مرغ نیمرو
کثیف صالح الکیموس قلیل الغذا مانند پنیر تازه
کثیف صالح الکیموس متوسط الغذا مانند گوشت گوساله
معتدل صالح الکیموس کثیرالغذا مانند گوشت بره یکساله
معتدل صالح الکیموس قلیل الغذا مانند شلغم
معتدل صالح الکیموس متوسط الغذا مانند گوشت بچه شتر
لطیف فاسد الکیموس کثیرالغذا مانند جگر سفید
لطیف فاسد الکیموس قلیل الغذا مانند ترب و پیاز و هر چیز تند و تیز
لطیف فاسد الکیموس متوسط الغذا مانند نان فتیر تخمیر نشده
کثیف فاسد الکیموس کثیرالغذا مانند گوشت مانده
کثیف فاسد الکیموس قلیل الغذا مانند گوشت نمک سود شده
کثیف فاسد الکیموس متوسط الغذا مانند کلم
معتدل فاسد الکیموس کثیر الغذا مانند کلم سنگ
معتدل فاسد الکیموس قلیل الغذا مانند زردک
معتدل فاسد الکیموس متوسط الغذا مانند ماهی خشک کرده و دودی
خاصیت مزه‌ها
هر یک از مزه‌ها در طب سنتی، دارای مزاج خاصی هستند و افراد باید بر طبق مزاج خود به میزان متعادل مصرف کنند. خاصیت هر یک از 5 نوع مزه اصلی را به اختصار در ذیل آورده‌ایم:
ترش: مواد ترش مثل آب‌غوره، آب‌لیمو، سرکه و سماق بعد از ورود به بدن خشکی و سردی را افزایش می‌دهند و هر چه ترشی آن بیشتر باشد سردی و خشکی آن افزایش می‌یابد. افراط در استفاده از این مواد تأثیر منفی بر دستگاه تنفسی و عصبی داشته و سرفه را افزایش می‌دهد و به خصوص افراد سوداوی از مصرف آن‌ها صدمه می‌بینند.
تلخ: این مواد گرمی و خشکی بدن را افزایش می‌دهند، خون را رقیق نموده و شوینده و پاک‌کننده دستگاه گوارش از مواد زائد بلغمی هستند.
شیرین: مواد شیرین گرم و تر بوده و غذای مناسبی بعد از گوشت و نان هستند. البته منظور از شیرینی، مواد طبیعی است.
شور: مواد شور گرم و خشک هستند. نمک طعام مهم‌ترین شوری است و مصرف به اندازه آن بلغم را از بین می‌برد و باعث افزایش اشتها می‌شود.
تند: این مواد گرم و خشک هستند. مصرف گاه گاه آن برای افراد بلغمی مناسب است.
مواد بی‌مزه: مواد بی‌مزه سرد و تر هستند و مصرف بیش از اندازه آن‌ها انرژی بدن و اعضا را کاهش می‌دهد.
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 116 - بهناز عباسی‌مقدم، کارشناس ارشد تغذیه
مطالب مرتبط:
تغذیه دانش‌آموزان از نگاه طب سنتی
تغذیه از دیدگاه ابوعلی سینا (2)
تغذیه از دیدگاه ابوعلی سینا (1)
تغذیه‌ی پاییزی از نگاه طب سنتی
رژیم‌های مناسب برای مزاج‌های مختلف
تغذیه و طبع شناسی به زبان ساده
