تبیان، دستیار زندگی
نمایندگاه باید چشمان بیدار ملت باشند. در صورتی که کژروی و کاستی مشاهده کردند، باید از طریق ابزارهای نظارتی مجلس شورای اسلامی، دست به کار شوند و مشکل را درمان کنند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دغدغه استقلال نمایندگان مجلس


نمایندگان باید چشمان بیدار ملت باشند. در صورتی که کژروی و کاستی مشاهده کردند، باید از طریق ابزارهای نظارتی مجلس شورای اسلامی، دست به کار شوند و مشکل را درمان کنند.

مجلس

طرح سوال، تحقیق و تفحص، استیضاح، رای اعتماد، اختیارات کمیسیون اصل 90 قانون اساسی، دیوان محاسبات کشور و... ابزارهایی در دست مجلس شورای اسلامی هستند برای اصلاح اداره امور کشور، اما نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای اینکه بتوانند وظیفه خود را در مقام نمایندگی اجرا کنند، باید استقلال کافی داشته باشند. فشارهای گوناگون مثل تهدید به ایجاد تاخیر در طرح های عمرانی حوزه انتخابیه که بر افکار عمومی آن منطقه تأثیر زیادی دارد، تهدید به افشاگری و از همه مهم تر، اعمال فشار از طریق بازداشت و تعقیب قضایی می تواند مانع از آن شود که نماینده به وظایف خود عمل کند.

وقتی شخصی قدم در راه نمایندگی می گذارد، باید در برابر بسیاری از فشارها ایستادگی کند. در چنین شرایطی تمکین نکردن به فشارها، کمترین کاری است که نماینده در برابر مردمی که به وی رای داده اند، باید انجام دهد. اما علاوه بر این در ایران و در دیگر کشورها، تلاش هایی شده تا برخی حمایت های قانونی از نمایندگان در برابر تعقیب و بازداشت انجام شود تا استقلال آنها حفظ شود.

دغدغه استقلال نمایندگان مجلس

وقتی در مجلس شورای اسلامی طرح نظارت بر رفتار نمایندگان مطرح شد، بسیاری نسبت به محدود شدن دایره استقلال نمایندگان هشدار دادند، آیا چنین طرحی نمایندگان مستقل و اقلیت مجلس را محدود نخواهد کرد؟ تدوین کنند گان طرح، تلاش هایی کرده اند تا در این طرح، به دغدغه های این دسته از منتقدان پاسخ دهند. اما اینکه این تلاش ها تا چه میزان کارگر خواهد بود، هنوز جای سوال دارد. تردیدی نیست که نظارت داخلی در مجلس می تواند، عملکرد مجلس را بهتر کند. اما نظارت بر نمایندگان باید با رعایت یک مطلوب دیگر انجام شود که استقلال نمایندگان در انجام وظایف نمایندگی باشد.

استقلال نمایندگان

در صورتی که نماینده ای در سوء استفاد از این حق، به دیگری توهین کند، حق فرد زیان دیده محفوظ بماند: چنان چه به تشخیص هیات رئیسه نماینده ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت کند فرد مزبور می تواند در دفاع از خود، به صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید پاسخ ارسالی در صورتی که پیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد

در اصل 88 قانون اساسی گفته شده: نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اظهارنظر و رای خود کاملاً آزاد هستند. نمی توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده اند یا آرایی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی انجام داده اند، تعقیب یا توقیف کرد. بنابراین نوعی از مصونیت پارلمانی در کشور ما وجود دارد که به معنی مسئولیت نداشتن نمایندگان در زمان انجام وظایف نمایندگی است. مصونیت پیش بینی شده در اصل 88 قانون اساسی در هنگام انجام وظایف نمایندگی وجود دارد که می توان آنها را به این شرح بیان کرد: نطق پیش از دستور، بحث های داخل دستور، بحث های جلسات کمیسیون ها، اظهارنظراتی که برای اعمال اصل 84 قانون اساسی انجام می شود و سایر موارد نظارتی و قانونی (ماده 75 آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی)

از سوی دیگر راه هایی نیز پیش بینی شده است که در صورتی که نماینده ای در سوء استفاد از این حق، به دیگری توهین کند، حق فرد زیان دیده محفوظ بماند: چنان چه به تشخیص هیات رئیسه نماینده ای در سخنان خود در جلسه علنی به کسی نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت کند فرد مزبور می تواند در دفاع از خود، به صورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید پاسخ ارسالی در صورتی که پیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افترا نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنی قرائت خواهد شد.

مجلس

نمایندگان برای اینکه به وظایف نظارتی و قانونی خود عمل کنند و تحت تأثیر فشارهای خارجی قرار نگیرند، در کشور ما در ایفای وظایف نمایندگی خود از مصونیت برخوردارند. فلسفه این مصونیت ایجاب می کند که بعد از پایان دوران نمایندگی نیز نتوان آن ها را به دلیل آنچه که در مقام انجام وظیفه نمایندگی خود انجام می دهند، بازخواست کرد. بنابراین مصونیت تنها به دوران نمایندگی محدود نمی شود.

در کشور ما مسئولیت محدود به اعمال و گفتار وی در مقام وظایف، نمایندگی است. مسئولیت مطلق برای نمایندگان وجود ندارد. البته در قانون اساسی مشروط و در پیش نویس قانون اساسی فعلی، چنین حقی وجود داشت اما سرانجام از متن نهایی قانون اساسی حذف شد. بنابراین در کشور ما مسئولیت محدود برای نمایندگان مجلس شورای اسلامی وجود دارد. البته برخی از حقوقدانان سعی کرده اند با برخی استدلال ها وجود چنین مصونیتی را اثبات کنند اما رویه عملی، نپذیرفتن چنین مسئولیتی است.

مقام صالح برای اظهارنظر

در حال حاضر، دغدغه ای  در میان برخی صاحب نظران وجود دارد مبنی بر اینکه طرح نظارت بر رفتار نمایندگان به استقلال شغل نمایندگی که در اصل 88 قانون اساسی پیش بینی شده آسیب نرساند. مرجع صالح برای بررسی این دغدغه شورای نگهبان است چرا که این شورا مصوبات مجلس را با قانون اساسی انطباق می دهد.

طرح نظارت بر نمایندگان در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و برای تأیید به شورای نگهبان ارسال شده است. اما این طرح از سوی شورای نگهبان مغایر با شرع و قانون اساسی شناخته شد و به مجلس شورای اسلامی بازگشت. شورای نگهبان هفت ایراد به این طرح وارد دانسته است اما در هیچ یک از آن ها اشاره ای به اصل 88 قانون اساسی در مورد استقلال نمایندگان نشده است. این موضوع بدین معنی است که مرجع صالح برای انطباق مصوبات مجلس شورای اسلامی با قانون اساسی، طرح نظارت بر نمایندگان را مخالف اصل استقلال نمایندگان نمی داند. بنابراین به نظر می رسد با رفع دیگر ایرادات این طرح، بزودی تبدیل به قانون شود.

4 مهر 1389

اعلام وصول طرح در مجلس شورای اسلامی

21 مهر 1390

در شور اول با اصلاحاتی در کمیسیون اختصاصی به تصویب رسید

23مرداد1390

با اصلاحاتی در شور دوم بررسی این طرح، در کمیسیون تخصصی به تصویب رسد

وضعیت کنونی

باید اصلاحات مورد نظر شورای نگهبان در آن ایجاد شده و پس از تصویب بار دیگر به شورای نگهبان ارسال شود

30 مهر 1390

اعلام نظر شورای نگهبان مبنی بر مغایرت طرح با قانون اساسی

11 مهر 1390

تصویب طرح در صحن علنی مجلس شورای اسلامی و ارسال به شورای نگهبان

هانیه اخباریه

بخش حقوق تبیان