پژوهش و حوزه (قسمت اول)

قبل از وارد شدن به بحث پژوهش در حوزه  ابتدا به تعریف کلیات می پردازیم؛

تعریف پژوهش

پژوهش در درجه نخست یک فرآیند سامان دار و نظام مند است که مراحل مختلف و به هم پیوسته ای دارد. موفقیت در هر مرحله، منوط به موفقیت در مرحله پیشین است.

مهمترین خصلت این فرآیند، زایایی، باروری و تولید است. پژوهش، فرآیندی است که به نوآوری می انجامد. ملاک نوآوری، گستره و شاخه ای از علوم است که پژوهش به آن تعلق دارد.

همه عناصر یاد شده را می توان به عنوان ارکان پژوهش و مقدمات آن اخذ کرد. بر این اساس می توان گفت: "پژوهش، پردازش اطلاعات است، با فرآیند نظام مند، متعلق به گسترده خاصی از علوم، دارای هویت جمعی و متضمن نوآوری".[1]

اهمیت پژوهش:

پژوهش یكی از اساسی‌ترین نیازها برای نیل به پیشرفت و توسعة همه جانبة یك كشور است و قدرت و استقلال هر كشوری بر پژوهش و تولید علم استوار است.

بنابر این نوع و سطح فعالیت‌های پژوهشی یکی از شاخص‌های اصلی توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود. موفقیت در تمام فعالیت‌های مربوط به توسعه از جمله صنایع، کشاورزی و خدمات به نحوی به گسترش فعالیت‌های پژوهشی بستگی دارد. پژوهش یکی از محورهای مهمی است که ضامن پیشرفت و توسعة پایدار در هر کشور به شمار می‌آید.

 اگر پژوهشی صورت نگیرد، دانش بشری افزایش نخواهد یافت و دچار سکون و رکود خواهد شد. بدون انجام پژوهش، امور آموزشی نیز از پویایی و نشاط لازم برخوردار نخواهد بود.

ازاین رو یكی از عوامل اساسی پیشرفت در كشورهای توسعه یافته، توجه خاص به امر پژوهش است. اصولاً پیشرفت و توسعه، ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی دارد و رشد و توسعة كشورهای پیشرفته در نتیجة سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش است. حجم وسیع پژوهش‌های علمی در كشورهای توسعه یافتة صنعتی گویای این واقعیت است.[2]

اهمیت پژوهش در کلام رهبری

... ما باید تحقیق را در كشور اولاً با توجه به نیازهاى آن، هدفدار كنیم؛ یعنى ببینیم واقعاً كشور به چه احتیاج دارد و پژوهشها را در جهت نیازهاى كشور قرار بدهیم، ... و این لازمه‏اش این است كه ما بانك اطلاعات و مركزى داشته باشیم. همه بتوانند بدانند چه لازم است، چه انجام شده است و چه لازم است براى تكمیل یك پژوهش، تا بتواند این قطعات گوناگون در كنار هم جمع بشود.[3]

تعریف پژوهش دینی

پژوهش ‌های دینی یادین ‌پژوهی در معنای عام آن به مطالعات وتحقیقاتی می‌گویندكه دربارة دین انجام می‌شود. بنا براین تعریف دین پژوهی نام یك رشته خاص نیست؛ بلكه عنوان عامی است كه تمام رشته‌های علمی و شاخه‌های پژوهشی را كه حول محور دین به مطالعه وتحقیق می پردازند، شامل می‌شود.[4]

اما در اصطلاح خاص به پژوش‌ها و مطالعاتی كه دربارة مبا و اصول نظری معارف دین انجام می‌شود دین‌پژوهی می‌گویند.[5]

اهمیت دین پژوهی

انسان دو بعد دارد؛ بعد مادی و معنوی و هرگز نمی تواند تک بعدی به زندگی ادامه دهد. هرچند به ظاهر دنیای مدرن  و مخصوصا دنیای غرب در حال زندگی مادی و پرداختن به این بعد هستند اما هم اکنون در همان جوامع، افراد به کمبود معنویت و اکسیر گرانبهای دین د دینداری در وجود خود پی برده اند. و در جوامع دینی به طریق اولی روند دینداری و استقبال از دین رو به گسترش است.

برای پیدا کردن و رشد و نمو این روند باید سیر مطالعات و تحقیق پیرامون دین افزایش یابد و همین امر اهمیت بیش از پیش دین پژوهشی را اثبات می کند.

و از طرفی دشمنان دین هم متوجه شده اند برای مبارزه و از بین بردن شوق به دین و دینداری باید در این زمینه تحقیق و پژوهش کنند تا بتوانند هرچه بهتر به اهداف شوم خود نزدیک شوند.

پیشینة دین پژوهی

تا پیش از چند قرن اخیر، غالب مطالب دینی نظام‌مند ـ چه در جوامع اسلامی و چه در جوامع غربی ـ بانگاه درون ‌دینی می‌شد و رشته‌‌های متعدد علوم دینی هم برای فهم، تبیین و دفاع از معارف دینی، پدید می‌آمدند.

مباحث دین پژوهی در سنّت علمی جامعة اسلامی به سه بخش اساسی عقاید، احكام و اخلاق دسته بندی شده است. دانش هایی چون تفسیر، رجال، درایه و اصول فقه هم در جهت تكمیل اهداف سه دانش محوری فوق پدید آمده و رشد یافته اند؛ حتی دانش‌هایی مانند فلسفه، منطق، معانی بیان و مانند آن، به ابزاری برای فهم بهتر دین مورد توجّه اندیشمندان مسلمان بوده است.

انشاء الله در قسمت های بعدی به رابطه حوزه ها و پژوهش و وظایف آن ها خواهیم پرداخت.

پی نوشتها :

[1] فرامرز قراملکی، روش شناسی مطالعات دینی، ص25.

[2] كریشان كومار، روش های پژوهش در كتابداری و اطلاع رسانی، ترجمةفاطمه رهادوست با همكاری فریبرزخسروی، تهران :كتابخانةملی جمهوری اسلامی،1374 ،ص5-7.

[3] از بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار استادان و اعضاى هیئت علمى دانشگاهها در تاریخ 13/7/1385.

[4] ر.ك: رشاد، علی اكبر، «آسیب شناسی دین پژوهی معاصر»، نگاه حوزه، ش 77-78، ص 8 .

[5] خرم شاهی، بهاء الدین، دین‌پژوهی، دفتر اوّل و دوم، تهران‌، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ج اول، 1372

منابع:

کتاب روش های پژوهش در كتابداری و اطلاع رسانی نوشته کریشان کومار ، ترجمه فاطمه رهادوست

کتاب روش شناسی مطالعات دینی نوشه فرامرز قراملکی

کتاب دین پژوهی، نوشه بهاء الدین خرمشاهی

تهیه و تولید : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان