غیبت از پیامبران تا امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

نگاهی به تاریخ ادیان حکایت از آن دارد که غیبت مختص به امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف نبوده است؛ بلكه طبق بیان قرآن كریم و روایات فراوان تعدادی از پیشوایان گذشته از آن جمله حضرات صالح، یونس، موسی، عیسی، خضر علیهم السلام و... به علل و جهاتی غیبت كرده و از انظار مردم پنهان می  شدند.

درباره غیبت حضرت خضر علیه السلام، به تصریح قرآن كریم حضرت موسی علیه السلام قبل از غیبتش از مصر با او آشنا شده و از علم او بهره مند می ‌شد. حضرت با اینكه از دیدگان پنهان بود، اما هرگز از حوادث و اوضاع زمان غفلت نداشت. طبق ولایت و اختیاراتی كه از جانب خدا به او داده شده بود، در اموال و نفوس تصرف می ‌كرد و اوضاع را طبق مصالحی رهبری می ‌نمود.(1)

در داستان غیبت حضرت عیسی علیه السلام، یهود و نصاری بر كشته شدن حضرت اتفاق دارند، اما خداوند می ‌فرماید: «وَ قَوْلِهِمْ إِنّا قَتَلْنَا الْمَسیحَ عیسَی ابْنَ مَرْیَمَ رَسُولَ اللّهِ وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ وَ إِنَّ الَّذینَ اخْتَلَفُوا فیهِ لَفی شَکٍّ مِنْهُ ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّباعَ الظَّنِّ وَ ما قَتَلُوهُ یَقینًا * بَلْ رَفَعَهُ اللّهُ إِلَیْهِ وَ کانَ اللّهُ عَزیزًا حَکیمًا»؛ «و گفتارشان كه ما مسیح، عیسی بن مریم پیامبر خدا را كشتیم؛ در حالی كه نه او را كشتند و نه به دار آویختند، لكن امر بر آن ها مشتبه شد و كسانی كه در مورد (قتل) او اختلاف كردند، از آن در شك هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می‌كنند و قطعاً او را نكشتند».(2)

حضرت عیسی علیه السلام اكنون زنده و غایب است و طبق روایات در زمان ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف از آسمان به زمین فرود می‌ آید. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرموده است: « مهدی متوجه می شود كه عیسی فرزند مریم از آسمان فرود آمده و گویی از موهای سر و صورتش آب می ‌ریزد؛ مهدی به او می ‌گوید: جلو بایست و با مردم نماز بخوان، عیسی می‌ گوید: نماز باید به وسیله شما اقامه شود؛ پس عیسی پشت سر مردی از فرزندان من ایستاده و نماز می‌ خواند».(3)

قرآن درباره غیبت ذوالقرنین نیز داستان مفصلی دارد و صفات ممتازی را نیز برای او بیان می كند، اما اینكه ذوالقرنین كیست، بیان نشده است. بسیاری از روایات اسلامی بیانگر آن است که او پیامبر نبود؛ بلكه بنده صالحی بود. در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «همانا ذوالقرنین بنده صالح خدا بود و خداوند او را برای بندگانش حجت قرار داده بود. ذوالقرنین مردم را به طرف خدا دعوت كرده و آن ها را به تقوا و پرهیزكاری امر می كرد، اما آن مردم ضربتی به سمت راست سرش زدند و او مدت ها از نظر مردم غایب شد؛ غیبتی آنچنان طولانی كه گفتند مرده یا هلاك شده و معلوم نیست در كدام وادی سرگردان است، اما ذوالقرنین پس از غیبت طولانی مجدداً به طرف قومش بازگشت. این بار نیز مورد حمله قرار گرفت و آنان دومین ضربه را به سمت چپ سرش زدند. همانا آگاه باشید كه در میان شما كسی است كه همان روش و سنت ذوالقرنین را دارد. خدای عزوجل سبب و امكانات همه چیز را برای ذوالقرنین فراهم كرد و قدرتی در زمین به او داد كه او شرق و غرب را درنوردید، اما به زودی سنت و روش ذوالقرنین در قائم از اولاد من جاری خواهد شد و قائم شرق و غرب عالم را زیر فرمان حكومت خود می آورد. در اطراف جهان كوه و دشت و بیابانی نیست كه ذوالقرنین در آن قدم نهاده باشد، مگر اینكه مهدی در آن قدم خواهد گذاشت (و آن را زیر چتر حكومتش خواهد كشید). همه گنج ها و معادن زمین را خداوند برای قائم ظاهر می كند و او را به وسیله ترسی (كه در دل دشمنان می افكند) یاری خواهد كرد. قائم جهان را پر از عدل و داد می كند، همانطوری كه از ظلم و جور پر شده است».(4)

علل غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف

آزادی از بیعت طاغوت های زمان

در حدیثی از امام حسن مجتبی علیه السلام آمده است: «هر كدام از ما در زمان خود بیعت حاكمان و طاغوت های زمان را از روی تقیه به عهده گرفته ایم، مگر مهدی كه عیسی بن مریم به امامت او نماز می گذارد. خداوند ولادت او را مخفی نگه داشت و برای او غیبتی در نظر گرفت تا زمانی كه قیام می كند، بر گردنش بیعت حاكمی نباشد» .(5)

از این روایت و روایات دیگری از این دست بر می آید که آن حضرت به وسیله غیبت از یوغ بیعت با طاغوت های زمان آزاد می شود و تعهد و بیعت با هیچ حاكمی را بر عهده ندارد، تا بتواند در زمان قیام خود آزادانه تلاش كند.

آمادگی جهان

ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به عنوان منجی بشریت و كسی كه در كره زمین دین اسلام را بر تمامی دین ها پیروز می گرداند، به زمینه و آمادگی جهانی نیازمند است؛ زیرا روش و سیره آن حضرت مبنی بر رعایت امور ظاهری و حكم به ظاهر نیست؛ بلكه مبنی بر رعایت حقایق و حكم به واقعیات و ترك تقیه و مسامحه نكردن در امور دینی و احقاق حقوق و برقراری عدالت واقعی و اجرای تمام احكام اسلامی است. انجام این برنامه و انقلاب بزرگ و همه جانبه نیازمند ترقی و رشد بشر در ناحیه علوم، معارف، فكر، اخلاق و آمادگی جامعه برای پذیرش و استقبال این نهضت و لیاقت زمامداری آن رهبر الهی می باشد. از این رو جهان باید زمینه این پذیرش را داشته باشد تا این هدف محقق شود.(6)

آزمایش مردم

رسول خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی فرموده است: «او (امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف) كسی است كه از یاران و شیعیانش غایب می شود؛ غیبتی كه در آن غیبت كسی در اعتقاد به امامت حضرت ثابت نمی ماند، مگر كسی كه خدا قلبش را به ایمان آزموده باشد».(7)

در حدیثی از امام علی علیه السلام نیز آمده است: «به خدا قسم، من و این دو فرزندم (حسن و حسین) شهید خواهیم شد؛ خداوند در آخر الزمان مردمی از فرزندانم را به خونخواهی ما بر خواهد انگیخت و او مدتی غایب خواهد شد تا مردم آزمایش شوند و گمراهان جدا گردند، تا جایی كه نادان می گوید: خداوند دیگر نیازی به آل محمد ندارد» .(8) این گونه روایات بیانگر آن است که فلسفه غیبت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه شریف آزمایش مردم است.

هر چند علت و فلسفه واقعی غیبت حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف یكی از رازهای الهی است که جز خداوند و پیشوایان معصوم علیهم السلام كسی نسبت به آن اطلاع كافی و كامل ندارد، اما راز اصلی در غیبت قرار گرفتن امام را می توان فراهم نبودن شرایط ظهور، برای تحقق بخشیدن به آرمانی بزرگ، محفوظ ماندن از شر جباران و ستمگران و نیز سنجش اندازه پایبندی و پایداری آنان به دین و ولایت بر شمرد.

پی نوشت ها:

1. کهف: 82 ـ 59.

2. نساء: 157 و 158.

3. عقد الدّرر فی أخبار المنتظر، ص38.

4. تفسیر نمونه، ج12، ص542 ـ 545.

5. بحارالانوار، ج 51، ص 132.

6. صافی، امامت و مهدویت، ج 3، ص 143ـ150.

7. بحار الانوار، ج 52، ص 101.

8. الغیبه، نعمانی، ص 141.

بخش مهدویت تبیان