پژوهش و حوزه (قسمت دوم)

در قسمت پیشین به تعریف کلیات بحث پرداختیم. در این قسمت و قسمت های آتی به آسیب شناسی پژوهش در حوزه خواهیم پرداخت.

با توجه به غنای علمی و وسعت منابع دینی در حوزه های علمیه، کامل ترین و بهترین پژوهشگرانی که می توانند در زمینه دین و دین پژوهی فعالیت کنند حوزویان می باشند.

منابع فقهی، اصولی، کلامی، حدیثی، فلسفی، منطقی، و دیگر منابع، همه و همه در حوزه یافت می شوند و از طرفی طلاب توانایی قلم زدن و کار در حوزه پژوهش را دارند.

نباید اینطور باشد که دیگر جاها مانند دانشگاه گوی سبقت را در امر پژوهش بربایند و حوزه در عین حال که تمام اصول و منابع پژوهشی را در اختیار دارد عقب بماند.

این مسأله باید بررسی شود که آیا حوزه توانسته در این امر رسالت خود را انجام دهد یا خیر؟

آیا برای مثال در همایش های پژوهشی حوزویان نیز حضور پررنگ دارند؟

آیا یک طلبه می تواند به راحتی بنویسد و موضوعی را مورد پژوهش قرار دهد؟

و آیا اصول و روش های نوین و متداول پژوهش در حوزه آموزش داده و بررسی می شود؟

و هزاران سوال دیگر که جواب آری دادن به آنها با توجه به وضع موجود اندکی مشکل است چراکه در واقع امر پژوهش در حوزه مورد غفلت قرار گرفته و آنطور که انتظار می رفته مشاهده نگردیده است.

اما هنوز دیر نیست و هر چه سریعتر باید این وضعیت آسیب شناسی شود و پس از رفع آسیب ها و معایب، پژوهش را در حوزه و در میان حوزویان بیش از پیش تقویت نماییم.

عدم سازماندهی

می توان مشکل اول را عدم سازماندهی مناسب دانست؛

سازمان و یا اداره ای در حوزه به طور مستقل و صاحب قدرت برای سازماندهی و سامان دادن به وضع پژوهش وجود ندارد.

البتته سازمانها و موسساتی به طور پراکنده به کارهای پژوهشی می پردازند اما سازماندهی و هماهنگی بین این مراکز وجود ندارد.

اگر مرکزی به طور منسجم در دستگاه حوزه امر پژوهش را بر عهده گرفته و با تصویب قوانین و راهکارها، اهداف و وظایف به سازماندهی و مدیریت پژوهش در حوزه بپردازد دیگر ما شاهد این موازی کاری ها نخواهیم بود.

موازی کاری مشکل بسیار بزرگی ست که در بین بسیاری از ارگان ها و سازمان های کشور اتفاق می افتد و حوزه علمیه نیز از این روند مستثنا نبوده است.

موسسات پژوهشی بسیاری وجود دارند که فعالیت های پژوهشی خوبی انجام میدهند اما عدم هماهنگی بین این موسسات و نداشتن هدف مشترک باعث شده است این پژوهش ها اثر مستقیم نداشته باشد.

گاهی اوقات مشاهده می شود در مورد موضوعی واحد چند مرکز پژوهشی کاری موازی انجام داده و پژوهشی تکراری را انجام داده اند که اگز این مراکز با یکدیگر بوده و تحت مدیریت واحد و سازماندهی همگانی این کار را انجام میدادند کاری بس عمیق و قوی به ثمر می نشست.

مرکز مدیریت حوزه می تواند مسئولیت سازماندهی امر پژوهش را بر عهده بگیرد و تمام مراکز حوزوی پژوهشی پراکنده را به صورت متمرکز رهبری و هدایت نماید تا این موسسات با هدف تعریف شده و با امکانات کامل و با توجه به نیاز های جامعه حرکت کنند.

باید این را بدانیم که موازی کاری نوعی اتلاف وقت و انرژی ست و فقط و فقط موجب از بین رفتن قدرت اثر پژوهشی ست.

هرچند به ظاهر رقابت را تقویت می کند اما در امر پژوهش اگر هدف کارایی و قابل استفاده بودن در جامعه باشد، نباید وقت را صرف رقابت کرد بلکه باید با توجه به مقتضیات زمان هرچه سریعتر و سریعتر کارهای پژوهشی مورد استفاده جامعه را ارائه داد.

به طور مثال با گسترش تجارت الکترونیک و راه های کسب درآمد مجازی، شرکت های هرمی به یکی از متدوال ترین و شایع ترین راه های کسب درآمد تبدیل می شود.

حوزه علمیه با توجه به رسالت خود در امر توسعه و ترویج دین و روش های صحیح زندگی، در صدد تحقیق و پژوهش علمی و فقهی پیرامون این نوع تجارت شایع می پردازد اما مشاهده می شود. که در ظرف مدتی، آثار بسیاری در این زمینه از موسسات حوزوی پژوهشی تولید می شود که در خیلی از موارد مشترک بوده و قابلیت اجرایی نیز ندارد. و این اثر عدم سازماندهی ست.

اما در صورت یک مدیریت و سازماندهی واحد می توان این روند شایع را مورد بررسی قرار داد و سپس پس از تهیه منابع علمی به پژوهش کتابخانه ای و میدانی در این باب پرداخت و با توجه به نیاز های جامعه و اهمیت موضوع، یک اثر پژوهشی منسوب به حوزه که کارآیی اجرایی در جامعه داشته باشد را تولید و به اجتماع عرضه کرد.

یکی از پیامدهای دیگر عدم سازماندهی و عدم مدیریت واحد، پخش نامنظم و بی هدف امکانات مالی و غیر مالی ست.

وقتی مدیریت واحد قدرتمندی برای این تعداد موسسه پژوهشی وجود نداشته باشد واضح است که منابع مالی و نیروی انسانی این موسسات به طور یکسان و با توجه با اهداف پژوهشی این موسسات حوزوی پخش نمی شود و این مشکل، اثر مستقیم در خروجی های پژوهشی موسسات دارد.

هنگامی که مدیریت و سازماندهی واحدی وجود نداشته باشد موسسات پژوهی هرکدام بنابر ضرورت شناسی و هدف گزینی خود فعالیت می کنند و ممکن است حتی با اینکه هدف در بسیاری از این مراکز واحد و مشترک باشد اما نتیجه ی کار پراکنده خواهد بود.

این قسمت را با بیانی از مقام معظم رهبری به پایان می بریم؛

" ثانیا دیروز هم ما اشاره کردیم مجموعه کارهای پژوهشی حوزه باید بتواند یک جمع کامل و یک منظومه کامل را به وجود بیاورد تا همه نیازهایی را که حوزه متصدی و مهتم به آن است، پوشش بدهد; این را انسان در این‏جا احساس نمی‏کند.

توی مجموعه، این احساس نمی‏شود که همه خلاها پوشش داده می‏شود. می‏دانید که هر رادار مرزی یک شعاعی دارد و یک پوشش راداری را به‏وجود می‏آورد.

رادارها را با یک فاصله‏هایی می‏چینند که در مجموع نقطه خلا وجود نداشته باشد; یعنی همدیگر را پر می‏کنند و از هیچ طرف هواپیمای دشمن و نفوذی دشمن نمی‏تواند فضای کشور را بشکند و وارد بشود; باید این جوری باشید.

این رادارهای شما یا این پایگاه‏ها و مراکز تحقیقی که هدفش دفاع از دین یا اگر نخواهیم همه‏اش صورت دفاعی بگیریم کمر بستگی برای ترویج دین و نشر معارف اسلامی است، باید جوری تنظیم بشود، کنار هم چیده بشود که در مجموع از همه طرف این مقصود حاصل بشود; این البته الان محسوس نیست.

چه جوری ممکن است این را به وجود آورد؟ من به نظرم این جور می‏رسد که اگر همه قبول بکنند که مدیریت‏حوزه یک مسؤولیتی در این زمینه داشته باشد و یک بخش از کار خودش را همین قرار بدهد که ببیند کجا خلا تحقیقی وجود دارد; متقاضی را هدایت کند به آن جا; آن کسی را که می‏خواهد یک مجموعه تحقیقی به‏وجود بیاورد، این را هدایت کند به این نقطه; بگوید ما این‏جا را کم داریم."[1]

پی نوشتها :

[1] سخنرانی مقام معظم رهبری در اجتماع محققان و پژوهشگران حوزوی مراکز علمی‏پژوهشی حوزه علمیه قم، 15/7/1379.

تهیه و تولید : احمد اولیایی ، حوزه علمیه تبیان