ترجمه قرآن به فارسی

سید محمد باقر موسوی همدانی ( 1363 ش )

آیت الله محمد باقر موسوی همدانی بنا بر سفارش مرحوم علامه طباطبائی از ابتدا تا انتهای تفسیر المیزان را ترجمه کرده و ترجمه آیات را نیز به آن افزوده است.^[1] این ترجمه با نثری نسبتا روان و ساده نگارش یافته است و روش مترجم ترجمه معنائی و تا حدی آزاد است از این رو هماهنگی دقیق میان ترجمه با متن وجود ندارد. در برخی موارد نیز بجای ترجمه نقل به معنی شده و معنای اصلی کلمه منظور نگردیده است.این ترجمه دارای توضیحات تفسیری است که بر اصل ترجمه افزوده شده و بدون داشتن معیار دقیق و مشخصی،برخی میان پرانتز و برخی بدون پرانتز در داخل متن آورده شده‌اند.^[2] از نکات قابل توجه در این ترجمه ،عدم هماهنگی ترجمه با دیدگاههای تفسیری علامه طباطبائی است تا آنجا که برخی گفته اند نگارنده به ترجمه مرحوم پاینده نظر داشته است نه تفسیر المیزان.^[3]

محمد خواجوی ( 1369 ش )

استاد محمد خواجوی از مترجمان و حکمت پژوهان معاصر هستند که اکثر قریب به اتفاق آثار ملاصدرا بزرگترین فیلسوف قرون اخیر ایران را به فارسی ترجمه کرده اند. ترجمه وی از قرآن مجید در سال 1369 (ه ش) ارائه شد.^[4] ترجمه آقای محمد خواجوی ترجمه‌ای است بر مبنای وجوه نظایر آن طور که مترجم در مقدمه ترجمه اش آورده است هدف از چنین روشی آشکار ساختن وجوه معانی و روشن تر کردن ترجمه و ابهام زدایی است. این ترجمه توضیحات و اضافات بسیاری کمی دارد که در داخل دو قلاب قرار گرفته است.اسلوب و زبان متن ترجمه به طور کلی امروزین و ساده و در عین حال روان و گویا می باشد و بر اساس قواعد دستور زبان فارسی نگارش یافته است.^[5]

مصطفی خرم دل ( 1371 ش )

دکتر مصطفی خرم دل از دانشوان و قرآن پژوهان مشهور کردستان ایران است. ترجمه خرم دل از قران با عنوان ترجمه و تفسیر نور در تهران توسط نشر احسان چندین بار به طبع رسیده است این اثر در حقیقت ترجمه ای است روان و معنایی كه به گفته مترجم ترجمه ای گویا رسا و تفسیر آمیز از آیات قرآن کریم است.^[6] وی افزوده های تفسیری را درون پرانتز جای داده تا خواننده بتواند به آسانی آنها را از ترجمه آیات باز شناسد. افزون بر آن واژگان و عبارات دشوار را به اختصار اما روشنگر توضیح داده است.علاوه بر این مترجم هرگاه ضرورتی احساس کرده به نکات قابل توجه و ارزشمندی اشاره کرده است. از دیگر ویژگیهای این اثر اشاره به تناسب و ارتباط آیات است.مؤلف هر جا که تشخیص داده معنای آیه ای با آیه ای دیگر در ارتباط است به آن ارجاع داده است.این اثر به نثری امروزی و آسان فهم و به دور از افراطی گرایی در گرایش به فارسی یا عربی نگارش یافته است و از لحاظ مطابقت با متن نیز نسبتا دقیق است.^[7] برخی قرآن پژوهان این اثر را از جهت جامعیت مطالب آن در زمینه ترجمه و تفسیر و لغات قرانی ستوده اند و بر روانی و دلپذیری نثر آن، هنرمندانه بودن تلفیق ترجمه آیات با تفسیر در عین حفظ مرز بندی آنها و عالمانه بودن ارائه توضیح اصطلاحات قرانی در پا نوشت ها تأکید کرده‌اند.^[8]

مكارم شیرازی ( 1373 ش )

ترجمه آیت الله مکارم شیرازی ترجمه ای روان و سلیس از قران است که اکنون در شمار ترجمه های رایج قرآن قرار دارد.این ترجمه در اصل بخشی از تفسیر نمونه بوده است که توسط گروهی از محققان حوزه تحقیق و باز نگری شده است و با ویراستاری آقای جواد محدثی در سال 1373 چاپ شده است.روش ترجمه، معنائی و یا به تعبیر "مترجم محتوا به محتوا"ست که در آن معانی به طور دقیق از لباس زبان اول برهنه می شود و در مغز جای می گیرد سپس به طور دقیق به لباس زبان دوم آراسته می گردد.^[9] از آنجا که هدف ارائه ترجمه ای روان ،گویا و در عین حال دقیق و محکم برای همگان مخصوصا نسل جوان تحصیل کرده امروز بوده، نثر ترجمه کاملا ساده و عامه فهم انتخاب شده و با آوردن توضیحات تفسیری ابهام های موجود در فهم آیه برطرف گردیده است.

یکی از قرآن پژوهان معاصر اشکالات نحوی، ساختاری، لغوی و صرفی بر این اثر را یاد آور شده است و ترجمه را از جهت نگارش فارسی،محتوای تفسیری و هماهنگی در بر گردان آیات مشابه دچار اشکال دانسته است.^[10]

مصطفی رحماندوست ( 1377 ش )

ترجمه جزء سی ام قرآن کریم توسط مصطفی رحماندوست شاعر توانای معاصر برای آشنایی كودكان و نوجوانان با قرآن در یك جلد ترجمه انجام شده است.^[11] قلم روان و صمیمی مترجم و سبک ساده و بی پیرایه ترجمه قابل تحسین است . زبان ترجمه امروزی است و واژه گزینی آن علاوه بر مطابقت با نثر معیار، ناظر به فهم و درك مخاطب ـ کودک و نوجوان ـ بوده است. و از حجم توضیحات تفسیری متوسطی بسته به نیاز مخاطب بر خوردار می باشد. این توضیحات قابل توجه تفسیری ، بدون هیچگونه تمایز، داخل در متن عرضه شده اند. از ویژگیهای این ترجمه می توان به نیاز سنجی مترجم و مخاطب محوری آن و همچنین ارائه توضیحات برخی مفردات قرآنی و یا اصطلاحات فارسی بکار رفته در ترجمه و یا تفسیر مختصر برخی آیات در مؤخره کتاب به عنوان « یاد آوری» اشاره كرد.

مسعود انصاری ( 1377 ش )

مسعود انصاری قرآن پژوه پرتلاش معاصر است كه در زمینه ترجمه پژوهی قرآن نیز دارای آثار ارزشمندی است. که از آن جمله می توان به ویرایش فنی ترجمه محدث دهلوی،ترجمه بهاء الدین خرمشاهی و محمد مهدی فولادوند اشاره کرد.

ترجمه مسعود انصاری ترجمه ای از قرآن كریم است محتوایی که بارزترین ویژگی آن پایبندی به نحو قرانی است.در این ترجمه مطابقت با متن از لحاظ لغوی و محتوایی به خوبی در نظر گرفته شد ه و درموارد ضروری افزوده های تفسیری را به همراه خود دارد. این افزوده ها در مواردی که شرح مستقیم واژه های بوده اند در درون دو هلال قرار گرفته اند و اگر به گونه ای دیگر بوده درون دو قلاب جای گرفته است.نثر ترجمه نثر معیار و امروزی است و از آوردن عبارات نامأنوس و سره نویسی در آن پرهیز شده و مترجم هیچگونه گرایش افراطی نسبت به عربی یا فارسی گرایی نداشته است.از لحاظ مطابقت با متن آیات، ترجمه ای است دقیق که معادل یابی تک واژگان در آن با دقت بسیاری صورت گرفته است.تأکیداتی که در متن عربی قرآن بسیاربه کار رفته و در فارسی معادلی ندارد با روشی بسیار دقیق تا آنجا که برای خواننده فارسی ملال آور نباشد ظاهر شده اند.^[12]

گلی از بوستان خدا (سید محمد حجتی 1378 ش)

گلی از بوستان خدا( ترجمه ای گویا از آیات قرآن) است كه توسط، سید مهدی حجتی، انجام شده است.^[13] است.این ترجمه از قرآن با نثر معیار و امروزی و به صورت روان، سلیس و قابل فهم برای همه مردم ارائه شده است مترجم برای حفظ انسجام آیات مطالب هر سوره را عنوان بندی کرده است . حجم توضیحات تفسیری اگر چه زیاد نیست اما قابل توجه می باشد . این توضیحات در متن داخل شده و شامل مسائلی چون شأن نزول و علت نزول آیات می باشد . متاسفانه این ترجمه بدون متن عربی قرآن ارائه شده است و از سبک معمول تقسیم بندی آیه به آیه قرآن پیروی نکرده است .

آیت الله مشكینی ( 1380 ش )

ترجمه آیت الله مشکینی از قران کریم ترجمه ای روان همراه با نکات تفسیری مناسب و به اندازه است. این ترجمه با ویرایش حسین استاد ولی در سال 1380 به چاپ رسید.^[14] آیت الله مشکینی در نگارش این ترجمه دقت های ویژه ای را بكار برده است. از جمله آنکه اگر در یك واژه چند معنا احتمال داده می شد تمام معانی را منعكس كرده اند به این ترتیب كه در صورت متضاد بودن معانی، معنای دوم و سوم را با کلمه «یا» و در غیر اینصورت با کلمه «و» آورده اند. ایشان به ترجمه "واو"های عطف که در اول برخی آیات هست نیز توجه داشته اند و اگر عطف به محذوف بوده است نکته حذف شده را بیان کرده اند. نکته دیگر آن که مطالب اضافه شده چه به عنوان جملات تکمیلی و چه به عنوان شرح، همه یکدست در پرانتز آورده شده است.^[15]

طاهره صفار زاده ( 1380 ش )

خانم صفارزاده از مترجمان و اساتید ادبیات فارسی و انگلیسی است كه ترجمه خود را از قرآن كریم به دو زبان فارسی و انگلیسی در سال 138 منتشر كرد.^[16] این ترجمه با سبک ساده ارائه شده است نثر ترجمه اگر چه برخی مواقع متکلفانه می شود امّا در مجموع امروزی و واژه گزینی آن مطابق با نثر معیار است و این ترجمه مناسب سطح عمومی فارسی زبانان می باشد . حجم توضیحات تفسیری این ترجمه ، قابل ملاحظه و متوسط است. سعی مترجم بر آن بوده است توضیحات خارج از متن را در میان کروشه بگذارد، که از این نظر حجم کروشه ها زیاد شده است در این ترجمه كه به صورت دو زبانه ( فارسی ، انگلیسی) عرضه شده است اغلب صفحات دارای پانوشت (تفسیر، شأن نزول ، تاریخ نزول و ...) می باشد . اثر از جهت عدم رعایت ساختار نحوی در برخی آیات، ترجمه نشدن برخی از عبارات و الفاظ دقیق نبودن واژه گزینی ها و وجود اشكالات زبانی، نقد شده است.^[17]

علی اصغر حلبی ( 1380 ش )

ترجمه دکتر علی اصغر حلبی استاد دانشگاه در سال 1380 به چاپ رسید.^[18] در این اثر تلاش شده است که ترجمه قران با توضیحات تفسیری همراه باشد از این رو برای فهم بهتر آیات هر جا به شرح و ترجمه نیاز بوده است از قلاب استفاده شده است. مترجم در پایان ترجمه، سخنان مفصلی در 30 صفحه آورده و درباره نکاتی همچون: اهمیت قران کریم و برخی از مباحث علوم نكاتی را بیان كرده است وی همچنین سخنی درباره ترجمه حاضر و انگیزه خود در ترجمه قرآن، نگاشته است.به رغم تلاش مترجم، در بررسی این ترجمه به مشکلاتی مانند: اغلاط علمی و محتوایی، ویرایش بسیار بد و استفاده بیش از اندازه از كروشه برمی خوریم. برخی قرآن پژوهان معتقدند این ترجمه میان کم دقتی و سنگینی قلم جمع کرده است؛ و در مجموع نه آن گونه که باید ، روان است و نه دقیق.^[19]

زهرا روستا ( 1381 ش )

«بیانی از قرآن» نام تفسیر كوتاه و مختصری از زهرا روستا است.^[20]وی در این تفسیر مطالب مهم را با زبانی ساده و روان جهت فهم مخاطب نوجوان و جوان ـ به نظم و نسقی خوشخوان ارائه داده است. سعی مفّسر آن بوده که پس از ترجمه هر آیه و تفسیر روان آن را با نقل روایتی از ائمه ( علیهم السلام) به توضیح مطلب بپردازد. مترجم برای نیل به مقصود و هدف خود که همانا ارائه تفسیری روان مشتمل بر دستورات اجتماعی ، اخلاقی، اقتصادی، احکام و ... برای مخاطب جوان و نوجوان است، ناگزیر از ترجمه معنایی به سبک روشن و روان بوده است. نثر ترجمه امروزی و مطابق با زبان معیار است . حجم توصیحات تفسیری ترجمه متوسط بوده که بیشتر با متن آمیخته شده و گاه در میان دو قلاب آورده می شوند.

حسین انصاریان ( 1383 ش )

حسین انصاریان از پژوهشگران و سخنوران بنام ایران است كه آثار عرفانی بسیاری را به رشته تحریر در آورده است. ترجمه وی از قرآن كریم به سال 1383 چاپ رسید.^[21]

این اثر ترجمه ای روان، ساده و البته خوشخوان است و مطابق با نثر معیار و قابل استفاده همگان می باشد توضیحات تفسیری در این اثر اندک بوده و با کروشه و یا پرانتز از متن جدا شده است.

محمد علی رضایی اصفهانی (1383 ش )

حجه الاسلام محمد علی رضائی اصفهانی از قران پژوهان معاصر و موفق است که در زمینه های گوناگون قرانی از جمله ترجمه قران پژوهش نموده است. وی با همکاری برخی از محققان حوزه (شیر افکن ، همانی ، امینی،اسماعیلی ، ملا کاظمی)در سال 1383 ترجمه جدیدی از قران ارائه داد.^[22]

روش ترجمه، هسته به هسته(جمله به جمله)است در این ترجمه هر گاه توضیح داخل یا اضافه ی تفسیری مورد نیاز بوده،داخل پرانتز قرار گرفته است و مطالب مقدر آیات قرآن، در کروشه قرار گرفته است تا امانت در ترجمه کاملا رعایت شود.

در این اثر، به همگون سازی ترجمه(عبارات مشابه)توجّه زیادی شده است،و با رعایت بحث وجوه و نظائر،تا حد امکان،عبارات مشابه در کل ترجمه یکسان معنا شده است. افزون بر این همه حروف اضافه و کلمات و جملات قرآن در فارسی معادل یابی شده و معنا گردیده است. نثر این ترجمه نثر معیار فارسی است و سلاست و روانی جملات،همراه با رسایی و دقت کامل ترجمه،مورد توجه بوده است و از واژه های غریب و نامأنوس و نیز از عبارت پردازیهای شاعرانه پرهیز شده است.

این ترجمه مبانی تفسیری کلامی واژگانی و ادبی ترجمه بطور کامل توضیح داده شده است.

مسعود ریاعی ( 1383 ش )

ترجمه مسعود ریاعی از قرآن كریم به سبکی ساده و روان و شیوا ارائه شده است. زبان نثر امروزی و واژه گزینی آن مطابق با زبان معیار است . به گفته مترجم، روانی و سادگی زبان ترجمه و تعابیر و معادل های قابل فهم آن مورد توجه مخاطب بالاخص نسل جوان باشد.^[23] حجم توضیحات تفسیری متوسط است كه در متن ترجمه داخل شده است . مترجم ذیل برخی صفحات ترجمه، پاورقی هایی تفسیری و توضیحی آورده است که البته حجم قابل توجهی ندارند.

سید محمد رضا صفوی ( 1385 ش )

ترجمه حجة الاسلام محمد رضا صفوی از قران کریم یکی از دو ترجمه مركز فرهنگ و معارف قران است که در سال 1385 توسط دفتر نشر معارف منتشر شده است .این اثر با توجه به دیدگاههای تفسیری علامه طباطبائی در تفسیر المیزان نگاشته شده و ترجمه ای بسیار روان و گویا است .در این ترجمه بر گردان واژه ها و جمله ها دقیق است و نه تنها برای هر واژه ای معادلی نهاده شده است بلکه سعی بسیار شده که حتی در برابر حرکات و اعراب کلمات که گویای معنای خاص بوده نیز معادلی آورده شود و به گونه ای كه مفاد آن منعکس شود.رعایت همسانی ترجمه واژه ها و جمله های یکسان، پرهیز از واژه ها و عبارات نامانوس و گویائی و رسائی ترجمه، از اصول و نکات مهمی است که در این ترجمه رعایت شده است. یکی از بخش های مهم این ترجمه بخش توضیحات آن است که در آن به فراخور محتوای آیات مباحث عقیدتی، اخلاقی واجتماعی، تاریخی، علمی، فلسفی، روانی و احیانا ادبی توضیح داده می شود.^[24] این ترجمه در دو قطع جیبی و وزیری به چاپ رسیده كه قطع جیبی آن فاقد بخش توضیحات آیات است.

2/3. ترجمه آزاد وتفسیری

سبك بیانى قرآن به گونه‏اى است كه ارائه معانى و مفاهیم ژرف آن جز با افزودن عبارت‏هاى تفسیرى مقدور نمى‏باشد و چاره‏اى از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد . از این رو با همه تلاشى كه نویسندگان ترجمه‏هاىمعنایی نموداند ، بازهم خوانندگان قرآن از نامفهوم بودن و ابهام موجود در ترجمه‏ها گله‏مند هستند و آنها را خواندنى و جذاب نمى‏دانند.

دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن كریم است.آیات مجمل آیاتى است كه دلالتشان روشن نمى‏باشد و فهم معناى آنها نیازمند تفسیر و توضیح است. سیوطى مهم‏ترین اسباب اجمال را اموری همانند: وجود الفاظ مشترك، حذف برخى واژه‏ها، نامشخص بودن مرجع ضمیر، كاربرد الفاظ غریب، تقدیم و تاخیر وجود چند احتمال در معناى آیه می داند.^[25]

افزون بر این، فهم معناى برخى آیات تنها با دانستن شان نزول یا فضاى نزول آنها میسر است. بى شك افزودن همه این امور به ترجمه قرآن آن را از شكل رایج ترجمه خارج كرده و به تفسیر نزدیك مى‏سازد.

ضرورت دخالت دادن عناصر تفسیرى در ترجمه قرآن سبك جدیدى از ترجمه را به وجود آورد كه آن را "ترجمه آزاد تفسیری" یا ترجمه همراه با خلاصه التفاسیر" مى‏نامند. در این سبك بدون هیچ محدودیتى از اضافات تفسیرى و توضیحات لازم براى روشن كردن معناى آیات استفاده مى‏شود.

در ترجمه آزاد واحد ترجمه در بیشتر موارد بند و سپس جمله است و گاه نیز بین این دو شناور است و به دلیل آنكه مترجم كاملا پایبند و وفادار به متن مبدأ نیست، انسجام از انواع دیگر ترجمه بیشتر است.^[26]

شكی نیست كه ترجمه آزاد و تفسیری در صوتی پذیرفتنی است كه در خدمت انتقال پیام قرآن باشد. اما اگر با این روش مترجم در صدد انتقال پیام خود باشد این روش را باید بدترین نوع ترجمه نامید.^[27]

مهم ترین ترجمه های آزاد از قرآن به زبان فارسی در دهه چهل شکل گرفت. در این دهه گرایش به نگارش ترجمه‏هائى كه از تفسیر بیشترى برخوردار باشد محسوس است. دو ترجمه برجسته این دهه یعنى ترجمه فیض الاسلام و ترجمه رهنما شاید نمونه بارزى از این گرایش خاص در ترجمه تفسیر مى‏باشد. به گونه‏اى كه حتى در سال‏هاى بعد نیز كمتر مترجمى به نگارش چنین ترجمه‏هائى اقدام نمود.

ترجمه های آزاد و تفسیری شناخته شده از قرآن كریم با زبان فارسی به ترتیب تاریخ تدوین به شرح زیر است:

پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی ( قرن 4 ق)

پلی میان شعر هجایی و عروضی فارسی ترجمه آهنگین قران متعلق به اواخر قرن سوم یا اوایل قرن چهارم هجری^[28] اخیرا نزدیک گنبد امام رضا(ع)کشف شده است.این ترجمه تحت عنوان "پلی میان شعر هجائی و عروضی فارسی" در قرون اول هجری به اهتمام و تصحیح آقای احمد علی رجائی در سال 1353 توسط بنیاد فرهنگ ایران به چاپ رسیده است.

این کتاب ترجمه دو جزء قران مجید است از آیه 62 سوره یونس تا آیه 30 سوره ابراهیم البته با افتادگی هائی در این میان، برخی از محققان با توجه به نوع کلمات عربی و شیوه کار برد آنها، این ترجمه متعلق به آغاز یا حتی اواخر قرن پنجم هجری می دانند.^[29]

یکی از مهم ترین ویزگی های این ترجمه ،گرایش خاص به ترجمه آزاد است.مرحوم دکتر رجائی ترجمه های این کتاب را به سه نوع تقسیم کرده است:ترجمه های منطبق با معنای اصل آیات ،ترجمه های آزاد و نابرابر با اصل ،ترجمه هایی که به صورت نقل به معنی است همراه با کاهش ها و افزایش های تفسیری.^[30]

یكی از نمونه های ترجمه آزاد و تفسیری در این اثر، ترجمه آیه 105 سوره هود است. وی در ترجمه آیه شریفه «یوم یات لاتكلم نفس الا باذنه فمنهم شقی و سعید» می نویسد: بی اذن یك تن سخن نگوید. هیچ كس به محال چندی نجوید، هر كه او در این یك لخت باشد فردا آنجا بدبخت باشد، هر كه او در اینجا توحید برزد، فردا آنجا سعید خیزد.

پی‌نوشت ها :

[1] - طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، چاپ اول، 1363 دفتر انتشارات اسلامی، قم.

[2] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 138.

[3] - دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی،ج 1،صفحه 575

[4] - خواجوی، محمد، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1369، انتشارات مولی.

[5] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 175

[6] - خرم دل، مصطفی، ترجمه و تفسیر نور، چاپ اول، 1373، نشر احسان، تهران.

[7] - دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ص 774.

[8] - محمد علی کوشا،ترجمان وحی،سال پنجم ،شماره دوم ص 37

[9] - مؤخره ترجمه،چاپ دوم ، انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی- ص 607، مكارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1373.

[10] - مرتضی کریمی نیا ، بینات،سال سوم ، شماره 69 ص 11،مقاله نقد و بررسی ترجمه قرآن کریم از آیت الله مکارم شیرازی

[11] - رحمان دوست، مصطفی، ترجمه قرآن كریم، (جزء سی ام)، چاپ اول، زمستان 77، موسسه فرهنگی و انتشاراتی محراب قلم.

[12] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 198.

[13] - حجتی، سید محمد، گلی از بوستان خدا، چاپ اول، 1378، موسسه فرهنگی جهان رایانه كوثر.

[14] - مشكینی، علی، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1380، با ویرایش حسین استاد ولی، انتشارات الهادی، قم.

[15] - مشكینی، علی، ترجمه قرآن كریم، گفتار مترجم، ص 614

[16] - صفارزاده، طارهره، ترجمه فارسی و انگلیسی قرآن حكیم، چاپ اول، 1380، موسسه فرهنگی جهان رایانه كوثر.

[17] - كوشا، محمد علی، ترجمان وحی، شماره 12، ص 27.

[18] - حلبی، علی اصغر، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1380، انتشارات اساطیر.

[19] - استاد ولی ، حسین ، دو ترجمه جدید از قران کریم ، ترجمان وحی ، شماره ـ ، ص 4

[20] - روستا، زهراء، بیانی از قرآن (تفسیر قرْآن كریم) چاپ اول، زمستان 81، انتشارات كتاب یوسف.

[21] - انصاریان، حسین، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1383، نشر اسوه، قم.

[22] - رضائی اصفهانی، محمد علی، و همكاران، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1383، انتشارات.

[23] - ریاعی، مسعود، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1383، انتشارات كتاب آشنا.

[24] - نشریه بنیات،شمار? 50ـ 49،ص 419ـ 418

[25] جلال الدین عبد الرحمن السیوطى، الاتقان فى علوم القرآن، انتشارات امیر كبیر، 1363 جلد دوم، صفحه 62

[26] - جواهری، سید محمد حسن، پژوهش های قرآنی، شماره 42 و 43، ص 147.

[27] - مشكلات ساختاری ترجمه قرآن كریم، ص 28.

[28] - مقدمه کتاب،احمد علی رجائی،ص 38

[29] - تاریخ ترجمه از عربی به فارسی، ص 84.

[30] - رجائی، احمد علی، پلی میان شعر هجائی و عروضی فارسی در قورن اول هجری، چاپ اول، 1353 بنیاد فرهنگ ایران، ص 57.