تبیان، دستیار زندگی
آیا الکل نجس است و درصورت وجود الکل در یک کالا آیا حکم به نجاست آن کالا می کنیم؟ و به طور کلی حکم استفاده از آن کالا چیست؟
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : امید پیشگر
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حکم الکل در خوراکی ها

آدامس


وقتی می بینیم روی بطری و یا بسته بندی کالایی درج شده که در آن الکل وجود دارد و یا از کارشناسی می شنویم درصدی از آن کالا را الکل تشکیل داده؛ چون می دانیم «الکل نجس است»، فورا حکم به نجاست آن کالا می کنیم و یا حداقل این سوال برایمان پیش می آید که حکم استفاده از آن چیست؟ اگر آن ماده، خوراکی است آیا می شود آن را خورد و یا اگر ماده ای آرایشی مانند ادکلون است آیا جایز است از آن استفاده کرد و با همان حال به نماز ایستاد؟


محور این گونه اظهار نظرها و یا پرسشهای فقهی، همان باور رایج و مشهوری است که به آن اشاره کردیم: «الکل نجس است». اما وقتی به کتابهای فقهی(مانند توضیح المسائل و یا مجموعه استفتائات مراجع عظام تقلید) مراجعه می کنیم به احکامی بر می خوریم که چندان با این باور کلی و قاطع سازگار نیست. مانند این فتوا که حضرت آیت الله سیستانی با صراحت تمام می فرماید: «الکل کلاً پاک است»(1)

تعارض بین آن باور و این فتواها سبب شده که افراد در شناخت وظیفه دچار مشکل شوند و با هر ماده ای که اسمی از الکل بر آن است با شدت و یا با تردید برخورد کنند و در واقع نداند که وظیفه شان چیست؟ برای حل این اختلاف به سراغ آن باور مشهور می رویم تا با نقد و اصلاح آن این تعارض را ریشه کن کرده و تشخیص وظیفه را بر مکلفین آسان سازیم.

واقعیت امر این است که آن جمله مشهور و معروف، نیاز به نقد و اصلاح جدی دارد که اگر چنین شد؛ هم اظهار نظرهای غیر کارشناسانه سروسامانی پیدا می کند و هم پاسخ سوالاتی که نقل کردیم به خوبی داده می شود و هم معنای فتواهایی که در این باره وجود دارد به خوبی روشن می گردد.

آیا الکل نجس است؟

با مراجعه به همان کتابهای فقهی که در بالا اشاره کردیم؛ خواهید دید که در بخش «نجاسات» (آنجا که تک تک نجاست نام برده شده و حکم هر یک بیان می شود) عنوانی به نام الکل وجود ندارد؛ بلکه آن چیزی که به عنوان یکی از نجاسات مطرح است ماده مست کننده ای است که اصل آن مایع باشد و اگر هم سخنی از شراب و یا انواع و اقسام مشروبات الکی به میان آمده، برای آن است که این نوشیدنی ها، مست کننده هایی هستند که اصلشان مایع است.

بنابراین:

1. الکل (به خودی خود) نجس نیست؛ زیرا دلیلی بر نجاست آن وجود ندارد و اگر هم حکم به نجاست مشروبات الکلی می شود دلیلش، وجود الکل در آنها نیست؛ بلکه دلیلش مست کننده بودن این مایعات است.(2)

2. اگر مایعی، مست کننده بود (چه کم و چه زیادش)؛ نجس است و نوشیدن آن حرام ؛ خواه در آن الکل وجود داشته باشد (به هر میزان و درصدی)، خواه وجود نداشته باشد.

3. اگر مایعی، مست کننده نبود (چه کم و چه زیادش)؛ چنین مایعی پاک است و حکم به نجاست آن نمی شود، خواه در آن الکل وجود داشته باشد (به هر میزان و درصدی)؛ خواه وجود نداشته باشد.

الکل (به خودی خود) نجس نیست؛ زیرا دلیلی بر نجاست آن وجود ندارد و اگر هم حکم به نجاست مشروبات الکلی می شود دلیلش، وجود الکل در آنها نیست؛ بلکه دلیلش مست کننده بودن این مایعات است

یک حکم شرعی

اگر مایع نجسی را به مایع پاک و غیر نجسی اضافه کنیم مایع دوم به کلی نجس شده(3) و باید از خوردن و آشامیدن آن پرهیز کرد و نمی توان با لباس و یا بدنی که با آن مرطوب شده است نماز خواند.

بنابراین اگر ذره ای از یک مایع مست کننده (که گفتیم جزء نجاسات است) را به یک نوشیدنی پاک اضافه شود، تمام آن نجس شده و نوشیدن آن حرام خواهد شد.

تذکر مهم:

دلیل نجس شدن و به دنبال آن حرمت نوشیدن این ترکیب جدید، سرایت یک مایع نجس به درون آن است و ربطی به داشتن و یا نداشتن الکل ندارد.

منشأ آن باور مشهور و گمان ناروا

وجود الکل در اکثر قریب به اتفاق مایعات مست کننده از یک طرف و حکم به نجاست چنین مایعاتی، سبب شده تا ما گمان کنیم که خود الکل نجس است و اگر هم نوشیدن این مشروبات حرام شده دلیلش وجود الکل در آنهاست. با توضیحاتی که دادیم روشن می شود که چنین تصوری از اساس غلط است و حقیقت همان است که بیان شد.

اگر مایع نجسی را به مایع پاک و غیر نجسی اضافه کنیم مایع دوم به کلی نجس شده و باید از خوردن و آشامیدن آن پرهیز کرد و نمی توان با لباس و یا بدنی که با آن مرطوب شده است نماز خواند

برخورد فقهی و کارشناسانه با کالایی که در ترکیب آن الکل به کار رفته است

ابتدا باید معلوم شود که آیا در ساخت آن کالا از مایع مست کننده، استفاده شده یا نه؟ اگر استفاده شده و یا خود آن کالا، یک نوشیدنی مست کننده است؛ بی تردید آن کالا، نجس و خوردن و نوشیدن آن هم حرام است.

ولی اگر در تهیه آن کالا، مایع مست کننده و یا نجس دیگری به کار نرفته بود؛ چنین کالایی به صرف وجود الکل در ترکیبش، نجس نیست؛ مگر آنکه ثابت شود این ترکیب موجود، مست کننده است و یا در ساختش از نجاسات (مانند مایع مست کننده) استفاده شده است.

اگر مست کنندگی و یا نجس بودن آن ثابت نشد، آن کالا پاک است؛ ضمن اینکه در صورت وجود شک در پاکی یا طهارت  چیزی، حکم به طهارت آن شده و نیازی به تحقیق و بررسی نمی باشد.(4)

نتیجه بحث

1. کالایی که در ترکیب آن الکل به کار رفته است و ما می دانیم که هیچ مایع مست کننده و یا نجسی در آن وجود ندارد و یا شک داریم که آیا در ساخت آن کالا، مایع مست کننده و یا نجسی به کار رفته است یا نه؟ پاک است و استفاده از چنین کالایی جایز خواهد بود و نیازی هم به تجسس درباره پاکی یا نجسی آن نیست(4)

2. اگر مطمئن شدیم که در تولید فلان نوشیدنی و یا خوراکی از مایع مست کننده استفاده شده و یا اصولا خود آن نوشیدنی از مست کنندهاست؛ بی شک، حکم به نجاست آن می شود و خوردن و نوشیدن آن نیز حرام خواهد بود.

پی نوشت ها:

1. پایگاه اطلاع رسانی معظم له

2. مقام معظم رهبری : الكل‌هائى كه معلوم نیست در اصل از اقسام مایعات مست كننده باشند، محكوم به طهارت هستند. أجوبة الاستفتاءات (فارسى)؛ ص: 58

آیت الله فاضل لنکرانی(ره) در پاسخ به این سوال که الکل نجس است یا نه؟ می نویسد: حق این است که نجس بودن آن بستگی به مُسکر بودن آن دارد [اگر مُسکر بود نجس و اگر نبود، نجس نیست]. کارشناسان می گویند مست کنندگی الکل ثابت نشده است [بنابراین الکل پاک است]. گفته شده که اگر الکل را با آب [یا مایعی دیگر] رقیق کنند و غلظتش را از 90 به 40 برسانند موجب مستی می شود؛ ولی چنین کاری نمی تواند خدشه ای به اصل پاک بودن الکل وارد کند؛ زیرا خود الکل به تنهایی مسکر نیست.  تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ص152-153

3. اگر آن مایع پاک آب کثیری باشد که با افزوده شدن آن مایع نجس، تغییری در رنگ و بو و مزه آن ایجاد نشود همچنان حکم به طهارت آن می شود.

4. سوال از آیت الله بهجت (ره): اگر با مختصر پرسش و پاسخى به نجس یا پاك بودن اشیا بتوان پى برد، آیا تجسّس لازم است؟ پاسخ: تجسس لازم نیست. استفتاءات ؛ ج‌1، ص: 76

5. مقام معظم رهبری: [نوشابه‌هاى موجود در بازار كه بعضى از آنها مانند كوكاكولا و پپسى‌كولا و .. در داخل تولید مى‌شوند و گفته مى‌شود كه مواد اصلى آنها از خارج وارد مى‌گردد و احتمال دارد از الكل در آنها استفاده شده باشد] پاك و حلال است، مگر این كه مكلّف شخصاً یقین حاصل كند كه آنها با الكل مست كننده‌اى مخلوطند كه در اصل مایع است. أجوبة الاستفتاءات (فارسى)؛ ص: 59

آیت الله فاضل لنکرانی(ره): اگر در سُکر آور بودن الکل یا ماده ای که از الکل ساخته می شود (مانند ادکلون) شک کنیم که آیا مستی آور است یا نه؛ همین شک کفایت می کند که حکم به طهارت آن ماده و الکلش کنیم زیرا در حکم به نجاست؛ احراز سُکر آور بودن آن ماده، لازم است [یعنی اول باید مطمئن شویم که آن ماده مست کننده است تا بتوانیم بگوییم که آن ماده نجس است.]  تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ص153

 امید پیشگر   

بخش احکام اسلامی تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.