حفظ زبان برای امان از آسیب آن

1) دروغ

حضرت علی(علیه السلام) در این خصوص می فرماید:«سرانجام دروغ، مذمت و سرزنش مردم است و سلامت، در راستگویی است و عاقبت دروغ، بدترین عواقب است.» (1)

حضرت به فرزندش توصیه می کند که مستند سخنان تو می بایست فرد مورد اعتماد باشد وگرنه ممکن است زبان به دروغ باز شود:ولا تحدّث الا عن ثقه فتکون کاذباً و الکذب ذل(2)؛ از مردم نامطمئن خبری نقل نکن که دروغگو درمی آیی و دروغگویی، مایه ذلت است.

2) سرزنش

از نظر حضرت، هرگاه انسان خطایی مرتکب شود، نباید او را زیاد سرزنش کرد؛ زیرا این رفتار باعث کینه توزی شده و اعتماد به نفس او را از بین می برد. امام به فرزندش می فرماید: ولاتکثر العتاب فانه یورث الضغینه و یجر الی البغضه (3)؛ زیاد سرزنش مکن؛ زیرا نتیجه اش به وجود آمدن کینه است و منجر به دشمنی می شود.

3) سخن زشت و خنده آور

شایسته است که انسان در سخن گفتن به گونه ای رفتار کند که مورد خنده و تمسخر دیگران قرار نگیرد؛ زیرا این عمل موجب بی شخصیتی در اجتماع گشته و از احترام و عزت انسان می کاهد.

حضرت می فرماید:«مبادا سخنی پلید و یا مضحک بگویی، گرچه آن را از دیگران حکایت کنی!»(4)

4) زیاد سخن گفتن

حضرت از زیاد سخن گفتن در مواردی که ضروری نیست، مذمت نموده و می فرماید:و من کثر کلامه کثر خطاؤه و من کثر خطاؤه قل حیاؤه و من قل حیاؤه قل ورعه و من قل ورعه مات قلبه و من مات قلبه دخل النار(5)؛ هرکه حرفش زیاد است، اشتباهش بسیار و هرکه اشتباهش زیاد است، حیا و شرمش کم و هرکه شرمش اندک است، پرهیزکاری اش اندک و هرکه پرهیزکاری اش کم باشد، دلش می میرد و هرکه دلش بمیرد، وارد دوزخ می شود.  

5) رعایت انصاف در سخن گفتن

امام على علیه السلام :

اَلثَّناءُ بِاَكثَرَ مِنَ الستِحقاقِ مَلَقٌ وَ التَّقصیرُ عَنِ الستِحقاقِ عِىٌّ اَو حَسَدٌ؛

تعریف بیش از استحقاق، چاپلوسى و كمتر از استحقاق، از ناتوانى در سخن و یا حسد است. (نهج البلاغه، حكمت 347)

به ادب و تربیت نفس خود پرداختم و براى آن  /  ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نیافتم

و اگر از پس این امر برنیامد  /  براى آن چیزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نیافتم

و از غیبت مردمان، همانا غیبت آنان را  /  خداوند با عظمت در كتاب ها حرام كرده است

اى نفس، اگر سخن تو /  نقره است، سكوت طلاست (اعلام الدین، ص 273)

حضرت راه های کسب «محبوبیت اجتماعی» را در دو ویژگی «نرمی در گفتار» و «ترک حسادت» می داند .

بسیاری از سوء تفاهمات و دلگیری هایی که بین افراد اعم از دوستان خانواده و جامعه بشری رخ می دهد ناشی از سخن گفتن و رعایت نکردن شرایط لازم آن می باشد ،کنترل زبان هنری است که هر کسی آن را ندارد این عضو از وجود ما علی رغم تمام فایده هایی که دارد اگر نیاموخته باشیم که چگونه از آن استفاده کنیم و کنترلش نکنیم فتنه ها بر خواهد انگیخت .

با بکار گیری سخنان کسی که ادعای عشق به او را داریم و خود را مرید ایشان می دانیم  خواهیم توانست جلوی بروز بسیاری از اتفاقات ناگوار زندگی خود و اطرافیانمان را بگیریم.

لازم نیست در هر بحث و جدلی شرکت کنیم یا در مقام نصیحت منبر برویم و نسنجیده و بدون علم فتوا صادر کنیم و بسیاری از امور دیگر که به زبان مربوط می شود و تجربه های زیادی داریم که می توانیم با تفکر و کنترل زبان جلوی تکرارشان را بگیریم و آه حسرت و ندامت از دل بر نیاوریم که نه آب رفته به جوب باز خواهد گشت و کلام از زبان بیرون جسته.

پی نوشت ها:

1. تحف العقول، ص82

2. همان

3. همان، ص 7.8

4 .همان، ص88.

5. همان، ص 09.

فرآوری : محمدی

بخش نهج البلاغه تبیان

منبع : روزنامه کیهان

سایت شهید آوینی