راهی برای رسیدگی به خویشاوندان

---

رحم و خویشاوندان یک جلوه ای از رحمت خدا است که او بین این جمع محبت انداخته است . و یکی از عوامل آسان شدن مرگ این است که این رحمت را پس نزده و آن را قطع نکنیم . 

در روایات قاطع رحم و کسی که صله‌ی رحم را با خویشاوندان خود قطع کند خیلی مذمت شده است . هم خود ما نسبت به خویشان و به خصوص پدر و مادر قطع نکنیم و هم اینکه مانع از صله‌ی رحم دیگری نشویم . گاهی اوقات در برخی از خانواده‌ها ممکن است بعضی از افراد مانع از صله‌ی رحم شوند . مثلاً همسر بگوید که اجازه نداری با پدر و مادر و خویشان خود رفت و آمد داشته باشی . همان طور که قطع رحم برای خود من تبعات سنگین به دنبال دارد ، مانع از دیگری شدن نیز همین تبعات را برای من دارد .

«صله» در لغت به معنای احسان و دوستی آمده است و مراد از «رَحِم» خویشاوندان و بستگان می‌باشد.[1] در اصطلاح، صله رحم محبت و سلوک داشتن با خویشان و نزدیکان است.[2]

در شرع مقدّس اسلام و آیات و روایات، معنای خاصی برای رحم ذکر نشده است. از اینجا می‌فهمیم که این کلمه نیز مانند سایر کلمات، حمل بر معنای عرفی متداول می‌شود.

شاید رحم به معنای خویشاوندانی باشد که از طرف پدر و مادر و نیز فرزندان به یکدیگر وابسته باشند، هر چند که این وابستگی به چند واسطه باشد.

عروه بن یزید از امام صادق  علیه‌السلام درباره تفسیر آیه «وَ الذینَ یَصلونَ ما اَمرَ اللهُ بهِ اَن یُوصلَ»[3] پرسید. آن حضرت پاسخ داد: مراد از کسانی که خداوند پیوستن به آنان را فرمان داده، خویشاوندان توست.[4]

بنابراین، صله رحم، پیوند با تمام خویشان می‌باشد، بدیهی است که خویشاوند هر قدر به انسان نزدیک‌تر باشد. وظیفه او در حفظ پیوند، شدیدتر و لازم‌تر است.

یکی از دستورات موکد دین مبین اسلام و یکی از مهم‌ترین آداب اجتماعی"صله رحِم" است که با عمل صحیح به آن، ریشه بسیاری از کمبودها و نیازهای اجتماعی از بین می‌رود.

صله به معنای وصل است، و در اصطلاح به ارتباط و احسان و اظهار عطوفت و رعایت حال دیگران گفته می‌شود.

رحِم به معنی جایگاه اولاد در بدن زنان است، و در اصطلاح به مادر گفته می‌شود.

صله رحم یعنی رسیدگی و احسان به افرادی که با انسان، مادرِ مشترک داشته باشند ـ یعنی رابطه نسبی داشته باشند ـ مانند عمو، عمّه، دایی، خاله و فرزندان آن‌ها.

صله رحم از دستورات عام و پرمنفعت اسلام است، و کینه های خانوادگی را از بین می‌برد، و جای آن را به محبت و وداد می‌دهد.

امام صادق(علیه السلام) فرموده‌اند: "صله رحم کن، حتی اگر با دادن یک لیوان آب به نزدیکانت باشد. بهترین صله رحم بازداشتن خویش است از آزار آن‌ها."

حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) فرمودند: "صله رحم کنید حتی اگر به سلام کردن باشد".

امام حسین(علیه السلام) فرموده است: "هر کس می‌خواهد اجلش به تأخیر بیفتد و روزی‌اش زیاد شود، صله رحم کند."

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمودند: مردی فقط از عمرش سه سال مانده، ولی صله رحم می‌کند و خداوند سی سال به عمرش اضافه می‌کند؛ و مردی از عمرش سی سال مانده، اما قطع رحم می‌کند و خداوند سه سال او را زنده نگه می‌دارد؛ که"به حمدالله ما یشاء ویثبت وعنده ام‌الکتاب" ـ (رعد/39) ـ یعنی خداوند هر چه را که بخواهد محو می‌کند و هر چه را بخواهد، ثابت می‌گرداند؛ و در نزد اوست حقیقت کتاب.

و نیز فرمودند: "نیکی به پدر و مادر و صله رحم حساب روز قیامت را آسان می‌گرداند".

و نیز امام صادق(علیه السلام) فرموده‌اند: ای میسّر! گمان می‌کنم تو زیاد به اقوامت رسیدگی می‌کنی؟ میسّر گفت: بله؛ من وقتی در بازار کار می‌کردم و دو درهم مزد می‌گرفتم، یک درهم آن را به عمّه‌ام می‌دادم و یک درهمش را به خاله‌ام. امام فرمودند : به خدا قسم اجل تو دو بار فرا رسید، ولی هر بار تأخیر افتاد.

روش‌های رسیدگی به خویشان

برخی از روش‌های صله رحم و حمایت از خویشاوندان عبارتند از:

1 . کمک جانی: می‌توان گفت که بزرگ‌ترین مرتبه صله رحم، رسیدگی جانی به خویشان است و آن در جایی است که جان یکی از بستگان در خطر باشد که در این صورت وی باید تا پای جان بایستد و از خویشاوندان خود ـ در چارچوب اسلام و معیارهای مکتبی ـ دفاع کند، تا ضرر را از او دفع نمایند. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود:

هر کس با جان و مالش، صله رحم کند، خدای متعال اجر صد شهید به او می‌دهد. [5]

2 . کمک مالی: اگر در مواردی میان بستگان انسان افراد نیازمند وجود دارد، رسیدگی مالی به ایشان لازم است. این گونه مسائل ریشه در فطرت انسان دارد و اسلام نسبت به آن تأکید فراوانی دارد، تا آنجا که قرآن کمک به بستگان را جزء حقوق مالی محسوب می‌کند و آنجا که سخن از کمک اقوام به میان آمده، آن را به عنوان یک حق واجب ذکر کرده، می‌فرماید:

«و آتِ ذَالقربی حقَّهُ و المِسکینَ» [6] حقوق خویشاوندان و مسکین را ادا کن.