تبیان، دستیار زندگی
خداى بیامرزد مردى را که با لجام طاعت و تقوى خویش نفس را مهار کند و لجام زند و با زمام خود را بسوى فرمانبردارى خدا بکشاند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه نفس سرکش را رام کنیم؟


خداى بیامرزد مردى را که با لجام طاعت و تقوى خویش نفس را مهار کند و لجام زند و با زمام خود را بسوى فرمانبردارى خدا بکشاند.


نفس

ارزش هر چیزی با توجه به مقدار تأثیری که در سرنوشت و سعادت آدمی دارد سنجیده می‏شود و از آن‏جا که هدف از آفرینش انسان رسیدن به کمال واقعی و دست یافتن به سعادت ابدی است، خرج کردن سرمایه وجود در غیر این مسیر از دست دادن بهترین و ارزشمندترین سرمایه محسوب می‏شود. در قرآن کریم و رهنمودهای اولیای الهی هشدارهای فراوان در این‏باره به چشم می‏خورد که مبادا بر اثر غفلت و مشغول شدن به لذت‏های زودگذر دنیوی، حقیقت وجود خود را ارزان از دست بدهید؛ چرا که در این صورت دچار خسران جبران ناپذیری خواهید شد. حضرت علی(علیه السلام) می‏فرمایند: «آگاه باشید جز بهشت قیمت دیگری برای نفس شما نیست؛ پس مواظب باشید که آن را به چیز دیگری نفروشید».

- برترین حکمت

اگر این حقیقت را بپذیریم که انسان در طول حیات دنیوی خود هیچ مسئولیتی بزرگتر از خودسازی ندارد، این نکته را نیز باید بپذیریم که برترین کارهای انسان مجموعه فعالیت‏هایی است که با هدف شناخت نفس انجام می‏گیرد؛ چون بدون این کار هرگز خودسازی و کمال واقعی تحقق پیدا نخواهد کرد. حضرت علی بن ابی‏طالب(علیه السلام) می‏فرمایند: «برترین و بافضیلت‏ترین شناخت [و در تعبیر دیگر والاترین حکمت] شناخت نفس و رعایت قدر و اندازه آن است.»

- راه های معرفت نفس

بدون تردید برای شناخت و معرفت نفس می توان راه های گوناگونی را مطرح کرد اما به نظر می رسد معرفت نفس از طریق خالق و آفریننده آن می تواند بدست آید زیرا اوست که بهتر از هر موجودی دیگری نفوس انسان ها را می شناسد و با مراجعه به آیات قرآن و فرمایشات پیشوایانی دینی می توان به شناخت درستی از نفس دست پیدا کرد. راه دیگرش می تواند تدبر، تأمل  و تحلیل خود نفس توسط انسان باشد که تلاش های علمی فیلسوفان و دانشمندان علوم مختلف می تواند در این زمینه کمک کار انسان باشد.

عزیزا ! از خواب گران برخیز و این امراض گوناگون را با قرآن و حدیث علاج کن و دست تمسک به حبل الله متین الهی و دامن اولیاء خدا زن ! پیغمبر خدا این دو نعمت بزرگ را برای ما گذاشت که به واسطه تمسک به آنها از این گودال ظلمانی طبیعت خود را نجات دهیم و از این زنجیرها و غلها خلاصی پیدا کنیم و به سیره انبیاو اولیاء متصف شویم

سفارشات سرنوشت ساز امام علی علیه السلام در مورد نفس

1 - بر نفس خود بخیل باش و زمام آن را در آنچه برایت روانیست رها مگردان که بخل ورزیدن بر نفس داد آن را دادن است در آنچه دوست دارد یا ناخوش مى‏انگارد.(1)

2 - مؤمن ... سینه او هر چه فراختر است و نفس وى هر چه خوارتر.(2)

3 - پس حساب نفس خود را براى خود گیر که دیگران را حسابرسى است.(3)

4 - آن که حساب نفس خود کرد سود برد و آن که از آن غافل گردید زیان دید(4)

5 - بر خواهش نفست غلبه کن حکمت الهى برایت کامل مى‏شود.(5)

6 - با کندن ریشه بدى از سینه‏ات آن را از سینه دیگرى بر کن.(6)

7 - راه راست را از عقل جوى و هواى نفس را مخالفت کن تا پیروز گردى.(7)

8 - آنگه از خود خوشنود بود ناخشنودان او بسیار شود.

9 - خداى بیامرزد مردى را که با لجام طاعت و تقوى خویش نفس را مهار کند و لجام زند و با زمام خود را بسوى فرمانبردارى خدا بکشاند»(8)

امام علی

10- «به نفس خدمت کردن او را از لذت و سرمایه‏هاى (شهوانى) بازداشتن و به کسب علوم و حکمت ها وادارش کردن و به عبادت و طاعت ها بکوشش داشتن است، و رستگارى نفس در این است‏».(9)

11 - پیکر و تن را خدمت کردن باو دادن است آنچه را که مى‏خواهد از لذات و شهوت ها و سرمایه‏ها و هلاک نفس در این کار است‏»(10)

عزیزا ! از خواب گران برخیز و این امراض گوناگون را با قرآن و حدیث علاج کن و دست تمسک به حبل الله متین الهی و دامن اولیاء خدا زن ! پیغمبر خدا این دو نعمت بزرگ را برای ما گذاشت که به واسطه تمسک به آنها از این گودال ظلمانی طبیعت خود را نجات دهیم و از این زنجیرها و غلها خلاصی پیدا کنیم و به سیره انبیاو اولیاء متصف شویم.

خدا نکند انسان پیش از آنکه خود را بسازد جامعه به او روی آورد و در میان مردم نفوذ شخصیتی پیدا کند، که خود را می بازد و خود را گم می کند .

اگر این حقیقت را بپذیریم که انسان در طول حیات دنیوی خود هیچ مسئولیتی بزرگتر از خودسازی ندارد، این نکته را نیز باید بپذیریم که برترین کارهای انسان مجموعه فعالیت‏هایی است که با هدف شناخت نفس انجام می‏گیرد؛ چون بدون این کار هرگز خودسازی و کمال واقعی تحقق پیدا نخواهد کرد. حضرت علی بن ابی‏طالب(علیه السلام) می‏فرمایند: برترین و بافضیلت‏ترین شناخت [و در تعبیر دیگر والاترین حکمت] شناخت نفس و رعایت قدر و اندازه آن است

اگر دست از این عالم – که مزرعه آخرت است – کوتاه شد دیگر کار گذشته است و اصلاح مفاسد نفس را نتوانی کرد .

ای عزیز! بدان که خواهش و تمنای نفس به جایی منتهی نشود و با اشتهای آن به آخر نرسد .

هر بلایی سر انسان می آید یا جامعه از دست قدرتمندان می بیند در اثر هوای نفس و خودخواهی است .

نمی شود که انسان هم خودپرست باشد و هم خداپرست . نمی شود که انسان هم منافع خودش را ملاحظه کند و هم منافع اسلام را . باید یکی از این دو تا باشد.

ای عزیز ! اکنون تا حجاب های غلیظ طبیعت نور فطرت را به کلی زائل نکرده و کدورت های معاصی صفای باطنی قلب را به کلی نبرده و دستت از دنیا که مزرعه آخرت است و انسان در آن می تواند جبران هر نقصی و غفران هر ذنبی کند – کوتاه نشده دامن همتی به کمر زن و دری از سعادت به روی خود باز کن .

ای دوست ! در ایام جوانی اراده و تصمیم انسان ، جوان است و محکم از این جهت نیز اصلاح برای انسان آسانتر است.ولی در پیری اراده سست و تصمیم پیراست و چیره شدن بر قوا مشکلتر است.( چند نکته اخلاقی و عرفانی از امام خمینی )

پى‏نوشت ها:

1)صفحه 326 - نهج البلاغه شهیدى)

2)کلمات قصار 333 - ص 421)

3)خطبه 223 - 16

4)کلمات قصار 208

5)غرر الحکم ج 1 فصل دوم ح 49

6)غرر الحکم ج 1 فصل دوم ح 70

7)غرر الحکم ج 1 فصل دوم ح 87

8)غرر الحکم ج 1 فصل سى و سوم، ح 15

9)همان - فصل 31 - ح 61

10)همان ح 60

فرآوری : محمدی

بخش نهج البلاغه تبیان


منابع : وبلاگ سرای مقالات نهج البلاغه

وبلاگ تنها در بهشت

وبلاگ سخنان امام علی (علیه السلام)

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.