مهندسی فاكتورهای انسانی (ارگونومی) چیست ؟

ارگونومی در لغت به معنای قانون كار (در حقیقت Ergo به معنی كار و Nomos به معنی قوانین و اصول می‌باشند) و در عمل به مفهوم تطابق و سازگاری محیط كار ، ابزار كار و شرایط كار با تواناییهای جسمی و روانی انسانهاست .علم  ارگونومی یا مهندسی فاكتورهای انسانی (Human Factors Engineering)دانشی است كاربردی مركب از علوم پایه مختلف از جمله فیزیولوژی روانشناسی ، فیزیك ، مكانیك ، طراحی ، آمار ، ریاضی ، جامعه‌شناختی ، مدیریت و بسیاری موارد دیگر ؛ این علوم در كنار هم اصول ارگونومی را شكل داده و به طراحی بهتر سازمان در جهت بهره‌ور بودن كمك نموده و میزان رفاه و سازگاری انسانها را با محیط كار را به طرز چشمگیری افزایش می‌دهند .

درواقع ارگونومی اصول علمی مرتبط با فهم تعامل بین انسان و سایر عناصر یک سیستم و حرفه ای است که شامل تئوریها ، اصول و داده ها ، و روشها برای طراحی مطابق با بهینه سازی آسایش و رفاه افراد و عملکرد کامل سیستم می باشد. موضوع اصلی این علم به بررسی روابط انسان با محیط کارش با هدف بهینه سازی شرایط زندگی و کاری او بر می گردد. یعنی ویژگی ها و توانایی های ارگانیزم انسانی به منظور تطبیق کار با انسان و بر عکس مورد بررسی و تحقیق قرار می گیرد.

ارگونومی با ارزیابی قابلیتها و محدودیتهای انسان (بیومكانیك و آنتروپومتری) ، استرسهای كاری و محیطی (فیزیولوژی كار و روانشناسی صنعتی ) ، نیروهای استاتیك و دینامیك روی بدن انسان (بیومكانیك) ، احتیاط (روانشناسی صنعتی) ، خستگی (فیزیولوژی كار و روانشناسی صنعتی) ، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه كاری و ابزارها (آنتروپومتری و مهندسی ) سر و كار دارد .

ارگونومی دو هدف مهم دارد:

- هدف اول افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت های دیگر است. افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا و افزایش بهره وری در این مقوله می گنجند.

- هدف دوم تقویت بعضی از ارزش های انسانی مطلوب از جمله افزایش ایمنی، کاهش خستگی و تنش، افزایش راحتی، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش میزان رضایت شغلی و بهبود کیفیت زندگی است.

این دو عامل به ما نشان می دهند که در هر کاربرد خاص معمولاً فقط دسته ای از اهداف بیشترین اهمیت را دارند و این اهداف عموماً به هم وابسته است.

ارگونومی در چهار شاخه بیومکانیک شغلی، روانشناسی مهندسی، آنتروپومتری، فیزیولوژی کار فعالیت می کند:

فیزیولوژی کار: بخشی از دانش ارگونومی که تطبیق انسان با کار را در مصرف انرژی و همچنین تغییرات پارامترهای فیزیولوژیکی بدن در حین انجام کار مورد توجه قرار می دهد به فیزیولوژی کار معروف است.

بیومکانیک شغلی: در بیومکانیک از قوانین فیزیکی مکانیک برای بدن استفاده می شود . با بکارگیری این قوانین این امکان بوجود می آید که در هنگام یک وضعیت خاص در بدن و حرکت آن ، میزان فشار مکانیکی موضعی اعمال شده بر عضلات و مفصل ها محاسبه شود.

روان شناسی مهندسی: به فاکتورهای محیطی فیزیکی و شیمیایی مانند سر و صدا ، ارتعاش ، روشنایی ، آب و هوا و مواد شیمیایی می توانند بر روی ایمنی ، سلامتی و آسایش افراد تأثیر بگذارندمی پردازد.

آنتروپومتری: آنتروپومتری Anthropometery كلمه ای یونانی است كه از دو واژه Anthropo به معنی انسان و metery به معنی سنجش ، تشكیل شده است و شامل جمع آوری و تفسیر داده های مربوط به شکل و اندازه ابعاد بدن انسان ( ابعاد طولی ، عرضی ، محیطی و وزن ) می باشد. تعریف آنتروپومتری عبارت خواهد بود از اندازه گیری سیستماتیک بدنبال استفاده از وسایل اندازه گیری.

به طور كلی اندازه گیری ابعاد بدن در دو وضعیــت صورت می گیرد:

* وضعیت ساكن

* وضعیت متحرك

دروضعیت ثابت اندازه گیری بدن در حالتی صورت میگیرد كه بدن هیچ حركتی نداشته باشد واین اندازه گیری را اصطلاحا آنتروپومتری استاتیك میگویند. در وضعیت متحرك اندازه گیری ابعاد بدن در حالتی كه بدن در حالت حركت میباشد ، صورت خواهد گرفت . این اندازه گیری نیز آنتروپومتری دینامیك گفته میشود. بطور كلی آنتروپومتری شامل اندازه گیری اندازه های مختلفی از طول بدن ، وزن ، و حجم اندامها . فضای حركتی و زوایای حركتی هر یك از اندازه ها بوده و در نهایت تهیه آمار و اطلاعات منتج از آن در تعیین شكل و اندازه ابزار و وسایلی است كه در محیط كار مورد استفاده این افراد قرار میگیرد.

بطور كلی آنتروپومتری در دو زمینه كاربرد دارد:

* برای تطبیق و نتاسب ماشین با انسان در جهت راحتی و افزایش راندمان كاربر

* جهت استاندارد سازی وسایل و تجهیزات مورد استفاده برای یك فرد یا كل جامعه

در این زمینه علاوه بر ابعاد بدن ، نوع وسایل و تجهیزات مورد استفاده . جنس ، میزان تحمل نیرو و فشار و سایر فاكتورها ی مربوطه به انسان از قبیل سن ، جنس ، نژاد ، ساختار بدنی (ورزشكار ، چاق . لاغر ) نوع شغل ، رژیم غذایی ، وضعیت سلامتی ، وضعیت بدن Posture ، زمان (ابتدای روز .،پایان روز ) ، تغییرات ارادی (مثل منقبض كردن عضله ) . لباس و تجهیزات فردی مورد توجه قرار میگیرد . كه البته مهمترین آنها سن ، جنس و تفاوتهای نژادی میباشد .

برخی مشکلات معمول در صنایع شامل طراحی نامناسب محل کار ، عدم انطباق بین قابلیتهای کارگر و الزامات شغلی، وجود محیط کار و مشاغل زیان آور ، طراحی نا مناسب سیستم انسان –ماشین و برنامه های ضعیف مدیریت می باشد. این مشکلات منجر به ایجاد مخاطرات در محل کار ، ضعف سلامتی کارگران ، صدمات ناشی از کار با تجهیزات ، معلولیتها و در عوض کاهش بهره وری کارگر و کیفیت تولید و افزایش هزینه می شود. کاربرد موثر ارگونومی در طراحی سیستم کاری می تواند تعادلی را بین ویژگی های کارگر و نیازهای شغلی برقرار کند.

ارگونومی دارای اهدافی چون بهبود بهره وری، سلامت، ایمنی و آسایش مردم و افزایش کارآیی متقابل سیستمهای انسان- ماشین- محیط است.

کاربردهای ارگونومی

با توضیحاتی که داده شد مشخص می شود که عملکرد یک وسیله تنها نمی تواند ملاک قرار گیرد بلکه کالاها و محصولات ساخته شده باید برای استفاده انسان مطابق با نیازها، خواسته ها، راحتی و قابلیت های او سازگار و هماهنگ گردند. در این میان وظیفه متخصصین ارگونومی یا مهندسین فاکتورهای انسانی شامل مهیا کردن راحت ترین شرایط از نظر میزان سر و صدا، کاهش بار مغزی و فشار جسمی، میزان روشنایی، آب و هوا، اصلاح وضعیت کاری و کاهش نیرویی که صرف انجام دادن کارها می شود، ساده کردن اعمال حسی- روانی در خواندن و درک وسایل نشان دهنده به منظور درک انتقال سریع، بدون خطا و اشتباه و دقیق پیام ها و اخطارهای مورد نظر، راحت تر ساختن جابجایی و حرکت اهرم ها و دسته ها، در دسترس قرار دادن کلیدها و دکمه ها و سایر قسمت ها به ترتیب اهمیت و الویت منطقی، اجتناب از کوشش برای فراخوانی اطلاعات غیر لازم و مانند اینها می گردد.

بنابراین برای اینکه یک تولید کننده بتواند جوابگوی تمام نیازهای افراد مختلف جامعه باشد، باید بداند که چند درصد از این افراد دارای چه خصوصیات و ویژگی های جسمانی هستند و برای این منظور باید از جمعیت مشتریان بالقوه محصول مورد نظر آمارگیری کرده و داده های به دست آمده را توسط کارشناسان تجزیه و تحلیل کند. این آمارگیری نیز باید از گروه های مختلف اجتماع انجام شود زیرا مثلاً در یک جامعه، گروهی چاق، عده ای لاغر، بعضی بلندقد، دسته ای کوتاه قد و بالاخره برخی نیز در تمام این افراد متفاوت هستند و به همین دلیل گاهی ارائه یک محصول در بازار برای عده ای بالاتر از حد استاندارد و برای عده ای دیگر پایینتر از حد استاندارد قرار می گیرد.

   ادامه دارد...

منبع: fasletaze- cafedexign -nafiskaran- companycheck -vista-ergonomos