صلوات یا کف و سوت؟
باید دید چرا به جای صلوات فرستادن یک دست و همراه ادب و هم بستگی در مراسم های مختلف شاهد این هستیم که عده ای صلوات می فرستند عده ای "کف" ،"سوت"و یا سکوت می کنند ؟
«صلوات» به بیان قرآن کریم نغمه الهی و نوایی ملکوتی است: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی»؛ «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود می‌فرستند» صلوات، عشق ورزی بی پروای یوسف های آفرینش است به گلبرگ های سرسبد هستی؛ قدرشناسی از گلگون چهره‌هایی است که به پای رو سفیدی ما فدا شدند؛ هم بهترین دعا در شان برترین هاست و هم عامل پذیرش دعاهای ما؛ صلوات، نوای ایمان و نابودی نفاق است؛ هم توحید است و هم نبوت، هم امامت است و هم معاد روز قیامت، و در یک کلمه، «تمام تسبیح جان ماست» 1
تبدیل صلوات به کف و سوت
نوآوری و تغییرات در بسیاری از ابعاد زندگی از جمله سنن، آداب و رسوم اجتماعی، امری رایج و تا اندازه‌ای اجتناب ناپذیر است. آنچه مهم و مسئولیت آور است جهت دهی مطلوب به این گونه امور است؛ مثلا در دهه چهل تا آغاز اوج گیری نهضت اسلامی ایران، هرگاه جمعیتی می‌خواست قطعنامه یا فرازی از سخنرانی را تأیید کند، سه بار می‌گفتند: «صحیح است» کم کم مردم با بیداری، شعور و ارتکاز معنوی خود آن را به «تکبیر» تبدیل کردند. همچنین به هنگام تشویق و تایید کسی یا موضوعی، صلوات رایج شد و هر چه بر صفا و پاکی فرزندان اسلام افزوده می‌شد، استفاده از این شیوه بیشتر شد، به گونه‌ای که در دو دهه آغاز انقلاب، سوت کشیدن و یا اعلام سکوت، امری مستهجن شمرده می‌شد. این در حالی است که هیچ گاه امام راحل یا رهبر معظم انقلاب و شخصیتهای مهم، در این‌باره دخالت صریحی نداشتند.
اما باید دید چرا به جای صلوات فرستادن یک دست و همراه ادب و هم بستگی در مراسم های مختلف شاهد این هستیم که عده ای صلوات می فرستند عده ای "کف" ،"سوت"و فریاد می کشند؟
اکنون جا دارد درباره مثلث تقلیدی «کف، سوت، سکوت» نکاتی بیان شود.
الف) اینها حرکت و صداهای پوچ و تهی است و تنها وسیله‌ای خشک و بی معنا برای ابراز یک احساس به شمار می‌رود. ولی تکبیر و صلوات صدایی وحیانی و آسمانی است نه زمینی، ضمن اینکه جهانی از معارف را در بردارد.
ب) چنین اموری تقلید کورکورانه از یک فرهنگ اجتماعی است، تقلید از کسانی که در فرهنگ و معارف از ما ناتوان ترند و این گونه تقلید اگر از روی غفلت باشد، به معنای زدن مهر بی عقلی و بی شعوری بر پیشانی خویش است. اگر مقلد لحظه‌ای می‌اندیشید که چرا نباید دیگران پیرو من باشند و چرا من باید خود باخته و خود فروخته باشم، دست از این آلودگی ها می‌شست.
گفتنی است که تقلید از اهل علم و اجتهاد، بهره مندی از سفره فراهم شده از یک عمر تحقیق مجتهد است، همچنان که او نیز از تلاش و تحقیق هزار ساله بزرگ‌ترین دانشمندان سود جسته است.
نظیر درمان یک مرض با استفاده از راهنمایی پزشک متخصص که در واقع، این عمل به مفهوم بهره مندی از تحقیق هزاران پژوهشگر پزشکی است نه تقلید کورکورانه از جاهلان.
ج) هر یک از زوایای این مثلث، نوعی غربزدگی و از خود بیگانگی است. ملتی که آیین و فرهنگ اصیل خود را رها کند، در معرض زوال و نابودی است. عجیب اینجاست که مدعیان ملی گرایی همواره در این باره پیشقراولان بیگانه پرستی و وطن فروشی و گشودن دروازه به روی استعمار بوده اند! بگذریم از اینکه در مواقع بروز خطر و جنگ برای کشور، فرار از صحنه را فراروی خود قرار داده اند.
بدیهی است استفاده از خوبیها و فضایل، یا علم و صنعت از هر کجا باشد مایه افتخار است، ولی با تاسف پادوهای آمریکا و خود فروختگان آنها در کشورهای شرقی و از جمله ایران، در زمینه‌های مثبت هیچ هنری نداشته اند و پیرو پلیدیهای دیگران بوده اند.
پوشش روسری در کشورهایی مانند: فرانسه و انگلیس سالهاست که برای مسلمانان، محرومیت آور شده است، به گونه‌ای که جراید نوشتند: رئیس دولت ترکیه نتوانست دختر خود را با روسری به دانشگاه بفرستد و به دلیل داشتن روسری، مجبور شد در بیرون کشور و دیار غربت و جدا از والدین، به تحصیلاتش ادامه دهد.
این حرکتها و سکوتها به جز قراردادی اعتباری، هیچ بار فضیلتی و ارزش معنوی ندارند. اگر برای شادی روح مرده‌ای به جای اعلام چند لحظه سکوت، مثلا گفته شود: چند دقیقه فوت کنید، چشمانتان را ببندید و یا انگشت سبابه خود را حرکت دهید، به حال آن مرحوم هیچ فایده و فرقی ندارد.
از برنامه‌های کافران عهد جاهلیت، کف و سوت به جای نماز بود: «و ما کان صلاتهم عند البیت الا مکاء و تصدیة فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون»؛ 2 «نمازشان در خانه خدا جز سوت کشیدن و کف زدن نبود. پس به سزای آنچه کفر می‌ورزیدید، این عذاب را بچشید.»
منزلت صلوات
علاوه بر اینکه خدا و فرشتگان بر پیامبر صلوات می‌فرستند، مؤمنان نیز به این امر فرمان داده شده اند: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما»؛ 3 «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر صلوات می‌فرستند.ای کسانی که ایمان آورده اید بر پیامبر صلوات بفرستید و کاملا تسلیم او باشید.»
در قرآن کریم هم دستور احترام و بزرگداشت خداوند تعالی هست که «مالکم لاترجون لله وقارا» 4؛ «شمارا چه می‌شود که برای خداوند شکوهی را امید ندارید.» و هم توقیر و گرامیداشت پیامبر را گوشزد می‌نماید: «انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا لتؤمنوا بالله و رسوله و تعزروه و توقروه و تسبحوه بکرة و اصیلا» 5؛ «به راستی که ما تو را شاهد و گواه و بشارت دهنده و هشدار دهنده فرستادیم. تا [شما مردم] به خدا و پیمبرش بگروید و یاری‌اش کنید و گرامی‌اش بدارید 6 و در صبح و شام تسبیحش گویید.»
هزار مرتبه شویم دهان به مشک و گلاب هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است 7
احکام صلوات
صلوات، همیشه، ارزشمند است، ولی در مواردی فضیلت و استحباب بیشتری پیدا می‌کند؛ مثلا هنگام ورود وخروج از مسجد؛ پس از ذکر نام حضرت رسول صلی الله علیه و آله حتی در نماز؛ شب و روز جمعه؛ ماه مبارک رمضان؛ پس از نمازها؛ به هنگام ذبح حیوانات و هنگام شنیدن نام حضرت. 8
در نماز میت و همچنین در تشهد نمازهای دیگر، صلوات واجب است و نماز بی صلوات، باطل است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:«من صلی صلاة لم یصل فیها علی و لاعلی اهل بیتی لم تقبل منه؛ 9 هرکس نماز بگذارد و در آن بر من و اهل بیت من صلوات نفرستد، از او قبول نمی‌شود.»
صلوات ناقص
ذکر «اللهم صل علی محمد» بدون «و آله» ناقص و خلاف امر پیامبر صلی الله علیه و آله است؛ چنان که حضرت می‌فرماید: «من صلی علی و لم یصل علی آلی لم یجد ریح الجنة؛ 10 هرکه بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد، بوی بهشت را نمی‌یابد.»
امام صادق علیه السلام می‌فرماید: مردی به کعبه درآویخته بود و چنین می‌خواند: «اللهم صل علی محمد». پدرم شنید و به او فرمود: «یا عبد الله لاتبترها، لا تظلمنا حقنا، قل: اللهم صل علی محمد و اهل بیته؛ 11 بنده خدا! صلوات را ناقص نکن و در حق ما ظلم نکن، بگو: خدایا بر محمد و اهل بیتش درود بفرست.»
در صحاح اهل سنت است: «اگر «آل محمد» نباشد، صلوات ابتر است و کسی که آن را نگوید، دست رد بر سینه‌اش می‌خورد و به او خطاب می‌شود: «لا لبیک و لا سعدیک.» 12
کیفیت صلوات
مردی به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: دانستیم چگونه بر شما سلام کنیم، ولی صلوات بر شما چگونه است؟ آن حضرت فرمودند: بگو: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید.» 13
حضرت سجاد علیه السلام در پایان دعای مکارم الاخلاق چنین دعا می‌کند: «اللهم صل علی محمد و آله، کافضل ما صلیت علی احد من خلقک قبله و انت مصل علی احد بعده؛ 14 بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، مانند بهترین درودی که قبل از او بر هر یک از بندگانت نثار کردی و یا پس از او نثار کسی خواهی کرد.»
بهتر است صلوات با صدای بلند باشد. از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است: «ارفعوا اصواتکم بالصلاة علی فانها تذهب بالنفاق؛ 15 با صدای بلند بر من صلوات بفرستید که نفاق را از بین می‌برد.»
البته برخی از افراد عامی در مشاهد مشرفه مثل رواقهای حرم حضرت رضا علیه السلام با صدای بلند و پی در پی توصیه به صلوات می‌کنند که در آن اماکن، سنت بدی است؛ زیرا مزاحم افرادی است که دعا، نماز و زیارت می‌خوانند. بزرگان نیز به حفظ ادب و آهسته خواندن زیارتنامه سفارش کرده اند. 16
کتابت صلوات
در پاداش نوشتن صلوات، حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل گردیده است: «من صلی علی فی کتاب لم تزل الملائکة تستغفر له مادام اسمی فی ذلک الکتاب 17؛ هرکه در نوشته‌ای بر من صلوات بنویسد، تا هنگامی که نامم در آن مکتوب باقی است، فرشتگان پیوسته برای او استغفار می‌کنند.»
پی نوشت ها :1) الصلاة علی محمد و آله تعدل عندالله التسبیح والتهلیل والتکبیر؛ درود فرستادن بر محمد و آل محمد، نزد خداوند متعال سبحان الله و لا اله الا الله و الله اکبر گفتن است.» عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص 294، ح 52.
2) انفال/35.
3) احزاب/56.
4) نوح/13.
5) فتح/8 - 9.
6) وهابیها، گرامیداشت پیامبر صلی الله علیه و آله را حتی در سالگرد ولادت و رحلت آن حضرت، حرام و کفر و شرک می‌دانند و عاشورا را نیز عید قلمداد می‌کنند.
در پاسخ به چنین تفکری، مطالعه ترجمه کتاب علامه جعفر مرتضی عاملی به نام «بزرگداشتها دراسلام» نشر بوستان کتاب، مفید است.
7) اخلاق (1) ، ص 46 - 45، به نقل از منتهی الآمال، ج 2، ص 242 - 243.
8) سفینة البحار، ج 3، واژه «صلا»؛ عدة الداعی، ص 150؛ میزان الحکمة، ج 2، ص 1662؛ وسائل الشیعة، ج 4، ص 1210 - 1222، باب الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله؛ بحار، ج 94، باب 47.
9) سنن دارقطنی، ج 1، ص 355، ح 6؛ عوالی اللآلی، ج 2، ص 40، ح 101.
10) امالی صدوق، ص 167، ح 9؛ بحارالانوار، ج 8، ص 186.
11) اصول کافی، ج 2، ص 495، ح 21؛ عدة الداعی، ص 149.
12) ر. ک: صحیح بخاری، ج 6، ص 651؛ ج 4، ص 1802؛ صحیح مسلم، ج 1، ص 305؛ الغدیر، ج 7، ص 7 و الدر المنثور، ذیل آیه 56 سوره احزاب.
13) المیزان، ج 16، ص 344؛ ر. ک: اهل البیت فی الکتاب و السنة، ص 380، ح 901 - 902 نقل از بخاری، ج 3، ص 1233، ح 3190؛ و ج 4، ص 1802، 4519.
14) مکارم الاخلاق، دعای 20 صحیفه سجادیه.
15) الکافی، ج 2، ص 493، باب الصلاة علی النبی، ح 13.
16) تفسیر سوره حجرات، آیت الله دستغیب، ذیل آیه فوق.
17) کنز العمال، ح 2243.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره47.
