درآمدی بر تحریم و چرایی آن

تحریم اقتصادی اقدام برنامه ریزی شده یک یا چند دولت از طریق محدود کردن مناسبات اقتصادی برای اعمال فشار بر کشور هدف با مقاصد مختلف سیاسی است.

تحریم اقتصادی اغلب به عنوان جایگزین جنگ و اعمال قوه قهریه تلقی می شود. مقصود از مناسبات اقتصادی نیز همه انواع روابط اقتصادی اعم از تجاری و مالی است. کشورهای مختلف از تحریم های محدود اقتصادی برای مقاصد سیاسی خود علیه کشورهای هدف استفاده می کنند، ولی این نوع تحریم عموما کم اثر بوده است. تحریم های همه جانبه از سوی سازمان های بین المللی نیز به ندرت صورت گرفته است. جامعه ملل که در فاصله بین دو جنگ جهانی اول و دوم زمام هماهنگی امور جهان را بر عهده داشت تنها چهار بار مبادرت به تحریم یا اعمال تحریم کرد که تنها  دو بار آن موفق بود. در واقع جامعه ملل نتوانست با بهره گیری از تحریم مانع حمله موسولینی به اتیوپی و تصرف آن کشور در سال های 1935 و 1936 شود.

سازمان ملل متحد نیز قبل از تحریم عراق در سال 1990 تنها دو بار دست به تحریم همه جانبه زد; یکی بر علیه رودزیا در سال 1966 و دیگری تحریم تسلیحاتی همه جانبه  علیه آفریقایی جنوبی در سال 1977.

در تحریم ها هدف یا تنبیه است، یا بازدارندگی یا تغییر رفتار. نکته بسیار مهم و جالب اینکه تحریم گاه معطوف به سیاست داخلی، تامین نظر گروه ها و به دست آوردن رای است

دو نوع تحریم اقتصادی:

تحریم اقتصادی را عموما بر دو نوع می دانند یا آن را در دو زمینه اعمال می کنند:

اول، تحریم تجاری که در آن صادرات و واردات به کشور هدف، محدود یا قطع می شود;

دوم، اعمال محدودیت ها، تضییقات یا قطع مناسبات مالی، از سوی دیگر بسته به منشا تحریم آن را به سه نوع تقسیم می کنند:

1) تحریم  های یک جانبه

2) تحریم از سوی چند کشور

3) تحریم توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد

اثربخشی تحریم

از منظر اصولی تجارت بین الملل هرگونه تحریم به منزله دخالت دستوری در تجارت آزاد است و موجب تحریف تجاری می گردد. تحریم تجاری دارای هزینه است و هزینه آن را اغلب دو طرف متحمل می شوند. ممنوع کردن واردات یا خودداری از صادرات به یک کشور موجب می شود که واردات و صادرات با هزینه بیشتری صورت گیرد. از همین رو گفته می شود که هدف اعمال کنندگان تحریم همانا افزایش هزینه های تجاری و انحراف تجاری در کشور هدف است. البته هزینه تحریم بنا بر کشورهای درگیر در آن و نیز بنا بر رشته و بخش مشمول تحریم متفاوت است.

در تحریم مالی؛ کشور اعمال کننده تحریم از انجام معاملات مالی، نقل و انتقال پول و سرمایه گذاری خودداری می کند، کشور تحریم کننده همچنین با استفاده از نفوذ خود در موسسات مالی بین المللی هرگونه رابطه مالی یا مساعدت های فنی را بر هم زده یا حتی مبادرت به مسدود کردن دارایی های کشور هدف می کند.

اثربخشی تحریم های یک جانبه معمولا بسیار اندک است، مگر آنکه کشور تحریم کننده نسبت به کشور هدف از قدرت اقتصادی برتری برخوردار باشد و وابستگی های متقابل میان دو کشور زیاد باشد.

شمار کشورهای هدف تحریم کشورهای دیگر از سال 1914 تا سال 1990  بالغ بر 176 مورد بوده است. این در حالی است که براساس برآوردها در 66 درصد این موارد کشورهای تحریم کننده به هدف های خود دست نیافته و تنها 34 درصد آنها نسبتا موفق بوده اند.

هزینه های تحریم

هزینه های تحریم اقتصادی بسته به نوع تحریم متفاوت چنانچه تحریم به صورت یک جانبه از سوی یک کشور انجام شود اثربخشی تحریم کمتر و به همین نسبت چنانچه از سوی چند کشور یا از سوی شورای امنیت سازمان ملل اعمال شود اثربخش تر است. همانطور که اشاره شد تحریم های همه جانبه شورای امنیت بسیار نادر است.

ولی چنانچه اعمال گردد تاثیر آن بسیار جدی است در واقع نباید تحریم های یک جانبه را از نظر هزینه با تحریم های شورای امنیت مقایسه کرد.

در تحریم های یک جانبه هزینه واردات و صادرات افزایش می یابد و کالا های صادراتی قدرت رقابت خود را از دست می دهند و واردات نیز گران تر می شود و در نتیجه با مقدار معینی سرمایه کالا ی کمتری وارد کشور می شود. در صورتی که تحریم ادامه بر تخصیص منابع تاثیر منفی نهاده، در نتیجه ساختار اقتصاد آسیب خواهد دید.

در بخش مالی نیز تحریم باعث افزایش نرخ بهره و افزایش هزینه های تامین مالی میان مدت و بلندمدت نه تنها دشوارتر،  بلکه حتی در برخی موارد اساسا قطع می شود.

هزینه های دیگر تحریم بدین قرارند:

1- وقت و انرژی کشور هدف تلف می شود. در واقع برای تغییر جهت تجارت و مناسبات مالی وقت زیادی باید صرف شود که خود دارای هزینه است.

2- تحریم سبب نوعی بلا تکلیفی در اقتصاد شده سرمایه گذاران داخلی و خارجی را برای انجام سرمایه گذاری وادار به تامل و صبر می کند. در این زمان سرمایه گذاران به مناطق دیگر جذب می شوند و کشور هدف از رقابت در جذب سرمایه گذاری باز می ماند.

3- کشورهای مختلف که در تحریم شرکت نکرده اند با تردید به فضای سرمایه گذاری نگاه می کنند و با اکراه به سرمایه گذاری می پردازند. بسیاری از شرکت هایی که با کشور تحریم کننده دارای روابط اقتصادی هستند از تیره شدن روابط خود با آن کشور نگران می شوند و حتی المقدور از انجام سرمایه گذاری خودداری می کنند. اینان حتی اگر خطر سرمایه گذاری را نیز بپذیرند هزینه هنگفتی را برای آن در نظر می گیرند.

4- ریسک تجارت و سرمایه گذاری بالا  می رود و هزینه های هرگونه تامین مالی نسبت به میانگین جهانی و منطقه ای  افزایش می یابد. این امر موجب اتلا ف منابع مالی می گردد.

5- چنانچه کالا ی اصلی کشور هدف مورد تحریم قرار گیرد ضربه بر اقتصاد کلا ن آن کشور بسیار سنگین خواهد بود.

6- فضای روانی منفی برای فعالیت های اقتصادی موجب کاهش سرمایه گذاری، کندی رشد  و افزایش تورم می گردد.

حال با بررسی این موضوع در اقتصاد داخلی باید گفت کشورهای غربی با وضع و اعمال این تحریم‌های یک جانبه و البته هماهنگ، هزینه روابط تجاری و سیاسی با ایران را برای کشورهای مخالف این تحریم‌ها به شدت بالا می‌برند، کما اینکه دور زدن و خنثی سازی این محدودیت‌ها، هزینه‌های زیادی به اقتصاد کشورمان تحمیل می‌کند.

در شرایط فعلی، پیروزی در برابر فشارهای ناروا و ظالمانه‌ای که کشورهای غربی بر جمهوری اسلامی وارد می‌آورند به هیچ وجه نمی‌تواند با کوچک انگاشتن و بی‌تأثیر ارزیابی کردن این محدودیت‌ها حاصل شود بلکه مسئولان و مدیران کشور باید با اعتماد به سرمایه‌های اجتماعی و دلبستگی مردم به نظام جمهوری اسلامی ایران، واقعیت‌ها را شفاف و صریح با جامعه در میان بگذارند تا افکار عمومی با آگاهی از آنچه در جریان است به جمعبندی منطقی و صحیحی از آنچه برای خنثی سازی فشارها لازم است، دست پیدا کند. از این رو سراسر بی‌اثر خواندن تحریم‌ها و بی‌تأثیر دانستن آنها نه تنها کمکی به بالا بردن روحیه جامعه نمی‌کند بلکه سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی را دچار تزلزل می‌سازد. همانگونه که رهبر معظم انقلاب هم بارها تاکید کرده اند، هنر مسئولان و مردم در این است که از پس تحریمهای سخت و دشوار به خوبی بر بیایند.

وضعیتی که تمرکز و توجه اصلی مسئولان، جامعه و... در داخل باید کاهش هزینه‌های تحریم‌ها، به حداقل رساندن پیامدهای آنها و ادامه مسیر به حق ایران در دستیابی به حقوق مسلم و اساسی خود در حوزه فناوریهای هسته‌ای و... است، پرداختن به منازعات بی‌ریشه در داخل کشور و دامن زدن به جدال‌های کم ارزش سیاسی و... در حقیقت نوعی گل به خودی سیاسی است که هیچ نتیجه مثبتی برای کشور و نظام ندارد.

سخن آخر این که یكی از اهداف مهم تحریم ها ایجاد ناامیدی در مردم و شكستن روحیه اعتماد به نفس است تا بر اثر آن سرخوردگی اجتماعی حاصل شده و انگیزه های مردم برای انجام کارهای بزرگ فروکش کند. در نتیجه پویایی اقتصادی که وابسته به تحرک و پویایی نیروی انسانی است با مشکل مواجه می شود. از کنار این موضوع نباید به سادگی گذشت؛ چرا که جبهه استکبار از انگیزه های کارگشای یک ملت مستقل دینی در هراس است و سعی می کند با انواع ابزارها اعم از ترویج سکس و اعتیاد، جنجال آفرینی های سیاسی، فشارهای اقتصادی و... فضای ناامید کننده ای بر اذهان حاکم کرده و ایده ما می توانیم را - که حضرت امام خمینی به ملت ایران اهدا کردند-  کم رنگ و پاک کند. پس ایجاد روحیه خودباوری و تلاش برای خود کفایی در عرصه های مختلف مهمترین راهکار برای غلبه بر اثرات تحریم هاست.