حجت چیست، حجت کیست؟

«حجّت» از نظر لغت، به معنای برهان و دلیل است كه با آن حریف را قانع یا دفع كنند و جمع آن حجج و حجاج است.(1) این كلمه در قرآن مجید در موارد مختلفی به كار رفته است؛ از جمله: «لِئَلاَّ یكُونَ لِلنّاسِ عَلَی اللّهِ حُجَةٌ بَعدَ الرُّسُلِ وَكانَ اللَّهُ عَزیزاً حَكِیماً»؛(2)

«تا اینکه برای مردم، پس از فرستادن پیامبران، در مقابل خدا بهانه و حجّتی نباشد و خدا توانا و حكیم است».

و نیز« قُلْ فَلِلّهِ الحُجَّةُ البَالِغَةُ فَلَو شَاءَ لَهَداكُمْ اَجْمَعین» ؛(3)

«بگو برهان رسا (حجّت) ویژه خداوند است و اگر او می‌خواست، قطعاً همه شما را هدایت می‏كرد».

امام كاظم(علیه السلام) فرموده است: «اِنّ لِلَّهِ عَلَی النّاسِ حجّتینِ حُجَةً ظَاهِرَةً وَحُجَةً بَاطِنةً فَاَمَّا الظَاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَالاَنبِیاءُ وَالاَئِمَّةُ وَاَمَّا البَاطِنَةُ فَالعُقُولُ» ؛(4)

«خداوند را بر مردم دو حجّت است: یكی ظاهر كه آن عبارت است از پیامبران و رهبران دینی و دیگری باطن كه آن عقول مردم است».

پیامبران و اوصیای آنان(علیهم السلام) از این جهت «حجّت» نامیده شده‏اند كه خداوند به وجود ایشان، بر بندگان خود احتجاج كند. آنان همچنین دلیل بر وجود خدا هستند و گفتار و كردارشان دلیل بر نیاز مردم به قانون آسمانی است.

بر اساس روایات فراوانی، هرگز زمین خالی از حجّت نیست؛ چنان كه ‏از امام رضا(علیه السلام) پرسیده شد: آیا زمین از حجّت خالی می‏ماند؟ حضرت فرمود: «لَوْ بَقِیتْ بِغَیرِ اِمَامٍ لَسَاخَتْ» ؛(5)

«اگر زمین به اندازه چشم برهم زدنی از حجّت خالی باشد، اهلش را فرو می‏برد».

از دیدگاه شیعه، حضرت مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) به عنوان آخرین حجّت الهی است؛ از این رو به حجة بن الحسن العسكری(علیهما السلام) شهرت دارد.(6)

داود بن قاسم گوید: از امام دهم(علیه السلام) شنیدم كه می‏فرمود: «الخَلَفُ مِنْ بَعْدِی الحَسَنُ فَكَیفَ لَكُمْ بِالْخَلَفِ مِنْ بَعْدِ الخَلَفِ فَقُلتُ لِمَ جَعَلَنِی اللّهُ فِداكَ فَقَالَ: اِنَّكُم لا تَرَوْنَ شَخْصَهُ وَلایحِلُّ لَكُم ذِكْرُهُ بِاسمِهِ فَقُلتُ كَیفَ نَذكُرُهُ فَقَال: قُولُوا الحُجَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ»؛(7) «جانشین من، پسرم حسن است. شما نسبت به جانشینِ پس از جانشین من چه حالی خواهید داشت ؟ عرض كردم: خداوند مرا قربانت كند؛ چرا؟ فرمود: برای آنكه شخص او را نمی توانید ببینید و ذكر او به نام مخصوصش روا نیست. عرض كردم: پس چطور او را یاد كنیم؟ فرمود: بگویید حجّت از خاندان محمد(صلی الله علیه و آله وسلم)» )).

در بیشتر روایات این لقب به صورت «الحُجَّةُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ» به كار رفته است.(8)

پی نوشت:

1-      ر.ك: لسان العرب، ج 2، ص 228.

2-  نساء (4)، آیه 165.

3-  انعام (6)، آیه 149.

4-  كافی، ج 1، ص 15.

5-  شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 198.

6-  بحارالانوار، ج 25، ح 6 و ج 97، ص 343.

7-  كتاب الغیبة، ص 202، ح 169؛ كافی، ج 1، ص 328، ح 13.

8-  ر.ك: همان؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 245؛ كمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 648.

منبع: سایت مرکز مجازی مهدویت