تبیان، دستیار زندگی
قسم به خداوند عزیز و جلیل که: خدا از زمانی که آدم را قبض روح کرد ، هرگز اهل زمین را به حال خود رها نکرد، ‌ جز این‌که در آن امامی قرار داد که مردم به وسیله او به سوی خدا هدایت شوند ، و او حجّت خدا بر تمامی بندگان است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نقش وجود امام در جهان هستی

امام زمان


در این مقاله برآنیم که مختصر کاوشی در بحث ضرورت امام (علیه السلام) یا نقش امام معصوم (علیه السلام) در جهان هستی داشته باشیم و از لحاظ اعتقادی این ضرورت و ایفای نقش امام (علیه السلام) را بررسی نماییم.

یکی از مسائل بسیار مهم حیاتی و عقیدتی ، اعتقاد به ضرورت وجود امام معصوم  (علیه السلام)در جهان هستی می‌باشد. شیعیان بر این باور هستند که زمین هیچ وقت از حجّت خداوند خالی نمی‌ماند، خواه آن حجّت ظاهر و آشکار باشد و خواه مخفی و پنهان.

جهان تا بوده، چنین بوده و در آینده نیز تا قیامت چنین خواهد بود. اول خلقت هستی، خداوند حضرت آدم (علیه السلام) را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد و این‌چنین فرمود: إنی جاعلٌ فی الارض خلیفهً، و بعد از حضرت آدم (علیه السلام) پیامبران دیگر به عنوان خلیفه الهی ، بر روی زمین ، رسالت خویش را انجام دادند تا به خاتم پیامبران رسید. و بعد از پیامبر گرامی اسلام (ص)، امامان معصوم (علیهم السلام) حجّت و خلیفه الهی بر روی زمین شدند. و هیچ‌گاه این حُجَجِ الهی از بین نخواهند رفت مگر این‌که حجّت دیگری جانشین آنها شود تا روز قیامت.

حضرت امام صادق علیه السلام درباره این مسأله می‌فرماید:

قسم به خداوند عزیز و جلیل که: خدا از زمانی که آدم را قبض روح کرد، هرگز اهل زمین را به حال خود رها نکرد، ‌ جز این‌که در آن امامی قرار داد که مردم به وسیله او به سوی خدا هدایت شوند، و او حجّت خدا بر تمامی بندگان است. (1)

امام صادق علیه السلام برای تأَکید و تأیید بیش‌تر قدمی فراتر نهاده و فرمودند:

«الحجه قَبْلَ الْخَلْقِ وَ مَعَ الخلق وَ بَعْدَ الخَلق»؛ حجّت خدا پیش از خلق بوده و با خلق هم همیشه بوده و بعد از خلق هم خواهد بود.

خداوند از باب قاعده لطف بر بندگان خود منّت گذاشته و با ارسال رسل و انتخاب امام در زمین به عنوان حجّت خود هم باعث هدایتِ انسان‌ها می‌شود و همین این‌که در روز قیامت انسان‌ها بهانه‌ای برای ضلالت خود نداشته باشند

اعتقاد به ضرورت وجود امام با دلیل علمی و عقلی که همراه او است هر چه تمام‌تر پیش رفته و می‌رود و روز به روز در جامعه درخشان‌تر می‌شود ، امّا از آن‌جایی که در هیچ اصلی از اصول، و هیچ امری از امور در طول تاریخ بلامنازع نبوده، و در گوشه و کنار جهان مورد نقد و بررسی قرار گرفته، این اصل اعتقادی شیعیان نیز از چنین آسیبی محفوظ نمانده. جامعه امروزی که ما در آن زندگی می‌کنیم متأسفانه تؤام با شرایطی است که زندگی اصیل اسلامی را تبدیل به جامعه صنعتی یا عصر ماشین کرده است و بعضی روشنفکران، جامعه امروزی را به جامعه مدرن تعبیر می‌کنند امّا باید گفت این جامعه به جهاتی دوران محرومیت انسان‌ها است،  محرومیت و فاصله گرفتن انسان‌ها از معارف اسلامی که بسیار رنج‌ آور است.

برای این‌که مسئله ضرورت وجود مقدس امام بر همگان روشن شود توجه دقیق نسبت به جهان هستی لازم است. در جهان هستی برای این‌که این مجموعه با پدیده‌های مختلف در کنار هم‌دیگر قرار بگیرند باید مشیّت و اراده الهی آنها را به دور مرکز و محوری جمع نماید که این مرکز و هسته مرکزی است که توانسته آن مجموعه‌ها را به صورت منظّم در بیاورد و دوام و بقاءِ آن پدیده‌ها در پرتو تجلّی آن هسته مرکزی می‌باشد.

پیوند این مجموعه‌ها با هسته مرکزی، پیوندی محکم و لاینفکّ است تا جایی‌که اگر لحظه‌ای به اندازه یک چشم بر هم زدن این ارتباط قطع شود آن مجموعه‌ها به فنا و نابودی خواهند رفت و مصداق «لِسَاختِ بِاهلها» خواهند شد. و اینک جان مطلب و جوهر کلام، در جهان انسان‌ها است، انسانی که در جهان هستی اشرف مخلوقات است، هسته مرکزی او چیست؟ تا بتواند به وسیله این محور و مرکز به حیات خویش ادامه دهد؟! با اندک تأملی می‌توان گفت این‌طور توضیحی نسبت به این سؤال ارائه داد و آن این‌که:

امام زمان

همیشه در جهان انسان‌ها یک انسان کامل وجود دارد و باید هم وجود داشته باشد تا کسانی که کامل نیستند در پرتو وجود او به حیات خود ادامه داده و چنگ به دامان او بزنند و در سایه الطاف او زندگی نمایند. این انسان کامل به شهادت تاریخ همیشه بوده و بعد از این هم تا جهان باقی است خواهد بود.

ابوحمزه ثمالی از امام صادق علیه السلام می‌پرسد: آیا زمین بدون امام می‌ماند؟ فرمود: اگر زمین ساعتی بدون امام باشد فرو می‌ریزد.(2)

این قاطعیت تا آن‌جایی است که حضرت ضرورت وجود امام را محکم‌تر می‌کند و می‌فرماید: اگر مردم زمین تنها دو نفر باشد قطعاً یکی از آن دو امام است. سپس فرمود: آخرین کسی که بمیرد امام است، تا کسی بر خدای عزوجّل اعتراض نکند که او را بدون حجّت و امام واگذاشته است.(3)

خداوند از باب قاعده لطف بر بندگان خود منّت گذاشته و با ارسال رسل و انتخاب امام در زمین به عنوان حجّت خود هم باعث هدایتِ انسان‌ها می‌شود و همین این‌که در روز قیامت انسان‌ها بهانه‌ای برای ضلالت خود نداشته باشند.

مسئله ضرورت امام در سخن امام رضا (علیه السلام) در نوع خود بی‌نظیر و گران‌بها است. امام فرمود: «لَوْ خَلَتِ الارضُ طَرْفَهَ عینٍ مِنْ حُجَّهِ لَسَاخَتْ بِاهْلِهَا»؛ اگر به مقدار یک چشم بر هم زدن زمین خالی از حجّت باشد همه مردم نابود می‌شوند. (4)

جان عالم وابسته به این رابطه و هسته مرکزی است. امام واسطه بین خدا و خلق است. او واسطه فیض الهی است. امام ریسمان الهی است که انسان‌ها باید به آن چنگ بزنند تا از فنا و نابودی در امان باشند.

حال سؤالی ممکن است پیش آید که چرا خداوند باید امام را واسطه بین خود و مخلوقات قرار دهد تا از ضرورت وجود امام بحث صورت بگیرد، مگر این‌که خدا نمی‌تواند خود مستقیم بر انسان‌ها حاکم و حجّت باشد؟

پاسخ مختصری در این باره وجود دارد. و آن اینکه خداوند بر این امر قادر است.

اما در عین قدرت و توانایی، مشیّت و اراده او این است که همه چیز را از طریق وسیله و واسطه انجام دهد. ارسال رسل نمود و امامان معصوم را خلیفه و حجّت خود بر روی زمین قرار داد. حضرت امام صادق علیه السلام می‌فرماید: «خداوند خودداری و امتناع فرموده که کارهای را بدون اسباب فراهم آورد، سپس برای هر چیزی سبب و وسیله‌ای قرار داد. و برای هر سببی شرح و گشایشی مقرر داشت و برای هر شرحی نشانه‌ای گذاشت و برای هر نشانه‌ای دری گویا نهاد. (آنها پیامبران و ائمه معصومین علیهم السلام هستند). و عارف حقیقی کسی است که این را بشناسد. و نادان حقیقی کسی است که این در را نشناسد. این درب ناطق و گویا رسول خدا و ما هستیم.» (5)

امام صادق علیه السلام در بیانی دیگر می‌فرماید:

هر کس از در وارد خانه شود هدایت یافته و هر که راه دیگر پیش گیرد طریق هلاکت پیموده است. (6)

پیامبران و ائمه (علیهم السلام) واسطه فیض الهی هستند که خداوند فرموده: «وابتغوا اللهِ الوسیله» (7)

بنابراین پس از این توضیحات لازم است گفته شود که از جمله مسائلی که دانستن آن در موضوع (ضرورت وجود امام) و معرفت و شناخت، ضروری است. مسئله فیض و وساطت است.

خداوند به وسیله امام نعمات خود را بر انسان‌ها ارزانی داشته و تمام این جهان به برکت آنها دوام و بقاء دارد، به واسطه آنها به خلق روزی می‌رسد و آسمان و زمین استوار مانده. این همان اعتقاد درونی ماست

خداوند تبارک و تعالی که مبدأ هستی می‌باشد فیّاض مطلق است که فیض از آن مبدأ ناشی می‌شود و تنها به وسیله (واسطه فیض) به جهان هستی و انسان‌ها می‌رسد و آن واسطه فیض، انسان کامل و قابلی است که علاوه بر توانایی و قابلیت، صلاحیت دریافت و پرداخت را دارد. حضرت صاحب الزمان (عج) در کلامی می‌فرماید:

«قُلُوبُنا اوعِیهٌ لِمَشیَة الله»؛ خداوند به وسیله امام نعمات خود را بر انسان‌ها ارزانی داشته و تمام این جهان به برکت آنها دوام و بقاء دارد، به واسطه آنها به خلق روزی می‌رسد و آسمان و زمین استوار مانده. این همان اعتقاد درونی ماست. (8)

امام زمان (عج) در جامعه امروزی حجّت خداوند بر روی زمین است که انسان‌ها باید به دور این محور اصلی بچرخند. گرچه امام زمان (عج) در غیبت به سر می‌برد و دست انسان‌ها به صورت مستقیم از دامن فیض آن حضرت کوتاه است امّا در پرتو وجود مقدّس آن امام جهان هستی به بقای خود ادامه می‌دهد و زمین ساکنانش را در کام خود فرو نمی‌برد و خداوند به برکت وجود او رشته فیوضاتش را از انسان‌ها قطع نمی‌کند و طول غیبت مانع فیض،‌ فیاض نمی‌شود ، چرا که خورشیدی که پشت ابر است، فایده خود را به ساکنان می‌رساند علاوه بر این‌که همیشه خورشید پشت ابر نمی‌ماند. و خطاب آخر این‌که امام سجاد علیه السلام تمام این ضرورت‌های وجود امام و نقش امام را در بیان گهرباری این‌چنین توصیف می‌کند:

ما پیشوای مسلمانان و حجّت‌های خدا بر جهانیان، و سرور و مولای مؤمنان و رهبر سفیدرویانیم. ما رمز بقای اهل زمین هستیم، همان‌طوری که ستارگان عامل بقای اهل آسمان هستند.

خداوند به برکتِ ما آسمان را برافراشت و از سقوطِ آن جلوگیری کرد و به برکت ما زمین را نگه داشت تا بر سر اهلش نریزد. به برکتِ ما باران رحمت را فرستاد و رحمت خویش را منتشر ساخته، و برکات را از زمین بیرون می‌آورد. اگر از ما کسی در زمین نباشد زمین اهل خود را فرو خواهد برد. از وقتی که خدا زمین را خلق کرد، هرگز زمین از حجّت خدا (آشکار یا پنهان) خالی نبوده و هم‌چنان تا قیامت هم خالی نخواهد بود و اگر چنین نباشد خداوند عبادت نمی‌شود. (9)

ای وجود تو سرمایه وجود همه کس وی ظلِّ وجود تو، وجودِ همه کس

گر فیض تو یک لحظه به عالم نرسد معلوم شود بود و نبود همه کس.

پی نوشت ها:

1-     کمال الدین: ج1،‌ ص230

2-     کمال الدین: ج1، ص201

3-     کافی، کتاب الحجه، ص180

4-     معجم احادیث الامام المهدی: ج4، ص176

5-     اصول کافی: ج1، ص183

6-      کافی: ج2، ص47

7-     مائده/35

8-     تفسیر نور الثقلین: ج5، ص486

9-     کمال الدین: ج1،‌ ص207

فرآوری: امیر رضا عرب

بخش مهدویت تبیان


منبع : نشریه الکترونیکی ساعت صفر -  سجاد سلیمی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.