قهر کردن مقدمه ای برای جهنمی شدن
قهر کردن واکنشی است که خیلی از ما در مقابل عملی که خوشایندمان نیست از خودمان نشان می دهیم و این عمل شدت ضعف و کوتاه مدت یا بلندمدت دارد اما قهر کردن در هر نوعش واکنشی ناپسند و مذموم است .
حضرت رسول - صلی الله علیه و آله - فرمود: «هر دو نفر مسلمی که از یکدیگر قهر و خشم کنند و از هم دوری جویند و سه روز چنین باشند و با هم صلح و آشتی نکنند، از دایره اسلام بیرون می روند. و هر کدام که ابتدا به صلح و سخن گفتن کند در روز قیامت زود داخل بهشت خواهد شد».(کافی، ج 2، ص 345، ح 5)
و نیز از آن حضرت مروی است که: «از برای مسلمانان، حلال نیست که: زیادتر از سه روز از برادر خود دوری و قهر کنند».(محجة البیضاء، ج 3، ص 362)
از حضرت امام جعفر صادق - علیه السلام - روایت است که: «هیچ دو مردی از روی قهر از یکدیگر جدا نمی شوند مگر اینکه یکی از آنها مستوجب لعنت می گردد. و بسا باشد که هر دو مستوجب شوند. شخصی عرض کرد: آنکه مظلوم است چرا مستوجب می گردد؟ فرمود: به جهت اینکه: او چرا برادر خود را به صلح نمی خواند و ابتدا به کلام نمی کند. از پدرم شنیدم که می فرمود: هرگاه دو نفر با هم نزاع کنند و یکی از آنها قهر کند، آنکه مظلوم است باید به نزد آن دیگری بیاید و بگوید: ای برادر! تقصیر با من است و من ظلم کرده ام، تا نزاع از میان ایشان برطرف شود. به درستی که خدا حاکم عادل است و از ظالم، حق مظلوم را می گیرد.»(کافی، ج 2، ص 344، ح)
و حضرت امام محمد باقر - علیه السلام - فرمود که: «خدا رحمت کند کسی را که الفت بیندازد میان دو نفر از دوستان ما. ای گروه مؤمنین! سعی کنید و با یکدیگر مهربانی نمائید.» (کافی، ج 2، ص 345، ح 6)
آثار قهر
1- خسران:
« الَّذِینَ ینْقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِنْ بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یوصَلَ وَیفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولَئِک هُمُ الْخَاسِرُونَ» [1]
فاسقان کسانی هستند که پیمان خدا را، پس از محکم ساختن آن، میشکنند و پیوندهایی را که خدا دستور داده برقرار سازند، قطع نموده و در روی زمین فساد میکنند؛ اینها زیانکارانند. از مصادیق این قطع رابطه، قطع رابطه با خویشان است. در همین آیه، چنین عملی را، نشانه فسق و از مفاسد در زمین میداند.
2- سزاوار آتش:
پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) میفرمایند:
« یا أَبَاذَرٍّ أَنْهَاک عَنِ الْهِجْرَانِ وَ إِنْ کنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَلَا تَهْجُرْهُ فَوْقَ ثَلَاثَةِ أَیامٍ کمَلًا فَمَنْ مَاتَ فِیهَا مُهَاجِراً لِأَخِیهِ کانَتِ النَّارُ أَوْلَى بِهِ » [2]
اى اباذر نهى میکنم ترا از قهر کردن و دورى نمودن اگر چه ناچارى دورى مکن برادرت را بیش از سه روز تمام. پس هر کس بمیرد در حال دورى کردن از برادرش آتش به او سزاوارتر باشد.
3- قاتل بودن:
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله میفرمایند:
«من هجر أخاه سنة فهو کسفک دمه»[3] ؛ هر کس یک سال از برادر خویش قهر کند چنانست که خون وى را ریخته است.
آشتی در روایات:
حضرت علی علیه السلام میفرمود:
«بر شماست پیوستن و موافقت و دوستی کردن و بپرهیزید از بریدن و ترک کردن و قهر کردن از همدیگر» [4]
حضرت صادق علیه السلام میفرمود:
«پیوسته تا دو مسلمان با هم قهرند، ابلیس شاد است و چون آشتى کنند، زانوهایش بلرزد و بهم بخورد و بندهایش از هم بگسلد و فریاد کشد: اى واى بر من از آنچه به هلاکت رسد.» [5]
حضرت امام باقر علیه السلام میفرمود:
«به راستی که شیطان دشمنى افکند میان مؤمنان تا بر نگردد یکیشان از دینش و چون چنان کنند به پشت بخوابد و واکشد و سپس گوید: پیروز شدم. پس خدا رحمت کند کسی را که الفت دهد دو تا دوست ما را، اى گروه مؤمنان با هم دوست شوید و با هم مهر ورزید.» [6]
فضیلت آشتی دادن مردم :
اصلاح بین مردم و برقراری صلح و آشتی، خواسته خداوند متعال است و پیامبران الهی نیز یکی از مسئولیتها و مأموریتهای خویش را برپایی صلح و زدودن اختلاف از جامعه بشری قرار دادند و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکردند.
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله میفرمایند:
«با هم دشمن نباشید، و بهم حسد نبرید و بهم پشت نکنید و از هم نبُرید و برادرانه بندگان خدا باشید.»[7]
وظیفه دیگران در برابر اختلافات
اسلام، مسلمانان را موظف به خاموش کردن آتش نزاع ها و کینه ها کرده است. حضرت علی علیهالسلام در وصیت نامه خود به فرزندان و همه کسانی که گفته او به آنها میرسد، توصیه میکند:
«أُوصِیکمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِکمْ وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَینِکم» [8]
شما و همه فرزندانم و کسانم و آن را که نامه من بدو رسد سفارش میکنم به ترس از خدا و آراستن کارها و آشتی با یکدیگر که من از جد شما شنیدم که میگفت: آشتی دادن میان مردمان، بهتر است از نماز و روزه سالیان.
با اینکه در اسلام دروغ گفتن از گناهان کبیره است میتوان در شرایطی برای اصلاح ذات بین از آن بهره گرفت، بنابر گفته امام صادق علیهالسلام :
«المُصلِحُ لَیسِ بِکاذِبٍ» [9] ؛ کسى که مصلح و میانجى مىشود، آنچه بگوید دروغگو محسوب نمىشود.
در حدیثی دیگر از امام علی علیهالسلام آمده است:
«لَأَنْ أُصْلِحَ بَینَ اثْنَینِ أَحَبُّ إِلَی مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَین» [10]
اگر میان دو نفر به منظور اصلاح و آشتى، میانجیگرى کنم در نظر من از دو دینار صدقه دادن برتر است.
استحکام جامعه و مهربانی و دوستی بین ارکان آن، از نیازهای اساسی جامعه بشری است. خداوند متعال در قرآن کریم با به کار بردن تعبیر زیبای «صلح و آشتی» مردم را به اختلاف زدایی در زمینه حقوقی دعوت میکند و میفرماید:
«فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَینِکمْ وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنْ کنْتُمْ مُؤْمِنِینَ» [11]
«شما مؤمنان باید از خدا بترسید و بلکه به رضایت و مسالمت و اتحاد بین خودتان بپرازید و خدا و رسول را اطاعت کنید، اگر اهل ایمانید».
همچنین در مورد توصیه به اخوت و برادری میفرماید:
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکمْ تُرْحَمُونَ » [12]
به حقیقت، مؤمنان همه برادر یکدیگرند. پس همیشه بین برادران ایمانی خود صلح دهید و خدا ترس و پرهیزکار باشید. امید است که مورد لطف و رحمت الهی قرار گیرید.
اصلاح بین مؤمنان آنقدر ارزش و اهمیت دارد که اگر نهاد ویژه و بودجه خاصی هم برای این هدف منظور شود، کاملاً منطقی و بهجاست. امام علی علیهالسلام در وصیتنامه خویش در خطاب به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام میفرماید: از جد شما شنیدم که می فرمود:
« إِصْلَاحُ ذَاتِ الْبَینِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ » [13] ؛ رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مىفرمود: اصلاح بین مردم از هر نماز و روزه (مستحبّى) بهتر و گرانقدرتر است.
پی نوشت ها :
[1] - بقره/27
[2] - مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار ، تهران ، دارالکتاب اسلامیه ، 1364 ، نوبت دوم، ج72 ص 184 و ج74 ص 72
[3] - نهج الفصاحه، مترجم ابوالقاسم پاینده،تهران، بدرقه جاویدان،1385، چاپ هفتم، کلمات قصار، ص 747
[4] - « عَلَیکمْ بِالتَّوَاصُلِ وَ الْمُوَافَقَةِ وَ إِیاکمْ وَ الْمُقَاطَعَةَ وَ الْمُهَاجَرَة ». عبد الواحد، آمدی؛ تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1378،چاپ دوم، ص 437.
[5] - « قَالَ لَایزَالُ إِبْلِیسُ فَرِحاً مَا اهْتَجَرَ الْمُسْلِمَانِ فَإِذَا الْتَقَیا اصْطَکتْ رُکبَتَاهُ وَ تَخَلَّعَتْ أَوْصَالُهُ وَ نَادَى یا وَیلَهُ مَا لَقِی مِنَ الثُّبُور» . کلینی، محمدبن یعقوب؛ اصول من الکافی، علی اکبر غفاری، بیروت، دارالتعارف،1401، چاپ چهارم، ج2 ص 346.
[6] - «إِنَّ الشَّیطَانَ یغْرِی بَینَ الْمُؤْمِنِینَ- مَا لَمْ یرْجِعْ أَحَدُهُمْ عَنْ دِینِهِ- فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِک اسْتَلْقَى عَلَى قَفَاهُ وَ تَمَدَّدَ ثُمَّ قَالَ فُزْتُ- فَرَحِمَ اللَّهُ امْرَأً أَلَّفَ بَینَ وَلِیینِ لَنَا یا مَعْشَرَ الْمُؤْمِنِینَ تَأَلَّفُوا وَ تَعَاطَفُوا ». همان، ج72، ص 187
[7] - « لَا تَبَاغَضُوا وَ لَا تَحَاسَدُوا وَ لَا تَدَابَرُوا وَ لَا تَقَاطَعُوا- وَ کونُوا عِبَادَ اللَّهِ إِخْوَانا ». مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار ، تهران ، دارالکتاب اسلامیه ، 1364 ، نوبت دوم، ج73 ص 19
[8] - سید رضی؛ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم ، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین، بهار 84 ، نوبت 26، نامه 47.
[9]- کلینی، محمدبن یعقوب؛ اصول من الکافی، علی اکبر غفاری، بیروت، دارالتعارف،1401، چاپ چهارم، ج2، ص210.
[10] - همان، ج2 ص 209.
[11] - انفال/1
[12] - حجرات/10
[13] - مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار ، تهران ، دارالکتاب اسلامیه ، 1364 ، نوبت دوم، ج73 ص43
فرآوری : محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع : پایگاه حوزه
پژوهشکده باقر العلوم