پزشکی هسته ای،ضرورتی برای تشخیص ودرمان بیماری ها

پزشكى هسته اى شاخه اى از علم پزشكى است كه در آن از مواد رادیواكتیو براى تشخیص و درمان بیمارى استفاده مى شود. مواد رادیواكتیو مورد استفاده یا رادیو ایزوتوپ هستند و یا داروهایى كه با مواد رادیو ایزوتوپ نشاندار شده اند. داروى رادیواكتیو، در روش هاى تشخیصى مواد رادیواكتیو به بیمار تزریق مى شود و میزان اشعه تایید شده، از بیمار اندازه گیرى مى شود. اكثر روش هاى تشخیصى به كمك یك دوربین اشعه گاما، توانایى تشكیل تصویر را دارند. در موارد استفاده درمانى، مواد رادیواكتیو براى درمان مورد استفاده قرار مى گیرند مثل استفاده از ید 131 (131- I)در تشخیص و معالجه کم کاری و یا پر کاری تیروئید مورد استفاده قرار می گیرد.

موارد زیر از مصادیق تکنیک های هسته ای در علم پزشکی است

1- تهیه و تولید کیتهای رادیو دارویی جهت مراکز پزشکی هسته ای

2- تهیه و تولید رادیو دارویی جهت تشخیص بیماری تیروئید و درمان آنها

3- تهیه و تولید کیت های هورمونی

4- تشخیص و درمان سرطان پروستات

5ـ - تشخیص سرطان کولون ، روده کوچک و برخی سرطانهای سینه

6- تشخیص محل تومورهای سرطانی و بررسی تومورهای مغزی ، سینه و ناراحتی وریدی

7- تصویر برداری بیماری های قلبی ، تشخیص عفونت ها و التهاب مفصلی ، آمبولی و لخته های وریدی

8- موارد دیگری چون تشخیص کم خونی ، کنترل رادیو داروهای خوراکی و تزریقی و غیره

9- بهداشت و ایمن سازی محصولات دامی و خوراک دام، بیماری های دام، تغذیه دام، اصلاح نژاد دام و...

10- کاربرد گسترده در صنایع غذایی به منظور از بین بردن ویروس های گیاهی و غذایی، کاهش میزان آلودگی میکروبی و...

كاربرد پزشكی  هسته ای در تصویر برداری      

اساس كار دستگاه هاى مختلف كه از فیزیك هسته اى براى تصویربردارى استفاده مى كنند، ایجاد یك سرى تصویر از برش هاى مختلف بدن و از زاویه هاى متفاوت است كه این تصاویر با یكدیگر ادغام شده و یك تصویر سه بعدى از محل مورد نظر ایجاد مى كنند.

سى تى اسكن

ComputedTomography با نام CAT scan هم خانواده مى شود و روشى است كه طى آن یك سرى تصاویر دوبعدى به دست آمده با اشعه X به تصاویر سه بعدى تبدیل مى شوند. كلمه tomo از واژه tomos به معنى برش گرفته شده است. سیستم CT اسكن در سال 1972 توسط گاد فرى نیوبلد هوزنفیلد از آزمایشگاه مركزى EMI اختراع شد. آلن مك لئود كدمارك از دانشگاه تافت نیز به طور جداگانه اى همین روش را ابداع كرده بود. این دو نفر به طور مشترك برنده جایزه نوبل سال 1979 شدند. اولین نوع اسكنرها، در انجام اسكن از مغز محدودیت هایى داشتند و در آنها منبع اشعه X به صورت یك امتداد باریك مدادمانند بود كه روى یك یا دو آشكارساز ثابت شده بود. منبع اشعه X و آشكارسازها در وضعیتى متناسب با یكدیگر قرار داشتند و در امتداد بدن بیمار حركت مى كردند و طى این حركت، چرخشى یك درجه اى نسبت به یكدیگر داشتند. در نسل دوم اسكنرها، تغییراتى در شكل منبع اشعه X و تعداد آشكارسازها به وجود آمد. منبع اشعه x به شكلى شبیه پنكه تغییر پیدا كرد و زمان اسكن به طور قابل ملاحظه اى كاهش یافت. در نسل سوم اسكنرها، تغییر اساسى در زمان اسكن به وجود آمد و امكان تشكیل تصویر نهایى همزمان با اسكن ایجاد شد. در این اسكنرها، منبع پنكه اى شكل اشعه X در امتداد ردیفى از آشكارسازها كه در وضعیتى متناسب با منبع اشعه X قرار داشتند ثابت شده بود و سرعت اسكن از هر برش به 10 ثانیه كاهش پیدا كرد.

در نسل چهارم اسكنرها، زمان اسكن نسبت به قبل تغییرى نكرد با این تفاوت كه یك حلقه 360 درجه از آشكارسازها دور بدن بیمار را فرامى گرفت و منبع اشعه x نیز در وضعیتى غیرمتناسب با آشكارسازها به دور بیمار مى چرخید. در حالت مدرن اسكنرها كه واجد چندین آشكارساز و چند ردیف اسكنر هستند، اسكن از قفسه سینه به مدت یك دم و بازدم زمان مى برد. در سال هاى اخیر توموگرافى در حد میكرومتر نیز قابل انجام است و میكروتوموگرافى خوانده مى شود ولى هنوز در مورد انسان مورد استفاده قرار نگرفته است.

این حالت به وضوح بیشتر ساختارهایى مثل رگ هاى خونى كه ممكن است از بافت هاى اطراف متمایز نباشد، كمك مى كند. استفاده از این مواد در برخى موارد به بررسى نحوه عملكرد بعضى از اعضاى بدن نیز كمك مى كند. پیشرفت و فناورى CT اسكن باعث شده كه دوز تابش اشعه X و زمان اسكن كاهش پیدا كند و اما هنوز هم دوز اشعه تابشى در این روش بسیار بالاتر از رادیوگرافى معمولى با اشعه X است.

اسكن غده تیروئید

تیروئید نخستین عضو بدن است كه پس از دسترسی به جاروبگر خطی در سال 1950 از آن نـگـاره رادیوایزوتوپی گرفته شد . تیروئید گــاهــی دارای گــره هـا یـا  تـكـمـه‌هـایـی اسـت كـه جذب كننده مولكول‌های نشاندار نبوده و سرد نامیده می شوند و نسبت به بافت سالم تیروئید كـه جـذب كـننده مولكول‌های نشان دار با مواد رادیواكتیو است ، احتمال سرطانی شدن ، بیشتر است.

در گذشته برای اسكن تیروئید ، یك روز پیش از نـگـاره بـرداری بـه بیمار خورانده می شد . دز پرتوی كه از این‌راه به بیمار داده می شد ،بالا بود رادیوایزوتوپ دیگری كه از عنصر ید می‌تواند در ایـن روش به كار رود  135 I با نیمه عمر سه ساعت است كه این رادیوایزوتوپ هم به علت دردسـرهـای تـكـنیكی كاربرد ندارد . تكنسیم به صورت یون پرتكنتات m99 Tc به وسیله همان بـافـت هـایـی كـه یـد را جـذب مـی كـنـنـد ، جذب می‌شود . از آن جا كه m99 Tc تابش كمتری به بـیـمار می دهد ، به دیگر رادیونوكلئیدها برتری دارد . زمـان لازم برای وارد شدن مولكول‌های نشاندار به غده تیروئید پس از تزریق با   m99 Tc نزدیك به 20 دقیقه است.

اسكن غده پاراتیروئید

برای اسكن این غده تكنسیم تالیوم یا Mibi به كـــــار مـــــی‌رود . یـــكـــــی از روش‌هـــــای اســكــــن پاراتیروئید، تزریق (500mci15MBq ) تكنسیم است كه پس از 15 دقیقه اسكن گرفته می شود . اگر نیاز باشد اسكن هر ساعت یا هر دو ساعت پس از نخستین اسكن انجام می گیرد.

اسكن جمجمه:

تشخیص ضربه مغزى و خونریزى داخلى معمولى ترین دلیل براى اسكن از سر است. این اسكن بدون تزریق ماده حاجب انجام مى شود و خونریزى حالت متمایزترى خواهد داشت. براى تشخیص تومور نیز از این روش به همراه تزریق ماده حاجب استفاده مى شود كه البته دقت MRI را ندارد. از CT اسكن سر و گردن و منطقه دهانى معمولاً براى آمادگى جراحى استخوان صورت و فك و گاهى تشخیص تومور یا كیست در ناحیه فك ها و سینوس ها و تیغه بینى استفاده مى شود.

اسکن ریه:

بررسی بیماری های ششی به روش پزشكی هـسـتـه‌ای آسـان و ارزان انـجام می گیرد. در این روش‌ها گازهای رادیواكتیو مانند گزنون133 54 Xeیا مولكول‌های درشت نشان‌دار به كار می‌روند .

بسته شدن یك سرخرگ بزرگ در شش با لخته خون یعنی آمبولی شش در پزشكی دردسـر بـزرگـی اسـت . در پـزشـكـی هسته‌ای برای آزمایش آمبولی ششی نزدیك  سه  MBq( 100 mci) آلـبـومـیـن نـشـاندار با   m99 Tc را در سیاهرگ بیمار تزریق می كنند . مـولكول‌های درشت این ماده پس از تزریق به قلب و پس از آن به شش‌ها می‌رسند. مولكول‌های درشت ،بزرگ‌تر از آن هستند كه از میان مویرگ‌های ششی بگذرند و به صــورت مــوقـتــی در ورودی بــرخــی از مــویــرگ‌هــای فـعــال گــرفـتــار مــی شــونـد. ایـن مولكول‌های درشت كمتر از 1% مویرگ‌ها را می‌بندند و پس از یك تا دو ساعت خرد می‌شوند و راه خون باز می شود.

.

مـی تـوان چـگـونـگـی گـردش هـوا در شـش‌هـا را بـا یك گاز رادیواكتیو مانند گزنون (54133 Xe )كــه دارای نـیـمــه عـمــر 5.3 روزه اســت بــررسـی كـرد. چـگـونـگـی پـخـش رادیواكتیویته و مدت زمان باقی ماندن آن در یك ناحیه از شش ، داده های تشخیصی را كه نیاز داریم به دست می دهد.

  ادامه دارد...

منبع: daneshju-clinicalmedicine- radiologyinfo- nuclearmedicine

مبانی وکاربرد دانش هسته ای-مسلم صالحی