تبیان، دستیار زندگی
مهم ترین عوامل افزایش آستانه تحمل و تقویت صبوری، ایمان به پروردگار هستی و حاکمیت او بر ذرات عالم است و اینکه او اول و آخر و ظاهر و باطن است و آنچه از پیش آمدهای تلخ و شیرین به بنده می رسد، بی واسطه یا با واسطه همه از او و به اقتضای حکمت او در راستای مصلح
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

راهکارهای افزایش آستانه تحمّل


دنیا همچون دریای طوفان زده و متلاطمی است که پیوسته امواج سهمگین مشکلات و سختی ها، زندگی انسان را تهدید می کند و تنها راه نیل به ساحل امنیت و سعادت، بهره مندی از کشتی نجات صبر و استقامت، در پرتو ایمان، معرفت به حکمت های پروردگار متعال است .
صبر

تحمل افراد در برخورد با موقعیتهای دشوار زندگی، یکسان نیست و هر کدام واکنش متفاوتی را نسبت به دیگری از خود بروز می دهند. امروزه صاحب نظران و اندیشمندان علوم تربیتی و اجتماعی بر این باورند که آستانه تحمل افراد جامعه، متأسفانه رو به افول است و زودرنجی، پرخاشگری و ناراحتی های روانی شیوع بیشتری پیدا کرده است و شاهد بر این موضوع، روند رو به رشد آمار دعواهای خانوادگی، طلاق و جدایی، نزاع های خیابانی، ضرب و جرح و به طور کلی، آمار جرم و جنایت است که نگرانیهایی را از این بابت برای مسئولان و دست اندرکاران به وجود آورده است. با توجه به این واقعیت تلخ، در نوشتار حاضر، برآنیم که راهکارهای افزایش آستانه تحمل و به تعبیر دیگر، عوامل ارتقاء صبر و شکیبایی را از منظر آیات و روایات بررسی نماییم.

اهمیت صبر و تحمل

در باب اهمیت صبر در احادیث معصومین علیهم السلام بسیار سخن رفته است؛ از جمله اینکه:

- در مسیر نیل به خوشبختی ها، صبر بهترین مرکب است. رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: اَلصَّبْرُ خَیرُ مَرْكَبٍ مَا رَزَقَ اللَّهُ عَبْداً خَیراً لَهُ وَ لَا أَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ؛1 صبر بهترین مرکب است که خداوند بهتر و فراخ تر از آن به بنده روزی نکرده است.

- نقش کلیدی در کسب پیروزی ها دارد. امام علی علیه السلام فرموده اند: مِفتَاحُ الظَّفَرِ لُزُومُ الصَّبرِ؛2 کلید پیروزی ملازمت و همراهی با صبر است.

- گنجینه ای بهشتی است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: اَلصَّبْرُ كَنْزٌ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؛3 صبر گنجی از گنجهای بهشت است.

- و موجب ظهور نور و صفا از وجود انسان می باشد. امام صادق علیه السلام بیان می دارند: اَلصَّبْرُ یظْهِرُ مَا فِی بَوَاطِنِ الْعِبَادِ مِنَ النُّورِ وَ الصَّفَاءِ؛4 صبر آنچه در باطن بندگان از نور و روشنی هست، ظاهر می سازد.

بسیاری از ناهنجاری های رفتاری در لحظات دشوار زندگی، ناشی از جهل و ناآگاهی نسبت به موضوع و نتیجه سوء تفاهمات به وجود آمده است. از این رو، یکی از عوامل تقویت صبر و تحمل، سعی و تلاش در راه شناخت موضوع پیش آمده و آگاهی از واقعه می باشد

عوامل صبر و تحمل

1. ایمان به خداوند

از مهم ترین عوامل افزایش آستانه تحمل و تقویت صبوری، ایمان به پروردگار هستی و حاکمیت او بر ذرات عالم است و اینکه او اول و آخر و ظاهر و باطن است و آنچه از پیش آمدهای تلخ و شیرین به بنده می رسد، بی واسطه یا با واسطه همه از او و به اقتضای حکمت او در راستای مصلحت بنده می باشد؛ چنان که در قرآن خطاب به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آمده است: (وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْینِنَا)؛5 و بر حکمی که پروردگارت مقرر داشته، شکیبا باش؛ چرا که تو زیر نظر مایی.

انسان با چنین باوری، همواره دست توانای خدا را پشت همه جریانهای زندگی می بیند و در برابر رخدادهای ناگوار نه تنها اختیار خود را از دست نمی دهد و میدان را ترک نمی گوید، بلکه غم را به شادی، تنهایی را به اتفاق و اجتماع یکدل، و شکست را به پیروزی تبدیل می نماید. به همین جهت است که امام علی علیه السلام شکیبایی را میوه ایمان می داند: اَلصَّبرُ ثَمَرَهُ الاِیمَانِ 6

2. آگاهی و شناخت نسبت به موضوع

بسیاری از ناهنجاری های رفتاری در لحظات دشوار زندگی، ناشی از جهل و ناآگاهی نسبت به موضوع و نتیجه سوء تفاهمات به وجود آمده است. از این رو، یکی از عوامل تقویت صبر و تحمل، سعی و تلاش در راه شناخت موضوع پیش آمده و آگاهی از واقعه می باشد. قرآن کریم در داستان موسی علیه السلام و خضر علیه السلام که هفت بار واژه صبر را در آن به کار برده، از زبان حضرت خضر علیه السلام علت بی صبری موسای کلیم علیه السلام در مسیر دریافت علم لدنی را عدم آگاهی او به موضوع ذکر نموده است: (قالَ إِنَّكَ لَنْ تَسْتَطیعَ مَعِی صَبْراً * وَ كَیفَ تَصْبِرُ عَلى ما لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْراً)؛7 گفت: تو هرگز نمی توانی به همراه من شکیبایی کنی، و چگونه بر چیزی که علم و آگاهی ات بر آن احاطه ندارد، شکیبایی می کنی؟

اراده، نیرویی است درونی که آدمی را آگاهانه به اعمال هدفمند وامی دارد. انسانهای صاحب اراده، هرگز در برابر سختیها و ناملایمات تسلیم نمی شوند و چون کوهی استوار به نیروی عزم و اراده خویش، می کوشند راه حل مناسبی را برای مشکلات خود بیابند

3. استعانت از عبادت

از دیگر راهکارهای افزایش آستانه تحمل، استعانت از عبادت، خاصه نماز است. بدین جهت، مؤمنان همواره از عبادات در جهت تحمل مشکلات و استقامت در راه حق بهره جویی نموده و به محتوای این آیه، جامه عمل می پوشانند که فرمود: (وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَكَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ)؛8 و از صبر و نماز کمک بگیرید و این کار جز برای خاشعان گران است. البته صبر در این آیه بر طبق احادیث، به روزه تفسیر شده 9 که خود نوعی ریاضت شرعیه برای افزایش شکیبایی و بردباری است؛ چنان که از امام صادق علیه السلام روایت شده: إِذَا نَزَلَتْ بِالرَّجُلِ النَّازِلَةُ أَوِ الشِّدَّةُ فَلْیصُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یقُولُ (وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ)؛10 هنگامی که بلایی آسمانی یا سختی ای بر انسان نازل می شود، باید روزه بگیرد؛ زیرا که خدای عزیز و جلیل می فرماید: "و از صبر (روزه) و نماز کمک بجویید!"

و در روایت دیگری از آن حضرت وارد شده که هر گاه یکی از شما با غمی از غمهای دنیا رو به رو شد، وضو بگیرد و به مسجد رفته، دو رکعت نماز بخواند و در حال نماز دعا کند؛ آیا نشنیده ای که خداوند می فرماید: و از صبر و نماز کمک بگیرید!؛ مَا یمْنَعُ أَحَدَكُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیا أَنْ یتَوَضَّأَ ثُمَّ یدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیرْكَعَ رَكْعَتَینِ یدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یقُولُ وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ. 11

توکل بر خدا

4. توکل بر پروردگار

توکل بر پروردگار و تکیه بر قدرت لایزال رحمانی در سختی ها و مشکلات، صبر و تحمل مؤمن را دو چندان می کند؛ چه اینکه مؤمن همواره خود را در کنف حمایت پروردگارش می بیند و با وجود چنین نیروی عظیمی از هیچ مشکلی هراس به دل راه نمی دهد. توکل، خصلت اهل بهشت است که قرآن کریم در وصفشان می فرماید: (الَّذینَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یتَوَكَّلُونَ)؛ 12 همان کسانی که صبوری نموده و بر پروردگارشان توکل می کنند.

در حدیثی، امیر مؤمنان، علی علیه السلام راه حل مشکلات را توکل معرفی نموده و فرمود: مَن تَوَكَّلَ عَلَى اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعَابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الاَسبَابُ؛ 13 کسی که بر خداوند توکل نماید، دشواری ها برای او خوار می شود و سببها برایش آسان می گردد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله توکل را موجب قوت و قدرت انسان دانسته و بیان داشته اند: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یكُونَ أَقْوَى النَّاسِ فَلْیتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ؛ 14 کسی که دوست دارد قوی ترین مردم باشد، باید که بر خداوند توکل نماید.

در این راستا، مؤمنان پیوسته در دعا و مناجات به معبود خویش توکل می کنند و از او درخواست یاری می نمایند؛ چنان که مجاهدان راه خدا در هنگام رویارویی با دشمن و مصائب مربوط به آن، دست به دعا برداشته، عرضه می دارند: «رَبَّنا أَفْرِغْ عَلَینا صَبْراً وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرینَ»؛ 15 پروردگارا! بر ما شکیبایی فرو ریز و گامهایمان را استوار دار و ما را بر این قوم کافر پیروز گردان!

علی علیه السلام راه حل مشکلات را توکل معرفی نموده و فرمود: مَن تَوَكَّلَ عَلَى اللهِ ذَلَّت لَهُ الصِّعَابُ وَ تَسَهَّلَت عَلَیهِ الاَسبَابُ؛13 کسی که بر خداوند توکل نماید، دشواری ها برای او خوار می شود و سببها برایش آسان می گردد

5. اراده و عزم

اراده، نیرویی است درونی که آدمی را آگاهانه به اعمال هدفمند وامی دارد. انسانهای صاحب اراده، هرگز در برابر سختیها و ناملایمات تسلیم نمی شوند و چون کوهی استوار به نیروی عزم و اراده خویش، می کوشند راه حل مناسبی را برای مشکلات خود بیابند. همچون انبیاء بزرگ الهی که رسول اکرم صلی الله علیه و آله مأمور به پیروی از آنها در این امر شد: (فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ)؛16 پس [ای پیامبر] صبر کن همچنان که پیامبران صاحب عزم صبر کردند.

حضرت لقمان علیه السلام هم به فرزندش سفارش می کند که: (وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ)؛31 و بر آسیبی که به تو رسد، صبر کن! بی تردید این [صبوری] از کارهای مهمی است که اراده قوی می خواهد. برخی از مفسران معتقدند که جمله مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ به معنی آن است که صبر و استقامت نیاز به عزم و اراده قاطع و محکم دارد و بدون آن انسان نمی تواند ناگواریها را تحمل نماید.17

نتیجه

دنیا همچون دریای طوفان زده و متلاطمی است که پیوسته امواج سهمگین مشکلات و سختی ها، زندگی انسان را تهدید می کند و تنها راه نیل به ساحل امنیت و سعادت، بهره مندی از کشتی نجات صبر و استقامت، در پرتو ایمان، معرفت، استعانت از نماز و روزه، توکل به پروردگار متعال، و اراده قوی و محکم است و این گونه، نوید و بشارت، تنها شامل حال صبرپیشگان می باشد: (وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَی ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ)؛18و مسلّما شما را [در زندگی دنیا] به چیزی از ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کاهش محصولات می آزماییم و صابران را نوید [به پیروزی] بده!

و پیروزی و به روزی واقعی، سعادت در سرای آخرت است که نصیب صبران و شکیبایان می گردد: (وَ الَّذینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ... أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ)؛19 و کسانی که برای طلب رضای پروردگارشان صبوری کردند... پایان نیک سرای دیگر برای آنها است.

پی نوشت ها :

1) بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، چ اول، 1404 ق، ج 79، ص139.

2) غرر الحکم و درر الکلم، محمد تمیمی آمدی، ص 283، ح 6330.

3) مستدرک الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چ اول، 1408 ق، ج 2، ص 425.

4) شرح مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، عبد الرزاق گیلانی، نشر صدوق، تهران، چ سوم، 1366 ش، ص 185.

5) طور / 48.

6) غرر الحکم و درر الکلم، محمد تمیمی آمدی، ص 280، ح 6217.

7) کهف / 67 صلی الله علیه و آله68.

8) بقره / 45؛ نیز ر. ک: همان / 153.

9) الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چ اول، 1353 ش، ج 4، ص63، ح 7.

10) من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چ اول، 1413 ق، ج 2، ص76، ح 1777.

11) وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چ اول، 1409 ق، ج 8، ص 138، ح 10251.

12) عنکبوت / 59.

13) غرر الحکم و درر الکلم، محمد تمیمی آمدی، ص 197، ح 3888.

14) تحف العقول، حسن بن شعبه حرانی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چ اول، 1404 ق، ص 27.

15) بقره / 250.

16) احقاف / 35.

17) ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن حسن طوسی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، بی تا، ج 8، ص 280؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چ سوم، 1373 ش، ج 8، ص500.

18) بقره / 155.

19) رعد / 22.

فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره148.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.